Dengiz suvi

Dengiz suvi, okean suvi – dengiz va okeanlar suvi. Dunyo okeani suvining umumiy hajmi 1370 mln. km³, bu esa Yer sharidagi barcha suvning 98% ini tashkil qiladi. Dengiz suvida mineral tuz, gaz (asosan azot, kislorod, karbonat angidrid, vodorod sulfid) va kam miqdorda organik moddalar (1–5 mg/l) erigan holda boʻladi. D. yeda deyarli barcha kimyoviy elementlarni topish mumkin. D. yeda erigan moddalarning 99,9% dan ortiqrogʻi tuzlardan iborat. D. s.ning oʻziga xos xususiyatlaridan biri uning shoʻrligi va xlorliligidir. Dengiz suvining shoʻrligi oʻrtacha 3,47% , oʻzgaruvchanligi 3,4 dan 3,6% gacha. Bu har bir litr dengiz suvida taxminan 35 gramm tuz (asosan natriy xlorid) eriganligini anglatadi. Bu 0,6 mol / litrga toʻgʻri keladi (agar barcha tuz NaCl deb hisoblansa, aslida bunday emas) ^[1] . D. s.ning zichligi uning temperaturasi, shoʻrligi va bosimiga bogʻliq. Shoʻrligi 35%o boʻlgan D. s.ning zichligi (temperaturasi 4° boʻlgan distillangan suvga nisbatan) 0° da 1,028126 va 20° da 1,024781 ga teng.

Dengiz suvining xususiyatlari

Shoʻrlanish

Shoʻrlanish suv massalarining asosiy xususiyatlaridan biridir. Bu dengiz oqimlarining shakllanishiga va dengiz organizmlarining tarqalishiga taʼsir qiladi, chunki ularning koʻpchiligi uning oʻzgarishiga juda sezgir. Natijada , dengiz va okeanlarning biologik mahsuldorligi shoʻrlanishga bogʻliq boʻladi

Dengiz suvining shoʻrligi (S ‰) – 1 kilogramm dengiz suvida erigan barcha qattiq moddalarning umumiy massasi (gramlarda), bu moddalar 480 ° C da quritilgandan keyingi doimiy massaga teng. Organik birikmalar toʻliq minerallashgan, bromidlar . va yodidlar xloridlarning ekvivalent massasi bilan almashtiriladi. Karbonatlar oksidlarning massasi bilan almashtiriladi . Olingan qiymat suvdagi dastlabki tuz miqdoridan bir oz kamroq boʻladi ^[2] .

Okeanlarda suvning shoʻrligi deyarli hamma joyda 3,5% ga yaqin, dengizlarda esa sezilarli darajada farq qilishi mumkin. Eng kam shoʻr – Finlandiya koʻrfazining suvi va Boltiq dengizining bir qismi boʻlgan Botniya koʻrfazining shimoliy qismi. Eng shoʻr suvi Qizil dengiz va Oʻrta er dengizining sharqiy qismidir. Oʻlik dengiz kabi tuzli koʻllarda tuz miqdori sezilarli darajada yuqori boʻlishi mumkin.

Dengiz suvi ozgina ishqorli, uning vodorod koʻrsatgichi (pH) 7,5 dan 8,4 gacha oʻzgarib turadi. Nisbatan yuqori pH barqarorligi karbonat bufer tizimining mavjudligi bilan bogʻliq ^[1] ^[3] [komm. 1] . Borat tizimi pH ^[3] ni saqlab qolish uchun birmuncha kamroq ahamiyatga ega. pH qiymati dengiz yuzasida eng yuqori va chuqurlik bilan bir oz kamayadi. Tuzsizlangan joylarda pH qiymati neytral va hatto ozgina kislotaligacha kamayishi mumkin ^[1]

Kimyoviy elementlar (massa boʻyicha)
Element	Foiz	Element	Foiz
Kislorod	85.7	Oltingugurt	0,0885
Vodorod	10.8	Kaltsiy	0,04
Xlor	1.9	Kaliy	0,0380
Natriy	1.05	Brom	0,0065
Magniy	0,1350	Uglerod	0,0026

**Dengiz suvining umumiy molyar tarkibi** ^[4]
Komponent	Konsentratsiya (mol/kg)
_H2O	53.6
^Cl-	0,546
Na ⁺	0,469
Mg2 ⁺	0,0528
SO ₄ ^2-	0,0283
^Ca2+	0,0103
K ⁺	0,0102
C	0,00206
^Br-	0,000844
B	0,000416
Sr2 ⁺	0,000091
^F-	0,000068
Au ³⁺	0,00000000002

Biogen moddalar

Biogen elementlar tirik organizmlar uchun zarurdir. Bularga fosfor, azot (noorganik birikmalarda) va (baʼzi organizmlar uchun) kremniy kiradi. Oz miqdorida topilgan metallar muhim rol oʻynaydi ^[5].

Dengiz suvidagi biogen moddalarining miqdori doimiy emas. Joylashuvi, chuqurligi va namuna olish vaqtiga qarab oʻzgaradi. Odatda ularning tarkibi sirtda minimal boʻlib, 1000-1500 metrgacha chuqurlikda koʻpayadi, bu yerda u maksimal darajaga etadi va keyin asta-sekin kamayadi. Fosfat miqdori okean tubiga yaqin joyda keskin koʻtarilishi mumkin^[6].

Suv koʻtarilish paytida biogen moddalarini yuzaga olib chiqadi.

Erigan gazlar

Dengiz suvining atmosfera tarkibidagi gazlar (kislorod, azot va karbonat angidrid) bilan almashinadi: . Xuddi shu gazlar okeanda sodir boʻladigan kimyoviy va biologik jarayonlar natijasida dengiz suviga kiradi. Baʼzi gazlar daryo suvi bilan okeanga kelib tushadi.

Dengiz suvida erigan gazlar miqdori ularning eruvchanligi va havodagi partsial bosimga bogʻliq. Harorat koʻtarilsa, gazlarning eruvchanligi va shunga mos ravishda ularning dengiz suvidagi tarkibi kamayadi.

Dengiz suvidagi erigan kislorod va azotning nisbati ularning atmosferadagi nisbatidan farq qiladi. Kislorodning yaxshi eruvchanligi tufayli uning suvdagi konsentratsiyasi nisbatan yuqori, azot bilan nisbati 1:2^[7].

Anaerob sharoitda vodorod sulfidi suvda toʻplanishi mumkin – masalan, Qora dengizda 200 metrdan ortiq chuqurlikda.

Fizik xossalari

Dengiz suvining zichligi 1020 dan 1030 kg / m³ gacha va harorat va shoʻrlanishga bogʻliq. Shoʻrlanish 24‰ dan oshganda, maksimal zichlik muzlash haroratidagidan kam boʻladi. Sovutish paytida dengiz suvi doimo siqiladi va uning zichligi oshadi.^[8]

Dengiz suvidagi tovush tezligi taxminan 1500 m/s..

Shoʻrligi 35‰ boʻlgan dengiz suvi va toza suvning qiyosiy xususiyatlari: ^[1]
Xususiyatlari	Dengiz suvi	Toza suv
Zichlik 25 °C, g/sm3	1,02412	0,9971
Yopishqoqlik 25 da °C, millipoaz :	9,02	8,90
Bug 'bosimi 20 °C, mm rt. st.:	17,35	17,54
Maksimal zichlik harorati, °C:	-3,52 (toʻliq sovutilgan suyuqlik)	+3,98^[1]
Muzlash nuqtasi, °C:	-1,91	0,00
25 da sirt tarangligi °C, din/sm:	72,74	71,97
Tovush tezligi 0 °C, m/s:	1450	1407
Maxsus issiqlik quvvati 7,5 da °C, J/(g °C):	3,898	4,182

Geokimyoviy tushuntirish

Dengizdagi shoʻr suvning paydo boʻlishining ilmiy izohi 1715 yilda Edmund Halleyning ishi bilan yaratilgan. U tuz va boshqa foydali qazilmalar tuproqdan yuvilib, daryolar orqali dengizga keltirilishini taklif qildi. Okeanga yetib borgach, sv buugʻlanadi, tuzlar qoldi va asta-sekin toʻplanadi. Halley okeanlar bilan suv aloqasi boʻlmagan koʻllarning koʻplarida shoʻr suv borligini payqadi.

Halley nazariyasi qisman toʻgʻri. Bundan tashqari, natriy birikmalari hosil boʻlishining dastlabki bosqichlarida okeanlar tubidan yuvilganligini taʼkidlash kerak. Boshqa tuz elementi – xlorning mavjudligi uning vulqon otilishi paytida Yerning ichki qismidan chiqishi (vodorod xlorid shaklida) bilan izohlanadi. Natriy va xlor atomlari asta-sekin dengiz suvining tuz tarkibining asosiy tarkibiy qismlariga aylandi.

Ishlatilishi

Ichish uchun

Dengiz suvini tuzsizlantirishdan keyin ichish mumkin..

Tabiiy dengiz suvi tarkibidagi tuzlar va minerallarning koʻpligi sababli doimiy ichish uchun yaroqsiz boʻlib, uni tanadan olib tashlash uchun ichilgan miqdordan koʻproq suv talab qilinadi. Shunday qilib, bir litr dengiz suvi taxminan 35 gramm tuzni oʻz ichiga oladi va bir kishi kuniga taxminan 2 litr isteʼmol qilishini hisobga olsak, umumiy tuz isteʼmoli 70 gramm boʻladi. Inson tanasi kuniga atigi 20 gramm tuzga bardosh bera oladi. Tuzning haddan tashqari dozasi, birinchidan, buyraklarga katta yuk tushishiga olib keladi, ikkinchidan, ortiqcha tuzni toza suvda eritibchiqarib yuborish kerak boʻladi. Suv tananing toʻqimalaridan olinadi, bu uning suvsizlanishiga, tananing barcha hayotiy tizimlarining asta-sekin ishdan chiqishiga va oʻlimga olib keladi.

Ichish uchun yaroqliligi cheklangan

1950-yillarda fransuz shifokori va sayohatchisi Alen Bombard dengiz suvini oz miqdorda (kuniga taxminan 0,7 litr) 5-7 kun davomida sogʻlikka zarar bermasdan ichish mumkinligini eksperimental ravishda isbotladi^[9].

Tuzsizlangan dengiz suvi, shoʻrligi okeannikidan 3-4 baravar past (8-11 ppm dan koʻp boʻlmagan), yirik daryolar oqib oʻtadigan baʼzi qoʻltiqlar, lagunalar, estuariylarda, Azov, Boltiq, Kaspiy kabi dengizlarda kamroq zararli hisoblanadi. okeandagidan koʻra va asta-sekin ichish va favqulodda vaziyatlarda omon qolish uchun ishlatilishi mumkin. Agar okean suvi hech boʻlmaganda chuchuk suv bilan suyultirilsa, xuddi shunday natijaga erishiladi: dengiz suvining 2 qismi chuchuk suvning 3 qismi aralashmasini ichish mumkin

Foydali qazilmalarni qazib olish uchun

Deyarli barcha kimyoviy elementlar dengiz suvida mavjud. Dunyodagi ishlab chiqariladigan magniyning deyarli yarmi dengiz suvidan olinadi. AQShda dengiz suvidan yiliga 40 ming tonna brom olinadi ^[10] . Dengiz suvidan uran olish imkoniyati koʻrib chiqilmoqda .

Gigiena maqsadlarida

Gonkongda dengiz suvi hojatxonani yuvish tizimlarida keng qoʻllanadi. Ularning 90% dan ortigʻi toza suvni tejash maqsadida dengiz suvini yuvish uchun ishlatadi. Bu amaliyot 1960-1970-yillarda, sobiq Britaniya mustamlakasi aholisi uchun chuchuk suv ishlab chiqarish qiyinlashganda boshlangan.

Yana qarang

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Хорн 1972.
↑ Руководство по химическому анализу морских вод (РД. 52.10.243-92). СПб: Гидрометеостат, 1993 — 7-bet.
↑ ^3,0 ^3,1 Zeebe et al 2001.
↑ „Chapter 5 — Physical and thermodynamic data“. 2011-yil 25-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 23-avgust.
↑ Grasshoff et al 1999, s. 159.
↑ Grasshoff et al 1999, s. 160.
↑ Смирнов и др. 1988.
↑ Вейль 1977.
↑ Ален Бомбар. За бортом по своей воле. М.: Альпина Паблишер, 2014. ISBN 978-5-9614-4794-1.
↑ „СЫРЬЕВОЙ КРИЗИС И ПРОБЛЕМЫ ДОБЫЧИ МЕТАЛЛОВ ИЗ МОРСКОЙ ВОДЫ“. 2020-yil 24-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 10-iyun.

Adabiyotlar

Хорн Р.. Морская химия (структура воды и химия гидросферы), Науки о земле. Москва: Мир, 1972.
Руководство по химическому анализу морских вод (РД52.10.243-293), Руководящий документ. С.-Пб: «Гидрометеоиздат», 1993.
Zeebe R. E., Wolf-Gladrow D.. CO₂ in Seawater: equilibrum, kinetics, isotopes, Elsevier Oceanography Series. Elsevier Science B.V, 2001 — 346-bet. ISBN 0 444 50579 2.
Grasshoff K., Kremling K., Ehrhardt M.. Methods of seawater analysis, Third, Completely Revised and Extended Edition, WILEY-VCH, 1999. ISBN 3-527-29589-5.
Смирнов Г.Н., Курлович Е.В., Витрешко И.А., Мальгина И.А.. Гидрология и гидротехнические сооружения: Учеб. для вузов по спец. «Водоснабжение и канализация», Высш. шк. 10000 экз, М., 1988.

Вейль П.. Популярная океанография, 50000 экз, Л.: «Гидрометеоиздат», 1977.

Havolalar

Dengiz suvi — maʼlumot Katta sovet ensiklopediyasidan olindi..
Morskaya voda na vodoobmen.ru

[FOOTNOTEХорн1972-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Хорн 1972.

[2] Руководство по химическому анализу морских вод (РД. 52.10.243-92). СПб: Гидрометеостат, 1993 — 7-bet.

[FOOTNOTEZeebe_et_al2001-3] 3,0 ^3,1 Zeebe et al 2001.

[4] „Chapter 5 — Physical and thermodynamic data“. 2011-yil 25-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 23-avgust.

[FOOTNOTEGrasshoff_et_al1999159-5] Grasshoff et al 1999, s. 159.

[FOOTNOTEGrasshoff_et_al1999160-6] Grasshoff et al 1999, s. 160.

[FOOTNOTEСмирнов_и_др.1988-7] Смирнов и др. 1988.

[FOOTNOTEВейль1977-8] Вейль 1977.

[9] Ален Бомбар. За бортом по своей воле. М.: Альпина Паблишер, 2014. ISBN 978-5-9614-4794-1.

[10] „СЫРЬЕВОЙ КРИЗИС И ПРОБЛЕМЫ ДОБЫЧИ МЕТАЛЛОВ ИЗ МОРСКОЙ ВОДЫ“. 2020-yil 24-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 10-iyun.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]