Cucurbita maksima
| Cucurbita maxima | |
|---|---|
| |
| Ilmiy tasniflash | |
| O‘simliklar | |
| Yuksak oʻsimliklar | |
| Gulli oʻsimliklar | |
| Ikki urugʻpallalilar | |
| Rosids | |
| Cucurbitales | |
| Qovoqdoshlar | |
| Cucurbita | |
C. maxima
| |
| Binar nomi | |
| Cucurbita maxima | |
| |
| Sinonimlar | |
| |
Cucurbita maxima eng ko‘p oʻstiriladigan to‘rtta qovoq turlaridan biri[1]. Bu tur Janubiy Amerikada 4000 yil oldin yovvoyi Cucurbita andreana turidan kelib chiqqan[2]. Ikki tur juda oson chatishadi, ammo ular sezilarli darajada farq qiladigan kalsiy darajalariga ega[3][4].
Turlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Cucurbita maximaning koʻplab navlari ishlab chiqilgan. C. pepoda boʻlgani kabi, oʻsimliklar, ayniqsa, yosh oʻsimliklarda yaqqol namoyon boʻladigan „buta odatiga“ ega[5].
- Arikara qovoq — C. maximaning merosxoʻr navi. Mevalarning vazni toʻrtdan oʻn bir kilogrammgacha. Meva shakli koʻz yoshi shaklida yoki yumaloq boʻlishi mumkin. Mevalar toʻq sariqdan va yashil ranggacha boʻladi. U ovqatlanish sifati uchun ham, mavsumiy bezak sifatida ham o‘stiriladi. Bu xilma-xillik oʻz ajdodlarini Dakotaning Arikara qabilasidan kelib chiqadi, ular orasida oq tanlilar kelishidan oldin yetishtirilgan.
- Banan qovoqchasi choʻzilgan shaklga ega, ochiq koʻk, pushti yoki toʻq sariq rangli teriga va yorqin toʻq sariq goʻshtiga ega.
- Boston iligi shirin taʼmli[6].
- Buttercup qovoq — salla shakli (tepasi tekis) va toʻq yashil teriga ega, ogʻirligi 3-5 funt va odatda ogʻir, zich, sariq-toʻq sariq goʻshtli keng tarqalgan nav. Butternut squash bilan adashtirmaslik kerak.
- Candy Roaster qovoq — bu janubiy Appalachida cheroki xalqi tomonidan ishlab chiqilgan nav. Oʻlchami 10-250+ funt, shakli (yumaloq, silindrsimon, koʻz yoshi, bloksimon va boshqalar) va rangi (pushti, sargʻish, yashil, koʻk, kulrang yoki toʻq sariq) jihatidan juda oʻzgaruvchan. koʻpchiligi nozik teksturali, apelsinrang etga ega. Bu vav janubiy Appalachiyada mashhur boʻlib kelmoqda.
- Hubbard qovoq — bu turning yana bir navi, odatda koʻz yoshi shakliga ega. Koʻpincha pishirishda qovoq oʻrnini bosuvchi sifatida ishlatiladi. Bir manbaga koʻra[7], nomi Konnektikutning Gʻarbiy qoʻriqxonasidagi Ogayo shtatining Randolph Township shahrida istiqomat qiluvchi Bela Xabbarddan olingan. Koʻpgina boshqa manbalarda muqobil tarix roʻyxati keltirilgan[8][9]. Ushbu manbalarda aytilishicha, hubbard qovoq (oʻsha paytda nomaʼlum) kapitan Knott Martin orqali Massachusets shtatining Marblehead shahriga kelgan. Elizabeth Xabbard ismli ayol mevani oʻz qoʻshnisi Jeyms JH Gregori ismli urugʻlik savdogariga ko‘rsatgan. Janob Gregori keyinchalik xonim yordamida uni bozorga kiritdi. Keyinchalik Gregori koʻk-kulrang teriga ega boʻlgan koʻk hubbardni koʻpaytirdi va chiqardi. Boshqa asosiy nav, oltin hubbard qovoq, yorqin toʻq sariq rangli popstloqqa ega[10]. Hubbard qovoqlari, jumladan, nomi bilan bogʻliq savollar, hatto bolalar uchun „Vermontda Hubbard Squash yetishtirish“ nomli kitobining mavzusidir[11].
- Jarrahdale qovoq — kulrang teriga ega qovoq. Bu „Queensland Blue“ va „Sweet Meat“ navlari bilan deyarli bir xil.
- Kabocha — quyuq yashil po‘stloqli va yorqin oltin-toʻq sariq etli yapon navi.
- Lakota qovoq — Amerika navi.
- Nanticoke qovoq — anʼanaviy ravishda Delaver va Sharqiy Merilendning Nanticoke aholisi tomonidan yetishtirilgan noyob turi. Bu Sharqiy oʻrmonlarda saqlanib qolgan amerikadan kelib chiqqan qishki qovoqlardan biridir.
- „Fransuz sallasi“ nomi bilan ham tanilgan salla qovoqchasi, sariyogʻli qovoq bilan chambarchas bogʻliq.
Foydalanish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Sariyog‘li qovoq, keng tarqalgan nav bo‘lib qovurdoqlarda, turli taomlarda, shoʻrvalarda, pyurelarda ishlatiladi. Bu tur Braziliya, Kolumbiya va Afrikada shoʻrvaga qo‘shiladigan asosiy mahsulot sifatida juda mashhur.
Barcha gigant qovoqlar (og‘irligi 45 kgdan ortiq) bu turga tegishli[12]. C. maxima urugʻi hayvonlardagi parazitlarni davolashda ishlatiladi[13].
Kultivatsiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bu oʻsimlik yaxshi oʻsishi uchun yetarli miqdorda issiq ob-havoni talab qilganligi sababli, u Shimoliy Yevropada, Britaniya orollarida va sovuq iqlimli mintaqalarda ko‘p o‘stirilmaydi[4].
Ushbu turning turli xil navlari Shimoliy Amerikaga XVI asrda kirib kelgan. Amerika inqilobiga kelib, bu tur hozirgi Amerika Qoʻshma Shtatlarida tubjoy amerikalik qabilalar tomonidan yetishtirilgan. XIX asrning boshlariga kelib, Shimoliy Amerikada tubjoy amerikaliklardan olingan urugʻlardan kamida uchta nav savdo navi sifatida yetishtirilganligi maʼlum. Ikkilamchi xilma-xillik markazlariga Hindiston, Bangladesh, Myanma va Appalachiya kiradi. Qoʻshma Shtatlardagi odamlar Xellouin bayramida tez-tez C. maximadan niqob tayyorlashda foydalaniladilar[14].
Galereya
[tahrir | manbasini tahrirlash]-
Pushti banan qovoq, kesilgan, urugʻlari olib tashlangan, hajmini solishtirish uchun AQSh choragi bilan. -
Yeyiladigan qovoq -
Kesilgan ochiq koʻk hubbard qovogʻi. -
Oʻsimlik -
O'simlik -
Cucurbita maxima subsp. zapallito -
Cucurbita maxima guli
.jpg)
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Ferriol, María; Picó, Belén; Nuez, Fernando (2004). "Morphological and Molecular Diversity of a Collection of Cucurbita maxima Landraces". Journal of the American Society for Horticultural Science 129 (1): 60–69. doi:10.21273/JASHS.129.1.0060.
- ↑ Sanjur, Oris I.; Piperno, Dolores R.; Andres, Thomas C.; Wessel-Beaver, Linda (2002). "Phylogenetic Relationships among Domesticated and Wild Species of Cucurbita (Cucurbitaceae) Inferred from a Mitochondrial Gene: Implications for Crop Plant Evolution and Areas of Origin". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America (Washington, DC: National Academy of Sciences) 99 (1): 535–540. doi:10.1073/pnas.012577299. PMID 11782554. PMC 117595. http://www.pnas.org/content/99/1/535.full.pdf.
- ↑ Skilnyk, Hilary R.; Lott, John N. A. (1992). "Mineral analyses of storage reserves of Cucurbita maxima and Cucurbita andreana pollen". Canadian Journal of Botany 70 (3): 491–495. doi:10.1139/b92-063.
- ↑ 4,0 4,1 Victor E. Boswell and Else Bostelmann.
- ↑ Mark G. Hutton and R.W. Robinson. „Gene List for Cucurbita spp.“. Qaraldi: 2014-yil 16-noyabr.
- ↑ „Boston Marrow Squash“. Rare Seeds. 2017-yil 22-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 3-sentyabr.
- ↑ Troyer, Loris C.. Portage Pathways. Kent, OH: Kent State University Press, 1998 — 8-bet. ISBN 978-0-87338-600-5.
- ↑ Watson, Ben. Taylor's Guides to Heirloom Vegetables: A Complete Guide to the Best Historic and Ethnic Varieties. Boston: Houghton Mifflin Harcour, 1996 — 268-bet. ISBN 978-0-395-70818-7.
- ↑ „James J. H.Gregory: A Timeline of his Life“. SaveSeeds.org. 2014-yil 3-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 15-noyabr.
- ↑ Downing, Andrew Jackson. The Horticulturalist, and Journal of Rural Art and Rural Taste. New York: C. M. Saxton, Barker & Co., May 1859 — 4-bet.
- ↑ Cady, Daniel Leavens. Rhymes of Vermont Rural Life. Rutland, VT: The Tuttle Company, 1919 — 100-bet.
- ↑ „World Record Achievements“. GiantPumpkin.com. Qaraldi: 2020-yil 1-noyabr.
- ↑ Díaz, Obregón D.; Lloja, Lozano L.; Carbajal, Zúñiga V. (2004). "Preclinical studies of cucurbita maxima (pumpkin seeds) a traditional intestinal antiparasitic in rural urban areas" (es). Revista de Gastroenterologia del Perú 24 (4): 323–327. PMID 15614300.
- ↑ Nee, Michael (1990). "The Domestication of Cucurbita (Cucurbitaceae)". Economic Botany (New York: New York Botanical Gardens Press) 44 (3, Supplement: New Perspectives on the Origin and Evolution of New World Domesticated Plants): 56–68. doi:10.1007/BF02860475.