Danaë

Danaë
	: '
Yil	1636—1647
Tur	Rasm
Oqim	Moy bo'yoq tasviri
Joylashuvi	Ermitaj muzeyi, Sankt-Peterburg

Danaë — Rembrandtning Ermitaj muzeyidagi toʻplamidagi kartinalaridan biri. Perseusning onasi Danaë haqidagi ushbu kartina qadimgi yunon afsonasi asosida yaratilgan. 1985-yilda suratga vandallar tomonidan ziyon yetkazilgan.

Kartina haqida tavsif

Toʻshakda yotgan yosh yalangʻoch ayol, xizmatkor tomonidan toʻsilayotgan pardatushayotgan iliq quyosh nuri oqimi ayol yoritilgan. Ayol boshini yostiqdan koʻtarib, oʻng qoʻlini yorugʻlik tomon choʻzib, kafti bilan uni his qilishga urinmoqda. Uning nigohi yorugʻlik tomon buriladi, lablarida esa nim tabassum zohir boʻladi. Chigallangan soch turmagi, gʻijimlangan yostiq — barchasi bir daqiqa oldin u karavotda yotganidan dalolat beradi.

Danaë. Fragment: ayolning yuzi
Danaë. Fragment: chap qo'lning halqa barmog'idagi uzuk
Danaë. Fragment: o'ng qo'lini nur tomon uzatgani
Danaë. Fragment: karavot boshi tepasida, qanoti bor oltin chaqaloq, uning yuzida azob-uqubatlar muzlab qotib qolgan.

Yosh ayolning yalangʻoch tanasi nozik va oʻziga xoshiyalar bilan tasvirlangan. Yorugʻlik va soyalarning tushib turishi bilan eʼtiborni tortadi. Ayolning butun tanasida himoyasizlik va nafislikni sezish mumkin. Bunga esa ayol goʻzallik ramzi sifatida qarash mumkin.

Boshqa rassomlarning asarlaridan farqli oʻlaroq, rasmda Zevs ramzi boʻlgan oltin yomgʻir yoʻq va Danaëning nigohi kutilgandek yuqoriga emas, balki choʻzilgan qoʻlga qaratilgan.

Ayolning qoʻllari bilakuzuklar bilan bezatilgan, chap qoʻlning halqa barmogʻida esa nikoh uzugi deb talqin qilinishi mumkin boʻlgan uzuk bor. Garchi bu qadimgi yunon afsonasining mazmuniga zid boʻlsa.

Toʻshakning boshi ustida qanotli chaqaloq bor, uning yuzida azob va ogʻriq zohir.

Syujet talqini

Sanʼatshunoslar uzoq vaqtdan beri rasmning turli talqinlarini taklif qilishgan. Ayol tasvirlangan shahvoniylik; uning yuzi yorqin individual xususiyatlarga ega; Ushbu syujetdagi asarlarda ajralmas atributga aylangan oltin yomgʻirning yoʻqligi Rembrand rasmining bosh qahramoni Danaë ekanligiga shubha uygʻotadi. Taxminlarga koʻra, rasmda Agar, Liya, Rahil, Dalila, Poʻtifarning xotini yoki Virsaviya tasvirlangan. Vilgelm fon Bodening soʻzlariga koʻra, bu erini kutayotgan Sara tasviri. Ervin Panofskiyning soʻzlariga koʻra, qanotli bola Eros boʻlib, uning bogʻlangan qoʻllari „majburiy poklik“ ni bildiradi. Panofskiyning soʻzlariga koʻra, Rembrand anʼanaviy oltin yomgʻirni oltin yogʻdu, nur bilan almashtirgan.^[1].

Yaratilish tarixi

Rembrand Saski van Eylenbyurh bilan turmush qurganidan 2 yil oʻtgach, 1636-yilda „Danaë“ rasmini chizishni boshlaydi. Rassom yosh xotinini juda yaxshi koʻrardi, uni koʻpincha oʻz rasmlarida tasvirlaydi. Rembrand tomonidan bu kartina sotish uchun emas, uni rafiqasi uchun chizgan deb ham eʼtirof etiladi. Rasm 1656-yilda uning mulki sotilgunga qadar rassomning oʻzida boʻlgan. Uzoq vaqt davomida nima uchun Saskiga oʻxshashlik 1630-yillardagi rassomning boshqa rasmlarida boʻlgani kabi aniq emasligi sir boʻlib qoldi va u joylarda qoʻllagan uslub koʻproq uning ijodining keyingi davri asarlariga oʻxshaydi.

XX-asrning oʻrtalarida, rentgenografiya yordamida bu topishmoqqa javob topish mumkin edi^[2]. Rentgen nurlari yordamida rasm Rembrandning xotiniga oʻxshashligi aniqroq koʻrinadi. Maʼlum boʻlishicha, rasm rassomning rafiqasi vafotidan keyin (1642), Gertier Dirks bilan yaqin munosabatda boʻlgan paytda oʻzgartirilgan. Rasmdagi Danaëning yuz xususiyatlari shunday oʻzgartirildiki, ular rassomning ikki sevimli ayollarini birlashtirdi.

Bundan tashqari, floroskopiya asl tasvirda Danaë ustiga oltin yomgʻir yogʻayotganini va uning nigohi yon tomonga emas, balki yuqoriga qaratilganligini koʻrsatdi. Karavot boshida turgan farishtaning yuzi kulib turar, ayolning oʻng qoʻli kafti yuqoriga qaratilgan edi.

Danaënaning Rossiyaga kelib qolishi

Rembrandning mulki sotilgandan soʻng, rasmning izi yoʻqoladi. Faqat XVIII asrda „Danaë“ mashhur fransuz kolleksioneri Per Krozada ekanligi maʼlum boʻladi. Kroza vafotidan keyin (1740) rasmlarning aksariyati uning uchta jiyani: Lui Fransua, Jozef Antuan va Lui Antuanlarda qoladi. Rus imperatori Yekaterina II Ermitaj uchun rasmlar tanlashni boshlaganida, doʻsti Deni Didrodan yangi kolleksiya uchun asarlar tanlashda yordam berishini soʻradi. Didro eʼtiborni baron Lui Antuanga tegishli boʻlgan Kroza kolleksiyasining bir qismiga qaratadi. Uni Yekaterina II 1772-yilda, 1770-yilda vafot etgan baronning merosxoʻrlaridan sotib olgan. Olingan rasmlar orasida Rembrandning " Danaë "si ham boʻlgan .

Vandalizm harakatlari

1985-yil 15-iyun, shanba kuni Litva SSR fuqarosi, 48 yoshli Bronius Maygis Ermitaj boʻylab ekskursiya qiladi. Muzey xodimlaridan ushbu muzeydagi eng qimmat rasm qaysi ekanligini soʻraydi. Muzeydagi eng qimmat kartina „Danaë“ ekanligini bilib oladi. Shundan soʻng, u „Danaë“ portretiga yaqinlashdi va oʻzi bilan olib kelgan shishani ochib, uch marta kartinaga shishadagi suyuqlikni sochadi. Boʻyoq darhol qabariq, qaynab, oʻz rangini oʻzgartira boshladi. Chunki shishadagi sulfat kislotasi edi. Shundan soʻng Maygis pichoqni olib, rasmni ikki marta kesishga muvaffaq boʻladi.

1985-yil 16-iyunda sanʼatshunoslar, restavratorlar, muzey rassomlari, shuningdek, Moskva davlat universitetining sanʼat fakultetlaridan tashrif buyurgan xodimlar, Lomonosov muzey xodimlari oʻzaro uchrashuv oʻtkazishadi. Oʻrganishlar natijasida ayon boʻladiki, kartina 30 % shikastlangan. Qayta tiklash kechiktirmasdan amalga oshirishga kirishiladi. Ermitaj xodimlari ushbu voqeadan soʻng rasm qurib, sulfat kislota asosi boʻlgan monoklinik oltingugurt tarkibiy qismlari tomonidan korroziyaga tushishidan qoʻrqishadi. Ishchilar zal devoridan rasmni olib tashlashdi. Rasmni tiklash uchun 12 yil kerak boʻladi.

Buzgʻunchi xibsga olingandan soʻng shu narsa ayon boʻldiki, u ushbu harakatini 1940-yilda Sovet harbiy kontingentining Litvaga kirishiga qarshi norozilik sifatida, vandalizm harakatini sodir etganini aytgan.

Keyinchalik ekspertiza Maygisni aqldan ozganni eʼlon qilinadi. U birinchi navbatda oʻz harakatini siyosiy sabab bilan izohlaydi (goʻyo u Litvalik millatchi), keyin esa u oʻziga eʼtiborni jalb qilish istagi haqida takrorlay boshlaydi. Dzerjinskiy sudining 1985-yil 26-avgustdagi qarori bilan Maygis ruhiy kasal deb eʼlon qilindi^[3] (tashxis — sekin rivojlanuvchi shizofreniya) va Chernyaxovsk shahridagi psixiatriya shifoxonasiga yuborialdi. U yerda 6 yil davolanadi. Sovet Ittifoqi parchalanganidan koʻp oʻtmay, shunga oʻxshash boshqa muassasaga yuboriladi^[4].

Qayta tiklash

Birinchi boʻlib Leningrad texnologik instituti mutaxassislari javob berishdi, ular uni suv bilan yuvish boʻyicha maslahat berishdi va shu bilan birga Ermitaj direktori akademik B. B. Piotrovskiy nomidagi Silikat kimyosi instituti direktori chaqirildi. I.V. Grebenshchikov, akademik M. M. Shults va unga mashina joʻnatdi va u telefon orqali birinchi tavsiyalarni berdi: rasmni tik holatda ushlab, koʻp suv bilan yuvib tashlang, soʻngra tez orada muzeyga etib kelib, restavratorlarga joyida maslahat berdi. U, ehtimol, oʻz tajribalariga koʻra, moy boʻyoq bilan boʻyash texnikasini va shikastlangan ish yuzasida lak va boʻyoqni ulash joylarida sodir boʻladigan jarayonlarning kimyosini yaxshi biladigan bir nechta kimyogarlarga tegishli edi. qatlamlar, astar va kanvas^[5].

Koʻpgina mutaxassislar rasmning abadiy yoʻqolganiga ishonib, muvaffaqiyatga ishonmadilar^[6]. Rasmdagi yoʻqotishlar 27 % ni tashkil etdi. Rasmning butun markazi jigarrang relef dogʻlari, chayqalishlar, vertikal chiziqlar va yoʻqotishlar aralashmasidan iborat edi.

Jahon durdonasini tiklash boʻyicha ishlar xuddi shu kuni boshlandi. Bir yarim soat suv bilan yuvilgandan soʻng, kislotaning taʼsiri toʻxtatildi, shundan soʻng boʻyoq quriganida boʻyoq qatlamlarining tozalanishiga yoʻl qoʻymaslik uchun baliq elim va asal eritmasi bilan mustahkamlandi. Uch kundan keyin maxsus davlat komissiyasi tuzilib, u rasmni qayta tiklash yoʻllarini koʻrib chiqdi: buzilgan tuvalni avvalgidek qoldiring yoki rasmni qayta tiklang, aslida uning nusxasini yarating. Natijada, Rembrandt rasmini maksimal darajada saqlab qolgan holda, yoʻqotishlarni tiklash, kislota reaksiyasi izlarini olib tashlashga qaror qilindi.

Qayta tiklash Qishki saroyning kichik cherkovida boshlandi, u yerda rasm uchun mos iqlim va yorugʻlik yaratilgan. Bir yarim yil davomida Ermitaj restavratorlari Yevgeniy Gerasimov, Aleksandr Raxman, Gennadiy Shirokov va Tatyana Aleshina tuval ustida ishladilar. Boʻyoq qatlami va primerni mustahkamlagandan va yangi takrorlanadigan tuvalni jamlagandan soʻng, mikroskop ostida kislota reaksiyasi izlari olib tashlandi. Keyingi qadam muallif uslubiga oʻxshash moyli boʻyash texnikasidan foydalangan holda tonlama edi. Qayta tiklashning muhim shartlaridan biri asl nusxaga qaytish talabi boʻlib, buning uchun tonlama asl rasmdan lak qatlami bilan ajratilgan.

Qayta tiklash xujumdan 12 yil oʻtgach, 1997-yilda yakunlandi. Oʻshandan beri rasm Ermitajning asosiy binosining ikkinchi qavatidagi Gollandiya va Flamand maktablari zalida namoyish etilmoqda. Vandalizm harakatlarining oldini olish uchun rasm hozirda zirhli shisha bilan himoyalangan.

Madaniyatda aks ettirish

"Egina" nomi bilan oʻzgartirilgan „Danaë“ kartinasi atrofida Andrey Konstantinovning „Oʻgʻri“ („Jurnalist-2“) kitobining syujeti qurilgan boʻlib, uning asosida „Gangster Peterburg“ teleserialining birinchi qismi suratga olingan. Shuningdek yana „Baron“ filmi ham suratga olingan. Kartinada rasmga oltingugurt kislotasi sepilgani va uni qayta tiklash jarayoni qayd etilgan. Vladimir Solovyovning „Danaëning oʻgʻirlanishi“ kitobining syujeti ham Danaë rasmi atrofida qurilgan. Rasm tarixi Valentin Pikulning „Tarixiy miniatyuralar“ asarida tasvirlangan.

Manbalar

↑ Власов В. „Даная“, . Новый энциклопедический словарь изобразительного искусства: В 10 т. Спб.: Азбука-классика, 2005 — 345-bet.
↑ Yu. I. Kuznesov. Osobennosti i metodi izucheniya tvorcheskoy laboratorii Rembrandta. V sb.: Psixologiya protsessov xudojestvennogo tvorchestva. L., Nauka. 1980.
↑ „REMBRANDT DEFACED BY KNIFE, ACID IN LENINGRAD“. Los Angeles Times (1986-yil 13-mart). 2019-yil 14-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 13-iyun.
↑ Юрий Москаленко. „«Даная» Рембрандта: почему вандал выбрал именно эту картину?“ (2009-yil 15-iyun). 2013-yil 25-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 15-iyun.
↑ Sudba „Danai“ — „Nauka i jizn“, № 7. 1988, str. 109 ISSN 0028-1263
↑ „Rembrandt repair sparks debate“ (en). DeseretNews.com (1998-yil 18-yanvar). 2018-yil 6-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 13-iyun.

Foydalanilgan adabiyotlar

- Daniel S. M. Rembrandt Xarmens van Reyn. Danaë. — SPb.: Arka, 2007 (Seriya: Tisyacha i odin shedevr iz kolleksii Gosudarstvennogo Ermitaja). — 24 s. — ISBN 978-5-91208-002-9
- Danaë: sudba shedevra Rembrandta. Gosudarstvenniy Ermitaj, sbornik statey, obщ. nauch. red. M. B. Piotrovskogo. Sankt-Peterburg: AO „Slaviya“, 1997. — 160 s.
- Benesch O. Rembrandt: Étude biographique et critique. Genève: Skira, 1957—156 s.
- Williams J. Rembrandts' women. Publication on the occasion of the Exhibition. Edinburgh — London: National gallery of Scotland, 2001. — 272 s.

[1] Власов В. „Даная“, . Новый энциклопедический словарь изобразительного искусства: В 10 т. Спб.: Азбука-классика, 2005 — 345-bet.

[2] Yu. I. Kuznesov. Osobennosti i metodi izucheniya tvorcheskoy laboratorii Rembrandta. V sb.: Psixologiya protsessov xudojestvennogo tvorchestva. L., Nauka. 1980.

[3] „REMBRANDT DEFACED BY KNIFE, ACID IN LENINGRAD“. Los Angeles Times (1986-yil 13-mart). 2019-yil 14-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 13-iyun.

[4] Юрий Москаленко. „«Даная» Рембрандта: почему вандал выбрал именно эту картину?“ (2009-yil 15-iyun). 2013-yil 25-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 15-iyun.

[5] Sudba „Danai“ — „Nauka i jizn“, № 7. 1988, str. 109 ISSN 0028-1263

[6] „Rembrandt repair sparks debate“ (en). DeseretNews.com (1998-yil 18-yanvar). 2018-yil 6-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 13-iyun.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]