Daniya — Buyuk Britaniya munosabatlari
 | |
 Daniya |
 Buyuk Britaniya |
Britaniya — Daniya munosabatlari Buyuk Britaniya va Daniya oʻrtasidagi tashqi aloqalardir. Buyuk Britaniya Kopengagenda, Daniya esa Londonda elchixonasiga ega. Ikkala davlat ham Yevropa Kengashi va NATOning toʻlaqonli aʼzolaridir.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Oʻrta asrlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Gunboat urushi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Uzoq oʻn yillik tinchlik Napoleon urushlari paytida toʻsatdan barham topdi. 1794-yildagi Qurolli betaraflik shartnomasi dastlab Daniya va Shvetsiyani, keyinroq esa Prussiya va Rossiyani oʻz ichiga olgan Buyuk Britaniyaga xavf tugʻdirdi. Britaniya floti 1801-yilda Kopengagenga hujum qildi (Kopengagen jangi −1801), Daniya dengiz flotining koʻp qismini yoʻq qildi. Shunga qaramay, Daniya 1807-yilgacha Napoleon urushlarida ishtirok etmagan. Oʻsha yili Britaniya floti Kopengagenni yana bombardimon qildi va shaharga katta vayronagarchilik keltirdi. Keyin ular butun Daniya flotini qoʻlga oldilar, shunda Fransiya Buyuk Britaniyaga bostirib kirishda Daniyadan foydalana olmadi
1809-yilda fransuz tomonida jang qilayotgan Daniya qoʻshinlari Stralsund jangida Ferdinand fon Shill boshchiligidagi anti-bonapartist nemis qoʻzgʻolonini magʻlub etishda qatnashdilar. 1813-yilga kelib Daniya urush xarajatlarini koʻtara olmadi va davlat bankrot boʻldi. Oʻsha yili Oltinchi koalitsiya Shimoliy Germaniyani fransuz kuchlaridan tozalash orqali Daniyani izolyatsiya qildi. Natijada, Frederik VI tinchlik oʻrnatishga majbur boʻldi. Shunga koʻra, 1814-yil yanvarda Shvetsiya va Buyuk Britaniya bilan noqulay Kil shartnomasi tuzildi va fevralda Rossiya bilan yana bir tinchlik kelishuvi imzolandi.
Kil shartnomasi Heligolandni Buyuk Britaniya va Norvegiyaga Daniyadan Shvetsiya hududiga oʻtkazdi, Daniya Shvetsiya Pomeraniyasini egallashi kerak edi. Ammo norveglar qoʻzgʻolon koʻtarib, oʻzlarining mustaqilligini eʼlon qildilar va valiahd shahzoda Christian Frederikni (boʻlajak Christian VIII) qirol qilib sayladilar. Biroq, Norvegiya mustaqillik harakati Yevropa davlatlaridan hech qanday yordamni jalb qila olmadi. Shvetsiya bilan qisqa muddatli urushdan soʻng, Christian Shvetsiya bilan shaxsiy ittifoqda tashkil etilgan Norvegiya avtonomiyasini saqlab qolish uchun taxtdan voz kechishga majbur boʻldi. Prussiya Qirolligi foydasiga Daniya Vena Kongressida (1815) Shvetsiya Pomeraniyaga boʻlgan daʼvolaridan voz kechdi va buning oʻrniga Lauenburg gersogligi va Prussiyaning 3,5 million talerlik toʻlovi bilan qanoatlantirdi.
Ikki mamlakat oʻrtasidagi munosabatlar XIX asrda normallashgan va samimiy boʻlib qoldi.
1961-yilda Farer orollarida baliq ovlash huquqi boʻyicha dengiz mojarosi Qizil salibchilar hodisasiga olib keldi[1].[2]
Daniya Buyuk Britaniya bilan global jabhada ham, Yeropa masalalarida ham ko'plab manfaatlarni baham ko'rishda davom etmoqda va u Buyuk Britaniya bilan turli xalqaro tuzilmalarda ikki tomonlama hamkorlik qiladi. Daniya NATO va BMTning faol aʼzosi bo'lib, BMT Xavfsizlik Kengashining yangi vaqtinchalik aʼzoligiga ega va harbiy jihatdan bir qancha xalqaro mojaro zonalarida mavjud bo'lib, baʼzilar aholi soni va xalqaro havodagi geosiyosiy roliga nomutanosib deb hisoblaydi.[3]
Daniya Bosh vaziri Mette Frederiksen yaqinda Kopengagenda bo'lib o'tgan tadbirda Buyuk Britaniya iyul oyidagi saylovlardan so'ng yevropalik hamkorlari bilan yana yaqinlashishiga katta umid qilishini aytdi. Frederiksenning sotsial-demokratik partiyasi Yevropa parlamentiga saylovlarda tarixiy zarbaga uchragani va jamoatchilik fikri ularning milliy siyosatdagi faoliyatiga tanqidiy munosabatda bo‘lganligi sababli, Bosh vazir shaxsan o‘zi boshqa markaz-o‘ng/o‘ng qanot hukmron bo‘lgan Yevropada kelayotgan Leyboristlar hukumatini olqishlaydi. Uning diplomatlari, shuningdek, Britaniyaning navbatdagi bosh vaziriga keyingi bobni boshlash va Buyuk Britaniyaning ishonchliligi va Yevropaga sodiqligi bo‘yicha obro‘sini tiklashiga umid bildirdi.
Daniya hukumati navbatdagi bosh vazirning keyingi qadamlarni kutish mumkinmi yoki Buyuk Britaniya o'z pozitsiyasini o'zgartirsa, ikki tomonlama tizimni davom ettirishni talab qilishdan ko'ra, Yevropa Ittifoqi bilan blok sifatida hamkorlik qiladimi yoki yo'qmi degan dastlabki signallarni diqqat bilan kuzatib boradi. Jonson hukumati davridan beri mavjud. Daniya uchun Yevropa Ittifoqining blok sifatida harakat qilishi, Buyuk Britaniyaning esa Bryusselni tan olishi va ular bilan hamkorlik qilishi juda muhim. Shunga qaramay, Kopengagen hamma narsani o'z holicha qabul qilishi kerakligini biladi va hatto eng yaxshi stsenariyda ham Daniya ham, Buyuk Britaniya ham bu yo'lda majburiyatlarni olish uchun bosqichma-bosqich harakat qilishlari kerak.[3]
Albatta, kelgusidagi siyosiy kun tartibi ikki mamlakat manfaatlari chambarchas bog'liq bo'lgan va Daniya Buyuk Britaniyaning ovozi va yaqinroq hamkorlikni olqishlaydigan masalalarga to'la. Bir nechtasini nomlash uchun: Ukrainaga barqaror harbiy va siyosiy yordam, kengroq mudofaa va xavfsizlik (shu jumladan kiberxavfsizlik va urushning yangi turlari, energiya xavfsizligi, oziq-ovqat, suv, atrof-muhit), ichki xavfsizlik va terrorizm, iqlim o'zgarishi va atrof-muhit, migratsiya., qochqinlar, Turkiya bilan muomala qilish, Yaqin Sharq, ilm-fan va texnologiya bilan shug'ullanish va hatto Yevropaning o'zida noliberal siyosatchilar va hukumatlar bilan diplomatik aloqalar. 2023-yil iyun oyida tashqi ishlar vaziri Jeyms Kleverli va Daniya tashqi ishlar vaziri Lars Lokke Rasmussen ushbu umumiy manfaatlarning bir qismini va umumiy yechimlarni topish uchun yaqindan hamkorlik qilish niyatini ifodalovchi Qo‘shma bayonotni imzoladilar – bu amalga oshirilishi zarurligini taʼkidlagan holda “. Daniyaningyevropa Ittifoqiga aʼzo davlat sifatidagi majburiyatlarini to'liq hurmat qilgan holda.
Shundan kelib chiqqan holda, Daniya hukumati Buyuk Britaniyaning tashqi ishlar bo'yicha Davlat kotibi Devid Lammidan bo'lajak leyboristlar hukumatining pozitsiyalari qanday bo'lishi mumkinligi haqida batafsil maʼlumot qidirmoqda, bir qator stsenariylar ko'rib chiqilmoqda. Daniyani tashvishga solayotgan muammo Yevropa Ittifoqiga Ukrainadagi ishtirokini kuchaytirish uchun moliyaviy mexanizmlarni topishga bo'lgan bosimning kuchayishidir. Daniya birinchi marta umumiy mudofaa obligatsiyalari yoki Rossiyaning muzlatilgan aktivlariga asoslangan kreditlar bo'yicha o'z pozitsiyasini ko'rib chiqmoqda - bu Yevropa Ittifoqining moliyaviy va byudjet tizimidagi sezilarli o'zgarish va Daniyaning Yeropa Ittifoqi obligatsiyalaridan foydalanish bo'yicha pozitsiyasining keskin o'zgarishi. oldinga boring, chunki Daniya Germaniya, Niderlandiya va Skandinaviya aʼzolarini o'z ichiga olgan tejamkor mamlakatlardan biri sifatida tanilgan, chunki Yevropa Ittifoqi o'z moliyasini federallashtirishdan xavotirda. Ushbu harakat Ukrainadagi vaziyatning og'irligini aks ettiradi va Daniya tashqi ishlar vaziri Lars Løkke Rasmussenning masala atrofidagi ehtiyotkorona ritorikasi bu Daniya uchun naqadar qiyin dilemma tug'dirayotganini ko'rsatadi. Buyuk Britaniyaning Yevropa Ittifoqining ushbu masalalar bo'yicha sayohat yo'nalishi bo'yicha qarashlari, shuningdek, Ukrainadagi saʼy-harakatlarni ilgari surish bo'yicha o'z harakatlari Kopengagendagi har qanday yangi siyosat yondashuvlarida diqqat bilan kuzatiladi va hisobga olinadi.
Buyuk Britaniya bilan savdo aloqalari, albatta, Daniya sanoati va Daniya hukumati uchun ham muhim bo'lib qolmoqda. Qishloq xo'jaligi, agrobiznes, qayta tiklanadigan energiya texnologiyalari, logistika sektori, farmatsevtika va boshqa yirik Daniya korxonalari Brexitdan keyin Buyuk Britaniya hamkorlari bilan savdo qilish va hamkorlik qilish yo'llarini topishda davom etishdi va Daniya yangi mehnat hukumati bilan shart-sharoitlarni yanada yaxshilashga umid qilmoqda.
Ammo Daniyaga savdo va Buyuk Britaniyaningyevropa Ittifoqi bilan rasmiy hamkorligi haqida gap ketganda, Buyuk Britaniyaga nima taklif qilinishi mumkinligi haqida hech qanday savol yo'q. O'tmishda ham, bugungi kunda ham Buyuk Britaniyaga katta tayanishi va manfaatlariga mos kelishiga qaramay, Daniya Brexit bo'yicha muzokaralar chog'ida qatʼiy tarafdor bo'lgan va Buyuk Britaniya bilan yangilangan har qanday kelishuvlarda xuddi shunday qatʼiy chiziqni saqlab qolishini kutish mumkin. Xulosa qilib aytganda, Daniya Yevropa Ittifoqidan Buyuk Britaniyani iloji boricha yaqin tutishini istaydi, lekin yagona bozorga kirish uchun Britaniya uchun istisnolarsiz "bir xil o'yin maydoni" talab qilinadi, bu esa noqulay raqobatga olib kelishi yoki EI27 birligini xavf ostiga qo'yishi mumkin. Daniya nuqtai nazaridan, Yevropa ijtimoiy-iqtisodiy modelini buzish xavfi juda yuqori, chunki uning bozordagi o'rni va ilg'or farovonlik modeli tahdid ostida qolishi mumkin.
Shunga qaramay, Daniya yechimlarni topish va Buyuk Britaniyani qo'shnilari bilan yaqinlashtirish tarafdori va yangi Britaniya hukumati Bryussel bilan aloqalarni tiklashda foydali o'yinchi bo'lishi mumkin. Daniya Bosh vaziri Frederiksen, Daniya Yevropa Siyosiy Hamjamiyatining (EPC) maqomi va haqiqiy ishini davom ettirishni qo'llab-quvvatlashi mumkinligini taklif qildi, bu erda Yevropa Ittifoqiga aʼzo davlatlar 20 ta tashqi davlat, shu jumladan Buyuk Britaniya bilan strategik manfaatlar atrofida norasmiy, bog'liq bo'lmagan sharoitda uchrashadilar.[3]
XXI asr
[tahrir | manbasini tahrirlash]2021-yil Boltiq dengizidagi voqea Britaniya va Daniya kemalari o‘rtasida sodir bo‘lgan[4].
Hamkorlik
[tahrir | manbasini tahrirlash]Daniya kuchlari Iroqdagi operatsiyalarda Britaniya kuchlari bilan birga jang qildilar va Afgʻonistonda ham bu hamkorlikni davom ettirdilar. Daniya va Buyuk Britaniya terrorizmga qarshi kurash masalalarida yaqindan hamkorlik qiladi[5].
Davlat tashriflari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Daniya qirolichasi Margrethe II 1974-yil aprel/may oylarida va 2000-yil fevralida Buyuk Britaniyaga davlat tashrifi bilan borgan[6]. Buyuk Britaniya qirolichasi Yelizaveta II 1957-yil may oyida va 1979-yil may oyida Daniyaga davlat tashrifi bilan kelgan[7].
2010-yil 19-avgustda Daniya Bosh vaziri Lars Lokke Rasmussen Buyuk Britaniya Bosh vaziri Devid Kemeron taklifiga binoan Londonga tashrif buyurdi[8].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Jacobsen, Ulrik (29 April 2021). "Red Crusader-sagen" (da). Den Store Danske Encyklopædi. Archived from the original on 21 May 2021. https://web.archive.org/web/20210521192035/https://denstoredanske.lex.dk/Red_Crusader-sagen. Qaraldi: 21 May 2021.
- ↑ Oyarce, Ximena Hinrichs (June 2007). "Red Crusader Incident (1961)". Max Planck Encyclopedia of International Law. Oxford University Press. Archived from the original on 21 May 2021. https://web.archive.org/web/20210521173401/https://opil.ouplaw.com/view/10.1093/law:epil/9780199231690/law-9780199231690-e1211. Qaraldi: 21 May 2021.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 https://thinkeuropa.dk/en/brief/2024-07-whats-at-stake-for-denmark-in-the-uk-election-on-4-july#toc-future-ambitions
- ↑ „Two detained after UK boat's fatal collision off Sweden“ (en-GB). BBC News (2021-yil 13-dekabr). 2021-yil 20-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 14-dekabr.
- ↑ „Denmark and the UK - GOV.UK“. ukindenmark.fco.gov.uk. 2012-yil 8-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 15-dekabr.
- ↑ „Ceremonies: State visits“. Official web site of the British Monarchy. 2008-yil 6-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 30-noyabr.
- ↑ „OUTWARD STATE VISITS MADE BY THE QUEEN SINCE 1952“. Official web site of the British Monarchy. 2008-yil 21-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 30-noyabr.
- ↑ „Løkke and Cameron“. Venstre.dk. 2010-yil 20-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 15-dekabr.