Darbazakent
| Darbazakent | |
|---|---|
 Yuqori oqimdagi darbazakent | |
| Tavsif | |
| Uzunligi | 2,22 |
| Suv sarfi | 0,6—0,7 gacha m³/s |
| Joylashuvi | |
| Davlat | O'zbekiston |
| Tuman | 
|
| Darbazakent | |
Darbazakent[1], Darvazakent[2] (oʻzbekcha: Darvozakent/Дарвозакент) Toshkent viloyati, Yunusobod tumanidagi sugʻorish kanali (ariq), kanalning oʻng tomonida Boʻzsuv kanali oqadi. Darbazakentning yuqori oqimi aylanma kanal sifatida Boʻzsuv GESda foydalaniladi.
Etimologiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Geograf N. G. Mallitskiy Toshkentning „Darvazakent“ gidronimi „darvazakam“ „darvoza ariq“ yoki „ariq darvozalari“ning buzilishi deb taxmin qilgan. Bu nom Iskityatartar kanalining (Zarafshon va Sangzor daryolarini bogʻlaydigan) qismi bilan mashhur boʻlib, u yerda tepaliklardan oʻtadi. Ayniqsa chuqur jarlik hosil qiladi, bu esa eng muhim qazish ishlarini talab qiladi. Olimlarning taʼkidlashicha, ilgari Toshkent kanali xuddi shunday tarzda Boʻzsuvning oʻng qirgʻogʻidagi tepaliklar orasidan oqib oʻtishi mumkin edi. Uning gipotezasiga koʻra, nomining ikkinchi qismi vaqt oʻtishi bilan kentga aylangan. Chunki, soʻgʻdiycha „kam“ soʻzi unutilib, mahalliy aholi uchun tushunarsiz boʻlib qoladi. Buning isboti sifatida N. G. Mallitskiy tarixiy manbalarda qayd etilgan qadimiy Buxoro gidronimi Shapurkam (soʻgʻd tilida – „arik Shapura“)ning zamonaviy, qayta ishlangan „Shafrikent“ nomiga oʻtishini aytib oʻtadi[2].
Geografik joylashuvi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Darbazakentning uzunligi 2,22 km ni tashkil qilib[3][4], ulardan 0,62 kmi beton kanalga, 1,6 kmi esa tuproq kanaliga toʻgʻri keladi[4]. „Toshkent“ ensiklopediyasiga koʻra, maksimal oʻtkazish quvvati 600 l/s boʻlib, kanal bilan sugʻoriladigan yerlar 245 gektar maydonni egallaydi[3]. K. Xolmatov va P. Baratovning maʼlumotlariga koʻra, kanalda suv sarfi 700 l/s ni tashkil qilib, Yunusobod tumanida 100 gektar maydonni sugʻoradi[5]. Darbazakent Botanika bogʻi hududidagi Boʻzsuv kanalining oʻng tomoniga oʻtadi. Umumiy gʻarbiy yoʻnalishda, taxminan Chinobod koʻchasiga[5] parallel boʻlib, kichik egri chiziqlar hosil qiladi. Oqimning dastlabki qismida u keng kanalga ega boʻlib, keyinchalik keskin torayadi[1]. Torayish joyida Darbazakent aslida yer usti (kichik) va yer osti (katta) qismlariga boʻlinadi.
Toraygandan soʻng Toshkent – Moskva temir yoʻl liniyasini va keyinchalik Amir Temur koʻchasini[5] ikki marta kesib oʻtadi. Amir Temur koʻchasining orqasida shimoli-gʻarbiga burilib, Shahriston koʻchasiga yaqinlashadi[1][6]. Shahriston koʻchasi bilan kesishgan joyda kichik burchaklarga boʻlinadi. Darbazakent 11 ta koʻprik[5] quvuridan oʻtib, uning yuqori oqimida 3 ta koʻprik oʻtkazilgan[1].
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Darbazakent qadimiy sugʻorish kanalidir. Kanal Arab istilosidan oldingi davrda qurilgan va Boʻzsuv va Oqtepa kanali orasidagi yerlarni sugʻorish foydalanilgan. Boʻzsuv yuqori oqimidan ajratilgan ariqlar qatoriga kiradi. Bu ariqlar oʻrta asrlarda va keyingi tarixiy davrlarda Toshkent viloyatining muhim hududlarini suv bilan taʼminlagan[7]. Biroq keyinchalik Darbozakent ariqlar orqali Boʻzsuvning chap qirgʻogʻiga oʻtkazilgan[2].
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Холматов Қ., Баратов П.. Тошкент шаҳрининг ирригация шохобчалари. Тошкент: «Фан» УзССР, 1983. (oʻzb.)
- Маллицкий Н. Г. О происхождении названия ташкентского арыка Дарвазакент // Труды Ташкентского государственного университета им. В. И. Ленина. — 1963. — Вып. 200. — С. 161—162.
- Ирригация Узбекистана, 12000 экз, Издательство «Фан» УзССР, 1975 — 326-bet.
- Тошкент: энциклопедия.. Тошкент: «Ўзбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2008 — 494-bet. ISBN 978-9943-07-096-7. (st. „Suv xoʻjaligi“)(oʻzb.)
- Атлас «Ташкент» малый.. Ташкент: Госкомгеодезкадастр, 2007. ISBN 978-9943-15-128-4.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Атлас «Ташкент» малый 2007.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Маллицкий 1963.
- ↑ 3,0 3,1 Тошкент: энциклопедия 2008.
- ↑ 4,0 4,1 „Постановление № 282 Кабинета Министров Республики Узбекистан о мерах по улучшению санитарного состояния и благоустройства каналов на территории города Ташкента от 16 октября 2013 года. Приложение № 3. Перечень передаваемой в ведение Специализированного управления части системы магистральных каналов и сооружений, расположенных на территории города Ташкента“ (deadlink). 2014-yil 25-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 25-dekabr.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Холматов, Баратов 1983.
- ↑ Tashkent. Plan goroda masshtabom 1 : 25 000. – Tashkent: Kartograficheskiy sentr Ministerstva oboroni Respubliki Uzbekistan, 1995.
- ↑ Дадабаев Г. Из истории канала Зах // Ўзбекистонда ижтимоий фанлар. Общественные науки в Узбекистане. — издательство «Фан» УзССР, 1973. — № 3. — С. 41—43. Архивировано 25 dekabr 2014 года.