Diabetik koma
| Diabetik koma | |
|---|---|
 | |
| Qandli diabet uchun universal ko‘k doira belgisiz | |
| Mutaxassislik | Endokrinologiya |
| Asoratlari | Ambliopiya |
Diabetik koma qandli diabet kasalligi bor kishilarda uchraydigan, hayot uchun xavfli, ammo qaytariladigan koma shaklidir. Bu komaning bir turi boʻlib, qandli diabet bemorlari orasida kuzatiladi.[1]. Qandli diabetning uch xil koma turi aniqlangan[2].
1. Diabetli bemorlarda qon shakarining ogʻir darajada pasayishi
2. Diabetik ketoatsidoz (odatda 1-tur diabetda) qondagi shakar miqdorining keskin koʻtarilishi, suvsizlanish va shok hamda holdan toyish natijasida hushsizlikka olib keladigan darajada rivojlangan holat
3. Giperosmolar noketotik koma (odatda 2-tur diabetda), bunda qondagi shakar miqdorining haddan tashqari yuqori boʻlishi va suvsizlanishning oʻzi hushdan ketish uchun yetarli boʻladi.
Koʻpgina tibbiy kontekstlarda diabetik koma atamasi shifokorning diabetdan boshqa hech narsa maʼlum boʻlmagan hushsiz bemor bilan toʻqnash kelganda yuzaga keladigan diagnostik dilemmani anglatadi. Bunga misol sifatida shoshilinch tibbiy yordam boʻlimida ishlaydigan shifokor tibbiy identifikatsiya yorlig'i deb yozilgan tibbiy yorliqni kiygan hushsiz bemorni qabul qilishi mumkin. Doʻstlar tomonidan hushsiz odamni qutqarish uchun paramediklar chaqirilishi mumkin, ular uni diabetik deb atashadi. Qisqacha tavsifi: Qandli diabet bilan ogʻrigan odamlarning taxminan 2-15 foizi ogʻir gipoglikemiya natijasida hayoti davomida kamida bitta diabetik koma epizodini boshdan kechiradi[3].
Turlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Og‘ir gipoglikemiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qandli diabetning 1-turi bilan og‘rigan, to‘liq almashinuv dozalarida insulin qabul qilishi kerak bo‘lgan odamlar diabetik gipoglikemiyaga (qonda glyukoza darajasining pastligi) nisbatan eng zaifdir. Bu odam insulin yoki diabetik dorilarni haddan tashqari ko‘p qabul qilsa, qo‘shimcha ovqat yemasdan qattiq mashq qilsa, ovqatni o‘tkazib yuborsa, spirtli ichimliklarni haddan tashqari ko‘p iste’mol qilsa yoki ovqat yemasdan spirtli ichimliklarni iste’mol qilsa sodir bo‘lishi mumkin[4]. Odatda, glyukoza uglevodlarni isteʼmol qilish yoki isteʼmol qilish orqali qayta tiklanishi mumkin, ammo glyukoza vaqti-vaqti bilan gipoglikemiyani aniqlash va qayta tiklashdan oldin hushdan ketish uchun tez va past darajada tushishi mumkin. Gipoglikemiya uyqu paytida hushdan ketishga olib kelishi mumkin. Odatdagidan kamroq ovqatlanish yoki kunning ertaroq davom etadigan jismoniy mashqlarni oʻz ichiga olishi mumkin. Qandli diabet bilan ogʻrigan baʼzi odamlar erta gipoglikemiya belgilarini aniqlash qobiliyatini yoʻqotishi mumkin. Gipoglikemiya tufayli hushsizlik dastlabki alomatlardan keyin 20 daqiqadan bir soatgacha paydo boʻlishi mumkin va odatda boshqa kasallik yoki alomatlar bilan kuzatilmaydi. Tirsillash yoki talvasalar kuzatilishi mumkin. Gipoglikemiyadan hushsiz odam odatda rangpar boʻladi, yurak urishi tezlashadi va terga botib qoladi: gipoglikemiyaga adrenalin reaksiyasining barcha belgilari. Odam odatda suvsizlanmaydi va nafas olishi normal yoki sayoz boʻladi. Ularning qondagi qand miqdori glyukoza o‘lchagich yoki laboratoriya yordamida oʻlchanadi. Gipoglikemiya tufayli hushdan ketish venoz glyukoza yoki inyeksiya glyukagon bilan qondagi glyukozani oshirish orqali davolanadi.
Kuchaygan diabetik ketoatsidoz
[tahrir | manbasini tahrirlash]Diabetik ketoatsidoz (DKA), odatda 1-tur qandli diabet bilan ogʻrigan odamlarda uchraydi, ketonlar deb ataladigan kimyoviy moddalarning toʻplanishi tufayli yuzaga keladi. Ular kuchli kislotali boʻlib, toʻplanish oqibatida qonning kislotali boʻlishiga olib kelishi mumkin[4] When these levels get too high it essentially poisons the body and causes DKA[5]. Agar u davosiz rivojlansa va yomonlashsa, u oxir-oqibat juda yuqori qon qand darajasi, degidratsiya va sirkulyator (sirkulyator) shok kombinatsiyasi tufayli hushdan ketishga va charchoqqa olib kelishi mumkin. Koma faqat rivojlangan bosqichda, odatda qusish va giperventilyatsiyaning kuchayishi 36 soat yoki undan koʻproq vaqt oʻtgach paydo boʻladi. Ketoatsidozning erta va oʻrta bosqichlarida bemorlar odatda qizarib, tez va chuqur nafas oladilar, ammo komaga yetganda koʻrinadigan suvsizlanish, perfuziyaning pasayishi, nafas olishning sayozlashuvi va tez yurak urishi koʻpincha mavjud boʻladi. Biroq, bu xususiyatlar oʻzgaruvchan va har doim ham tavsiflanganidek emas. Agar bemorning qandli diabet bilan kasallanganligi maʼlum boʻlsa, odatda diabetik ketoatsidoz tashxisi qusishning koʻrinishi va 1-2 kunlik anamneziga qarab taxmin qilinadi. Tashxis shoshilinch yordam boʻlimida qonning odatdagi kimyoviy koʻrsatkichlari qondagi qand miqdorining yuqoriligi va ogʻir metabolik atsidoz aniqlanganda tasdiqlanadi. Diabetik ketoatsidozni davolash qon aylanishini tezda barqarorlashtirish uchun izotonik suyuqliklardan, tanqislikni toʻldirish uchun kaliy va boshqa elektrolitlar bilan tomir ichiga tuzli (dori) tuzlashni davom ettirishdan, ketoatsidozni qaytarish uchun insulin va asoratlarni diqqat bilan nazorat qilishdan iborat.
Nonketotik giperosmolyar koma
[tahrir | manbasini tahrirlash]Nonketotik giperosmolyar koma odatda diabetik ketoatsidozga qaraganda sekinroq va sezilarsiz rivojlanadi, chunki uning asosiy belgilari qusish va yaqqol kasallik emas, balki asta-sekin hushsizlikka oʻtuvchi letargiya hisoblanadi. Qondagi qand miqdorining haddan tashqari yuqori boʻlishi yetarli suyuqlik qabul qilmaslik oqibatida yuzaga keladigan suvsizlanish bilan birga kechadi. Koma koʻpincha 2-tur yoki steroid diabetga chalingan va chanqoqlikni sezish hamda suv ichish qobiliyati buzilgan bemorlarda kuzatiladi. Bu holat asosan qariyalar uyida uchraydi, ammo har qanday yoshdagi odamlarda ham roʻy berishi mumkin. Tashxis odatda bemor hushini yoʻqotganligi sababli oʻtkazilgan bioximik tahlil natijasida qondagi qand miqdorining haddan tashqari yuqori darajada (koʻpincha 1800 mg/dl (100 mM) dan ham ortiq) ekanligi va organizmning suvsizlanganligi aniqlanishi bilan qoʻyiladi. Davolash usuli insulin yuborish hamda vena ichiga asta-sekin suyuqlik kiritish orqali organizmning suv muvozanatini tiklashdan iborat.
Sababini aniqlash
[tahrir | manbasini tahrirlash]1970-yillarning oxirigacha glyukoza oʻlchagichlari va qonni tez kimyoviy tahlil qiluvchi qurilmalar barcha shifoxonalarda mavjud boʻlmagani sababli, diabetik koma ancha jiddiy tashxis muammosi hisoblanardi. Zamonaviy tibbiyot amaliyotida qandli diabet bilan ogʻrigan bemorda hushsizlik sababini aniqlash uchun koʻpincha bir nechta savol berish, qisqa koʻzdan kechirish va glyukoza oʻlchagichini ishlatishning oʻzi yetarli. Odatda laboratoriya tasdigʻini yarim soat yoki undan kamroq vaqt ichida olish mumkin. Qandli diabeti bor odamda hushsizlikni keltirib chiqarishi mumkin boʻlgan boshqa holatlar orasida insult, uremik ensefalopatiya, alkogol isteʼmoli, dori-darmon dozasining oshib ketishi, bosh jarohati yoki tutqanoq kabi holatlar mavjud. Diabetik gipoglikemiya, diabetik ketoatsidoz yoki ogʻir giperosmolyarlik holatlarida bemorlarning koʻpchiligi oila aʼzosi yoki parvarishlovchi tibbiy yordam soʻrab murojaat qilishga ulgurmasidan oldin hushini yoʻqotish yoki koma holatiga tushib qolmaydi.
Davolash
[tahrir | manbasini tahrirlash]Davolash usuli asosiy sababga bogʻliq boʻladi[6].
- Gipoglikemik diabetik koma: insulinning taʼsirini bartaraf etish uchun glyukagon gormoni yuboriladi yoki vena ichiga glyukoza quyiladi.
- Ketoatsidotik diabetik koma: vena ichiga suyuqliklar yuboriladi, insulin beriladi hamda kaliy va natriy kiritiladi.
- Giperosmolyar diabetik koma: iloji boricha tezroq koʻp miqdorda vena ichiga suyuqlik quyiladi, insulin yuboriladi, shuningdek kaliy va natriy kiritiladi.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ ; James M. RippeIrwin and Rippe's intensive care medicine. Lippincott Williams & Wilkins, 2008 — 1256–-bet. ISBN 978-0-7817-9153-3. Qaraldi: 2010-yil 20-noyabr.
- ↑ „Diabetic coma - Symptoms and causes“ (en). Mayo Clinic. Qaraldi: 2021-yil 27-dekabr.
- ↑ „Study: Glucose byproduct may prevent brain damage & impairment after diabetic coma“. UCSF Medical Center (2005-yil 26-aprel). Qaraldi: 2020-yil 4-oktyabr.
- ↑ 4,0 4,1 „Diabetic coma - Better Health Channel“. www.betterhealth.vic.gov.au. Qaraldi: 2021-yil 27-dekabr.
- ↑ „DKA (Ketoacidosis) & Ketones | ADA“. www.diabetes.org. Qaraldi: 2021-yil 27-dekabr.
- ↑ „Diabetic Coma: Causes, Risk Factors, Treatment & Prevention“. Cleveland Clinic. Qaraldi: 2021-yil 27-dekabr.