Dionis ruhi va Apollon ruhi

Fridrix Nisshe

Dionis ruhi va Apollon ruhi nemis mutafakkiri Fridrix Nitsshe tomonidan qo'llanilgan muhim falsafiy tushunchalardir.Sharob xudosining Dionisiy ruhi va Quyosh xudosining apollon ruhi adabiy,falsafiy ma'noga ega, allegorik ma'noga ega bo'lgan tushuncha,o'xshatish, ma'lum bir fikrni ifodalash uchun tanlangan bo'lish usulidir. Plutarx,Nisiche,Tomas Man kabi g'arb mutafakkirlari qadimgi yunon mifologiyasida ana shu bo'linish asosida o'z g'oyalarini tizimlashtirganlar.Biz Dionisiy ruhi va Apollon ruhi haqida gapiramiz.

Nemis mutafakkiri F.Nitsshening tushunchalar va kontseptsiya nazariyasi. Bu dunyoga "Tragediyaning tug'ilishi" kitobi orqali ma'lum bo'ldi, lekin u dastlab Prussiya shoiri Fridrix Xolderlin tomonidan taklif qilingan Dionis (Bax) haqidagi g'oyalarga asoslangan edi.

Bu tushunchalar ikki xil xudo nomi bilan atalgan. Biri Quyosh xudosi Apollon, ikkinchisi sharob xudosi Dionis. Ularning ikkalasi ham Zevsning o'g'li. Apollon she'riyat, go'zallik,yorqinlik,tartib-intizomni ifodalaydi. Dionis esa hayotiylik,quvonch,fojia,mastlik,ilhom,ijodkorlikni ifodalaydi. Bu mutafakkirlar bu ikkisining o'ziga xos xususiyatlarini ochib beradilar va ularning ikki o'zaro dushmanlik hayot tarzi bo'lishini xohlashadi. Aslida, ular yunon mifologiyasida qarama-qarshi xudolar emas.

Quyosh xudosi Apollon go'zal ko'rinishga ega, "quyosh xudosi nomidan biz go'zallikning cheksiz tashqi farazini tasavvur qildik" ("Fojianing tug'ilishi" 1- bet.). Bu go'zallikning nosimmetrik va uyg'un modeli,bu tahlil,bu tahlil. Bu aql va axloq. Asosan Quyosh Xudosi klassik madaniyatni ifodalaydi va tasviriy san'atda juda ko'p uchraydi.

Va bu yerda sharob xudosining ta'rifi qadimgi Yunonistondagi sharob xudosi Dionisga (Baxus) bag'ishlanishidan kelib chiqadi. Sharob xudosiga berilgan marosimda odamlar turli axloqiy cheklovlarni buzib, shahvatni qo'yib yubordilar, hayotning barcha kishanlarini bo'shatib, tabiatga qaytib, erkin sayr qilishdi. Bu og'riq va quvonch bayrami bo'lganligi sababli,bu mantiqsiz ma'noga ega edi."Sharob xudosining vasvasasida odamlar kundalik hayotning chegaralari va qoidalarini buzdilar.U yerda chalkashlik (mast shok) ko'paydi va shaxsning barcha o'tmishdagi qayg'ulari va qayg'ulari unga ko'mildi. (“Fojiyot tugʻilishi” 7-bet) Bu zavq tuyg'usini,o'ziga xos bo'shashgan,bug'langan ilhomni yaratadi, odamlar o'rtasidagi chegara buziladi,tomoshabin va hikoya bir bo'ladi. Sharob ma'budasi romantik madaniyatni ifodalaydi,ayniqsa musiqa va sahna ko'rinishlarida.

F.Nitsshening fikricha, yunon tragediyasida Esxil va Sofokl Apollon,Quyosh xudosi (aktyor nutqlari) va sharob xudosi Dionis (xor kuylash) ruhini koʻrsata olgan.Ammo Evripid sharob xudosining ruhini rad etdi va faqat Quyosh Xudosining ruhini ko'rsatdi,shuning uchun yunon tragediyasi san'ati orqaga ketdi.

Fridrix Nitsshening keyingi estetikasida sharob xudosi ham, quyosh xudosi ham mast bo'lib, "har ikki mast tur" ("Haykal soyasi", Ⅸ—10). Shuningdek, sharob xudosi nafaqat estetik ma’noda, balki inson hayotining turli fojialariga qarshi kurashuvchi asosiy kuch ekanligi ham e’tirof etiladi: “Hatto hayotning moʻjizasi va iztirobini tan olish,yashashga boʻlgan irodaga kuch bagʻishlaydi, oʻz-oʻzidan bitmas-tuganmas shodlik manbai–bu sharob xudosi deb atalmish ruh. Bu fojia shoiri psixologiyasiga koʻprikdir”. ("Haykal soyasi" Ⅹ—5)

Manbalar

1. Radek Chlup, "Plutarch's Dualism and the Delphic Cult"
2. ↑ Adrian Del Caro, "Dionysian Classicism, or Nietzsche's Appropriation of an Aesthetic Norm", in Journal of the History of Ideas, Vol. 50, No. 4 (Oct. - Dec., 1989), pp. 589-605 (ағылш.)
3. ↑ http://www.calvertonschool.org/waldspurger/pages/apollonian_and_dionysian.htm Мұрағатталған 25 ақпанның 2008 жылы.
4. ↑ http://www.calvertonschool.org/waldspurger/pages/apollonian_and_dionysian.htm Мұрағатталған 25 ақпанның 2008 жылы.