Kontent qismiga oʻtish

Eozinofillar

Ishorat qoʻshish
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Eozinofilning 3D koʻrinishi

Eozinofillar yoki atsidofil hujayralar deb ataladigan oq qon hujayralari - umurtqali hayvonlarning parazitlari va maʼlum infeksiyalari bilan kurashish uchun javob beradigan immunitetning tarkibiy qismlaridan biridir.[1] Semiz hujayra va bazofillar bilan bir qatorda, ular allergiya, astma bilan bogʻliq mexanizmlarni ham nazorat qiladi. Ular qonning yadroli hujayralari (granulotsitlar) boʻlib, suyak iligidagi gemopoez jarayonida rivojlanadi, shundan soʻng ular farqlanadi va koʻpaymaydi.[2] Ular oq qon hujayralarining 2-3 foizini tashkil qiladi. Bu hujayralar katta atsidofil sitoplazmatik granulalari tufayli eozinofil yoki "kislotasevar" boʻladi. Odatda shaffof boʻlib, aynan shu yaqinlik ularni Romanovskiy usulidan foydalangan holda boʻyashdan keyin qoʻngʻir-qizil rangga olib keladi.[3]  Boʻyoq hujayra sitoplazmasidagi mayda granulalarda toʻplanadi. Granulalarda eozinofil peroksidaza, ribonukleaza (RNaza), deoksiribonukleazalar (DNaza), lipaza, plazminogen va koʻplab kimyoviy vositachilar mavjud. Ushbu vositachilar eozinofil faollashganidan keyin degranulyatsiya deb ataladigan jarayon orqali chiqariladi va parazitlar uchun zaharli hisoblanadi. Oddiy odamlarda eozinofillar oq qon hujayralarining taxminan 1-3% ni tashkil qiladi va oʻlchami 12-17 mikrometrga teng.[2][4]  Ular qon oqimiga neytrofillar sifatida chiqariladi, toʻqimalarda eozinofillar holida joylashadi.[3]  Ular timusda, oshqozon-ichak traktida, tuxumdonlarda, bachadonda, taloq va limfa tugunlarida joylashgan, ammo oʻpka, teri, qiziloʻngach yoki boshqa ichki organlarda eozinofillarni normada topish qiyin. Ushbu oxirgi organlarda eozinofillarning mavjudligi turli kasalliklar bilan bogʻliq. Masalan, astma bilan kasallangan bemorlarda eozinofillar yuqori darajada boʻlib, bu yalligʻlanish va toʻqimalarning shikastlanishiga olib keladi, natijada bemorlarning nafas olishi qiyinlashtiradi.[5][6] Eozinofillar harakatdagi qonda 8-12 soat davomida mavjud boʻladi, toʻqimalarga oʻtgandan soʻng esa toʻqimalarda yana 8-12 kun yashashi mumkin.[7] 1980-yillardagi ilmiy ishlar eozinofillar noyob granulotsitlar boʻlib, ular voyaga yetganidan keyin ham uzoq vaqt davomida omon qolish qobiliyatiga ega ekanligi aniqlandi.[8]

Rivojlanishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

TH2 va ILC2 hujayralari ikkalasi ham TH2 sitokinlarini, shu jumladan interleykinlarni (IL) ishlab chiqarishni ragʻbatlantiradigan GATA-3 transkripsiya faktorini ifodalaydi. IL-5 suyak iligidagi eozinofillarning rivojlanishini nazorat qiladi, chunki ular miyeloid prekursor hujayralaridan farqlanadi.[9][10][11][12] Ularning nasl taqdiri transkripsiya omillari, jumladan GATA va C/EBP bilan belgilanadi. Eozinofillar suyak iligidan chiqishidan oldin koʻplab ikkilamchi granulalar oqsillarini ishlab chiqaradi va saqlaydi. Pishib boʻlgandan soʻng, eozinofillar qonda aylanadi va CCL11 (eotaxin-1), CCL24 (eotaxin-2), CCL5 (RANTES), 5-gidroksiikosatetraenoik kislota va boshqalar kabi xemokinlarga javoban toʻqimalardagi yalligʻlanish joylariga yoki gelment infeksiyasi joylariga koʻchiriladi. Interleykin-13, yana bir TH2 sitokini, tomir devorlarini VCAM-1 va ICAM-1 kabi yopishqoq molekulalar bilan qoplash orqali suyak iligidan eozinofil chiqishni boshlaydi. Eozinofillar faollashganda, ular sitolizga uchraydi, bu yerda hujayraning parchalanishidan tashqariga eozinofil granulalari chiqadi.[9] 

Vazifasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Faollashgandan soʻng, eozinofillarning effektor funksiyalari quyidagilarni ishlab chiqarishni oʻz ichiga oladi: Kationik granula oqsillari va ularning degranulyatsiya orqali chiqarilishi[13][14][15]

Gipobromit, superoksid va peroksid kabi reaktiv kislorod turlari (eozinofil peroksidaza tomonidan ishlab chiqariladigan gipobrom kislotasi)[16]

Lipid mediatorlari leykotrienlar (masalan, LTC4, LTD4, LTE4) va prostaglandinlar (masalan, PGE2)[17]

Fermentlar, masalan, elastaz

TGF beta, VEGF va PDGF kabi oʻsish omillari[18][19]

IL-1, IL-2, IL-4, IL-5, IL-6, IL-8, IL-13 va TNF alfa kabi sitokinlar[20]

Virusli infeksiyalarga qarshi kurashda rol oʻynaydigan eozinofillar ham bor, bu ularning granulalaridagi RNazalarning koʻpligidan va yalligʻlanish paytida fibrinni olib tashlashda namoyon boʻladi. Eozinofillar bazofillar va semiz hujayralari bilan birgalikda allergik reaksiyalar va astma patogenezining muhim vositachilari boʻlib, kasallikning ogʻirligi bilan bogʻliq. Ular, shuningdek, gelment (gijja) kolonizatsiyasiga qarshi kurashadi va ma'lum parazitlar mavjudligida biroz koʻtarilishi mumkin. Eozinofillar, shuningdek, koʻplab boshqa biologik jarayonlarda, jumladan, sut bezlarining tugʻruqdan keyingi rivojlanishida, neoplaziyada ishtirok etadi.[20] Ular, shuningdek, T-hujayralariga antigen taqdimotida ham ishtirok etgan. Eozinofillar koʻplab kasalliklarda, jumladan astmada toʻqimalarning shikastlanishi va yalligʻlanishi uchun javobgardir. Interleykin-5 ning yuqori darajalari adgeziya molekulalarining ifodalanishini tartibga solishi kuzatilgan, bu esa eozinofillarning endotelial hujayralarga yopishishini osonlashtiradi va shu bilan yalligʻlanish va toʻqimalarning shikastlanishiga olib keladi. Burun shilliq qavatida eozinofillarning toʻplanishi allergik rinit (burun allergiyasi) uchun asosiy diagnostik mezon hisoblanadi.

Oqsillari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Immun sistemasi taʼsiri bilan faollashgandan soʻng, eozinofillar granulalari tarkibidan toʻqimalarning shikastlanishi va disfunktsiyasini keltirib chiqarishi mumkin boʻlgan bir qator sitotoksik oqsillarni chiqaradi (degranulyatsiya qiladi)[21] Ushbu oqsillarga quyidagilar kiradi:

asosiy oqsillar (MBP)

eozinofil kation oqsillari (ECP)

eozinofil peroksidaza (EPX)

eozinofildan ajraluvchi neyrotoksin (EDN)

Asosiy oqsil, eozinofil peroksidaza va eozinofil kation oqsillari koʻplab toʻqimalar uchun toksik hisoblanadi.[22] Eozinofil kation oqsili va eozinofildan ajraluvchi neyrotoksin antiviral faollikka ega ribonukleazalardir.[23] Asosiy oqsil semiz hujayralar va bazofil degranulyatsiyasini keltirib chiqaradi va periferik nervlarni qayta qurishda ishtirok etadi.[24][25] Eozinofil kationik oqsil maqsadli hujayralar membranalarida toksik teshiklarni hosil qiladi, bu boshqa sitotoksik molekulalarning hujayraga kirishiga imkon beradi,[26] T hujayralarning koʻpayishini ingibirlashi, B hujayralari tomonidan antitelo ishlab chiqarishni pasaytirishi, semiz hujayralar tomonidan degranulyatsiyani keltirib chiqarishi va fibroblastni ragʻbatlantirishi mumkin.[27] Eozinofil peroksidaza reaktiv kislorod turlarini va reaktiv azot oraliq mahsulotlarni hosil qiladi, ular maqsadli oksidlovchi stressni kuchaytirib, apoptoz va nekroz tufayli hujayralarning oʻlimiga olib keladi.[22]

Klinik ahamiyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Eozinofillarning koʻpayishi, ya'ni 500 dan ortiq eozinofil / mikrolitr qon mavjudligi eozinofiliya deb ataladi va odatda ichakning parazitar infektsiyasi boʻlgan odamlarda kuzatiladi;  autoimmun va kollagen tomir kasalliklari (masalan, revmatoid artrit) va tizimli qizil yuguruk; eozinofil leykemiya, gipereozinofiliya va Hodjkin kasalligi kabi oʻsma kasalliklari;  keng tarqalgan teri kasalliklari (masalan, eksfoliativ dermatit);  Addison kasalligi va past kortikosteroid ishlab chiqarishning boshqa sabablari (kortikosteroidlar qondagi eozinofil darajasini bostiradi);  reflyuks ezofagit (qiziloʻngachning epiteliysida eozinofillar topiladi) va eozinofil ezofagit; va penitsillin kabi ba'zi dorilarni qoʻllash bilan bogʻliq holda yuzaga keladi. Ammo, eozinofiliyaning eng keng tarqalgan sababi astma kabi allergik holatdir. 1989-yilda ifloslangan L-triptofan qoʻshimchalari eozinofiliya-mialgiya sindromi deb nomlanuvchi eozinofiliyaning halokatli shaklini keltirib chiqardi, bu 1981-yilda Ispaniyadagi toksik moy sindromini eslatdi.

Eozinofillar astmada muhim rol oʻynaydi, chunki to'plangan eozinofillar soni astmatik reaktsiyaning ogʻirligiga mos keladi.[10] Sichqoncha modellarida eozinofiliya yuqori interleykin-5 darajalari bilan bogʻliqligi koʻrsatilgan.  Bundan tashqari, astma kabi kasalliklarga chalingan bemorlarda oʻtkazilgan shilliq qavat bronxial biopsiyalarida interleykin-5 ning yuqori darajalari borligi aniqlangan[6], bu esa eozinofillar darajasini oshiradi.[6]  Ushbu yuqori konsentratsiyalarda eozinofillarning infiltratsiyasi yalligʻlanish reaksiyasini keltirib chiqaradi. Bu oxir-oqibat havo yo'llarining yangilanishiga va nafas olish qiyinligiga olib keladi. Eozinofillar, shuningdek, astmatik bemorlarning oʻpkalarida toʻqimalarga zarar yetkazishi mumkin.[6]  Sitotoksik darajaga yaqinlashadigan eozinofil asosiy oqsil va eozinofildan ajralgan neyrotoksinning yuqori konsentratsiyasi oʻpkada degranulyatsiya joylarida, shuningdek, astmatik balgʻamda kuzatiladi.[6]

Davolash

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Autoimmun kasalliklar va eozinofillar keltirib chiqaradigan holatlarga qarshi kurashda qoʻllaniladigan davolash usullari quyidagilarni oʻz ichiga oladi:

Kortikosteroidlar - apoptozni kuchaytiradi. (qondagi eozinofillar soni tezda kamayadi)

Monoklonal antitana terapiyasi - masalan, IL-5 ga qarshi mepolizumab yoki reslizumab. (eozinofilopoezning oldini oladi).

Leykotrien sintezining antogonistlarini qoʻllab

Imatinib (STI571) – gipereozinofilik leykemiyada PDGF-BB ni ingibirlab

Dupilumab va lebrikizumab kabi monoklonal antitanalar IL-13 va uning retseptorlariga maqsadli taʼsir qiladi. Bu esa eozinofillar bilan bogʻlanish uchun mavjud boʻlgan adgezion molekulalar sonini kamaytirish hisobiga astma bilan ogʻrigan bemorlarda eozinofilli yalligʻlanishni kamaytiradi.[28] Mepolizumab va benralizumab IL-5 retseptorlarining alfa qismiga taʼsir qiladi, shu bilan uning funksiyasini ingibirlaydi shuningdek, rivojlanayotgan eozinofillar sonini kamaytiradi.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ "What is an Eosinophil? | Definition & Function | CCED". www.cincinnatichildrens.org. Retrieved 14 June 2018.
  2. ↑ 2,0 2,1 Uhm TG, Kim BS, Chung IY (March 2012). "Eosinophil development, regulation of eosinophil-specific genes, and role of eosinophils in the pathogenesis of asthma". Allergy, Asthma & Immunology Research. 4 (2): 68–79. doi:10.4168/aair.2012.4.2.68. PMC 3283796. PMID 22379601.
  3. ↑ 3,0 3,1 Rosenberg HF, Phipps S, Foster PS (June 2007). "Eosinophil trafficking in allergy and asthma". The Journal of Allergy and Clinical Immunology. 119 (6): 1303–10, quiz 1311–2. doi:10.1016/j.jaci.2007.03.048. hdl:1885/30451. PMID 17481712.
  4. ↑ Young B, Lowe jo, Stevens A, Heath JW (2006). Wheater's Functional Histology (5th ed.). Elsevier Limited. ISBN 978-0-443-06850-8.
  5. ↑ Lambrecht BN, Hammad H (January 2015). "The immunology of asthma". Nature Immunology. 16 (1): 45–56. doi:10.1038/ni.3049. PMID 25521684. S2CID 5451867.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Sanderson, Colin (1992). "Interleukin-5, Eosinophils, and Disease". Blood. 79 (12): 3101–3109. doi:10.1182/blood.V79.12.3101.bloodjournal79123101. PMID 1596561.
  7. ↑ Young B, Lowe JS, Stevens A, Heath JW (2006). Wheater's Functional Histology (5th ed.). Elsevier Limited. ISBN 978-0-443-06850-8.
  8. ↑ Park YM, Bochner BS (April 2010). "Eosinophil survival and apoptosis in health and disease". Allergy, Asthma & Immunology Research. 2 (2): 87–101. doi:10.4168/aair.2010.2.2.87. PMC 2846745. PMID 20358022.
  9. ↑ 9,0 9,1 Lambrecht BN, Hammad H (January 2015). "The immunology of asthma". Nature Immunology. 16 (1): 45–56. doi:10.1038/ni.3049. PMID 25521684. S2CID 5451867.
  10. ↑ 10,0 10,1 Metcalf D, Begley CG, Nicola NA, Johnson GR (March 1987). "Quantitative responsiveness of murine hemopoietic populations in vitro and in vivo to recombinant multi-CSF (IL-3)". Experimental Hematology. 15 (3): 288–95. PMID 3493174.
  11. ↑ Metcalf D, Burgess AW, Johnson GR, Nicola NA, Nice EC, DeLamarter J, Thatcher DR, Mermod JJ (September 1986). "In vitro actions on hemopoietic cells of recombinant murine GM-CSF purified after production in Escherichia coli: comparison with purified native GM-CSF". Journal of Cellular Physiology. 128 (3): 421–31. doi:10.1002/jcp.1041280311. PMID 3528176. S2CID 515338.
  12. ↑ Yamaguchi Y, Suda T, Suda J, Eguchi M, Miura Y, Harada N, Tominaga A, Takatsu K (January 1988). "Purified interleukin 5 supports the terminal differentiation and proliferation of murine eosinophilic precursors". The Journal of Experimental Medicine. 167 (1): 43–56. doi:10.1084/jem.167.1.43. PMC 2188821. PMID 3257253.
  13. ↑ Trulson A, Byström J, Engström A, Larsson R, Venge P (February 2007). "The functional heterogeneity of eosinophil cationic protein is determined by a gene polymorphism and post-translational modifications". Clinical and Experimental Allergy. 37 (2): 208–18. doi:10.1111/j.1365-2222.2007.02644.x. PMID 17250693. S2CID 45301814.
  14. ↑ Hogan SP, Rosenberg HF, Moqbel R, Phipps S, Foster PS, Lacy P, Kay AB, Rothenberg ME (May 2008). "Eosinophils: biological properties and role in health and disease". Clinical and Experimental Allergy. 38 (5): 709–50. doi:10.1111/j.1365-2222.2008.02958.x. PMID 18384431. S2CID 25254034.
  15. ↑ Lacy P (September 2005). "The role of Rho GTPases and SNAREs in mediator release from granulocytes". Pharmacology & Therapeutics. 107 (3): 358–76. doi:10.1016/j.pharmthera.2005.03.008. PMID 15951020.
  16. ↑ Saito K, Nagata M, Kikuchi I, Sakamoto Y (December 2004). "Leukotriene D4 and eosinophil transendothelial migration, superoxide generation, and degranulation via beta2 integrin". Annals of Allergy, Asthma & Immunology. 93 (6): 594–600. doi:10.1016/S1081-1206(10)61269-0. PMID 15609771.
  17. ↑ Bandeira-Melo C, Bozza PT, Weller PF (March 2002). "The cellular biology of eosinophil eicosanoid formation and function". The Journal of Allergy and Clinical Immunology. 109 (3): 393–400. doi:10.1067/mai.2002.121529. PMID 11897981.
  18. ↑ Kato Y, Fujisawa T, Nishimori H, Katsumata H, Atsuta J, Iguchi K, Kamiya H (2005). "Leukotriene D4 induces production of transforming growth factor-beta1 by eosinophils". International Archives of Allergy and Immunology. 137. 137 Suppl 1 (1): 17–20. doi:10.1159/000085427. PMID 15947480. S2CID 23556551.
  19. ↑ Horiuchi T, Weller PF (July 1997). "Expression of vascular endothelial growth factor by human eosinophils: upregulation by granulocyte macrophage colony-stimulating factor and interleukin-5". American Journal of Respiratory Cell and Molecular Biology. 17 (1): 70–7. doi:10.1165/ajrcmb.17.1.2796. PMID 9224211.
  20. ↑ 20,0 20,1 Rothenberg ME, Hogan SP (2006). "The eosinophil". Annual Review of Immunology. 24 (1): 147–74. doi:10.1146/annurev.immunol.24.021605.090720. PMID 16551246.
  21. ↑ Gleich GJ, Adolphson CR (1986). "The eosinophilic leukocyte: structure and function". Advances in Immunology Volume 39. Advances in Immunology. Vol. 39. pp. 177–253. doi:10.1016/S0065-2776(08)60351-X. ISBN 9780120224395. PMID 3538819.
  22. ↑ 22,0 22,1 Rothenberg ME, Hogan SP (2006). "The eosinophil". Annual Review of Immunology. 24 (1): 147–74. doi:10.1146/annurev.immunol.24.021605.090720. PMID 16551246.
  23. ↑ Slifman NR, Loegering DA, McKean DJ, Gleich GJ (November 1986). "Ribonuclease activity associated with human eosinophil-derived neurotoxin and eosinophil cationic protein". Journal of Immunology. 137 (9): 2913–7. PMID 3760576.
  24. ↑ Zheutlin LM, Ackerman SJ, Gleich GJ, Thomas LL (October 1984). "Stimulation of basophil and rat mast cell histamine release by eosinophil granule-derived cationic proteins". Journal of Immunology. 133 (4): 2180–5. PMID 6206154.
  25. ↑ Morgan RK, Costello RW, Durcan N, Kingham PJ, Gleich GJ, McLean WG, Walsh MT (August 2005). "Diverse effects of eosinophil cationic granule proteins on IMR-32 nerve cell signaling and survival". American Journal of Respiratory Cell and Molecular Biology. 33 (2): 169–77. CiteSeerX 10.1.1.335.4162. doi:10.1165/rcmb.2005-0056OC. PMID 15860794.
  26. ↑ Young JD, Peterson CG, Venge P, Cohn ZA (1986). "Mechanism of membrane damage mediated by human eosinophil cationic protein". Nature. 321 (6070): 613–6. Bibcode:1986Natur.321..613Y. doi:10.1038/321613a0. PMID 2423882. S2CID 4322838.
  27. ↑ Venge P, Byström J, Carlson M, Hâkansson L, Karawacjzyk M, Peterson C, Sevéus L, Trulson A (September 1999). "Eosinophil cationic protein (ECP): molecular and biological properties and the use of ECP as a marker of eosinophil activation in disease". Clinical and Experimental Allergy. 29 (9): 1172–86. doi:10.1046/j.1365-2222.1999.00542.x. PMID 10469025. S2CID 11541968.
  28. ↑ Wenzel S, Ford L, Pearlman D, Spector S, Sher L, Skobieranda F, Wang L, Kirkesseli S, Rocklin R, Bock B, Hamilton J, Ming JE, Radin A, Stahl N, Yancopoulos GD, Graham N, Pirozzi G (June 2013). "Dupilumab in persistent asthma with elevated eosinophil levels". The New England Journal of Medicine. 368 (26): 2455–66. doi:10.1056/nejmoa1304048. PMID 23688323. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Eozinofillar&oldid=4215504" dan olindi