Kontent qismiga oʻtish

Bronxial astma

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Bronxial astmani davolaygidan dorilar

Astma (yunoncha asthma — halloslash, boʻgʻilib qolish) — bronxlar teshigining toʻsatdan torayib qolishi (Bronxiol astma) yoki yurak kasalliklari natijasida (qarang Yurak astmasi) tutadigan boʻgʻilish xuruji. Astma tutganda darhol shoshilinch tibbiy yordam koʻrsatish zarur. Astma qanday sababga koʻra kelib chiqqan boʻlishidan qatʼiy nazar, bemorni oyogʻini pastga osiltirib oʻtqazish va xona havosini yangilash zarur. Dori-darmon faqat shifokor ruxsati bilan beriladi Bronxial kanallarning qisqarishi va havo o’tishini kamayishiga olib keladigan bronxial astma nafas yo’llarining surunkali kasalligiga kiradi.

Astmaning eng ko’p uchraydigan simptomlari o’z ichiga quyidagilarni oladi: bronxospazm, yo’tal va xirillab nafas olish hurujlari oqibatida nafas olishning qiyinlashishi. Bu hurujlar ayniqsa tunda va erta saharda ro’y beradi. Agar bemor astmaga qarshi davolansa, uning simptomlari tamoman yoki qisman yo’q bo’lishi mumkin. Astma hurujlari allergen moddalar ta’sir qilganda(chang, o’simlik gullar changi, hayvonlar juni, patlari, ayrim oziq-ovqat turlari), jismoniy kuch ishlatilganda, sovuq havodan nafas olganda yoki nafas yo’llariga infektsiya yuqqanda ro’y berishi mumkin.

Astma kasalligiga moyil odamlar odatda ko’krak qafasi siqishi, meyyoridan ortiq so’lak ajrab chiqishi, uyquning bezovtalanishi yoki nafas olishning tezlashishidan shikoyat qiladilar.

Astmani qo’zg’atadigan omillardan ehtiyot bo’lish muhimdir (allergenlar va sovuq havo ta’siridan). Davolash o’z ichiga asosan yallig’lanishga qarshi dorilar bilan birga ishlatiladigan bronxlarni kengaytiradigan dorilarni qabul qilish (masalan, steroidlarni). Fizioterapiya muolajalari va nafas olish mashqlari xam e’tibordan chetda qolshishi kerak emas[1].

Alomatlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Astma qayta tiklanuvchi shovqin, nafas olish qiyinligi, ko'krak boshi va xansirashning episodlari bilan tanqid qilinadi[2]. Sputum pulmonadan kasallanish orqali hosil bo'lishi mumkin, ammo ko'pincha uni ko'tarish qiyin[3]. Astma hujumidan (ekserbatsiya) tiklanish paytida, u eozinofillar deb nomlangan oq qon hujayralarining yuqori darajasida bo'lgani sababli, o'q-quruq kabi ko'rinishi mumkin[4]. Ko'pincha belgilar kechasi va ertalabda yoki jismoniy mashq yoki sovuq havoga javoban og'irlashadi[5]. Astma bilan kasallangan ba'zi odamlar, odatda, tetiklarga javob sifatida, kamdan-kam simptomlarga duch kelishadi, boshqalari esa tez-tez va tezda harakat qilishlari va doimiy simptomlarga duch kelishi mumkin[6].

Sabablari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Astma murakkab va to'liq tushunilmagan atrof-muhit va genetik o'zaro aloqalarning kombinatsiyasi tufayli sodir bo'ladi[7][8]. Bu uning og'irligini ham, davolashga javob berish qodirligini ham ta'sir qiladi[9]. Astma holatining so'nggi paytlarda ko'payishi epigenetika o'zgarish (DNA seriyasi bilan bog'liq bo'lmagan meros bo'lishi mumkin bo'lgan omillar) va o'zgaruvchan yashash muhitida sodir bo'lganligi sababli bo'lishi kerak deb hisoblanadi[10]. 12 yoshdan oldin boshlangan astma genetik ta'sir tufayli ko'proq yuzaga kelishi mumkin, 12 yoshdan keyin paydo bo'lishi esa atrof-muhit ta'siri tufayli ko'payishi mumkin[11].

Spirometriya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Spirometriya tashxis va davolashda yordam berish tavsiya etiladi[12][13]. Bu astma uchun eng yaxshi sinovdir. Agar ushbu usul bilan o'lchanadigan FEV1 bu kasallikni aniqlashda 12% dan ortiq yaxshilash va salbutamol kabi bronxodilatator qo'llashdan keyin kamida 200 millilitrga ko'paysa, bu tashxisni qo'llab-quvvatlaydi. Biroq, u yengil astma bilan muomala qilgan, hozirda harakat qilmaydigan kishilarda normal bo'lishi mumkin[14]. Kofein astma bilan kasallangan odamlarda bronxodilatator bo'lgani uchun, o'pka funktsiyasi testidan oldin kofeinning foydalanilishi natijalarga xalaqit berishi mumkun[15]. Bir nafasli tarqalish qobiliyati astmani COPD farqlashga yordam beradi. Insonning astmasi qanchalik yaxshi nazorat qilinishini kuzatish uchun har bir yoki ikki yilda spirometriya o'tkazish oqilona bo'ladi[16].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent 2000-yil
  2. ↑ GINA 2011, ss. 2–5
  3. ↑ Textbook of pulmonary and critical care medicine. New Delhi: Jaypee Brothers Medical Publishers, 2011 — 242-bet. ISBN 978-93-5025-073-0. 
  4. ↑ Chest medicine : essentials of pulmonary and critical care medicine, 5th, Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins, 2005 — 62-bet. ISBN 978-0-7817-5273-2. 
  5. ↑ British Guideline 2009, s. 14
  6. ↑ GINA 2011, ss. 8–9
  7. ↑ "Genes, environments, development and asthma: a reappraisal". The European Respiratory Journal 29 (1): 179–84. January 2007. doi:10.1183/09031936.00087906. ISSN 0903-1936. PMID 17197483. 
  8. ↑ "Environmental epigenetics and asthma: current concepts and call for studies". American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine 177 (6): 567–73. March 2008. doi:10.1164/rccm.200710-1511PP. PMID 18187692. PMC 2267336. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2267336. 
  9. ↑ "Dissecting complex diseases in complex populations: asthma in latino americans". Proceedings of the American Thoracic Society 4 (3): 226–33. July 2007. doi:10.1513/pats.200701-029AW. PMID 17607004. PMC 2647623. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2647623. 
  10. ↑ "Maternal and childhood asthma: risk factors, interactions, and ramifications". Reproductive Toxicology 32 (2): 198–204. September 2011. doi:10.1016/j.reprotox.2011.04.007. PMID 21575714. 
  11. ↑ "Age-of-asthma onset as a determinant of different asthma phenotypes in adults: a systematic review and meta-analysis of the literature". Expert Review of Respiratory Medicine 9 (1): 109–23. February 2015. doi:10.1586/17476348.2015.1000311. PMID 25584929. 
  12. ↑ ((American Academy of Allergy, Asthma, and Immunology)). „Five things physicians and patients should question“. Choosing Wisely. ABIM Foundation. 2012-yil 3-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 14-avgust.
  13. ↑ Expert Panel Report 3: Guidelines for the Diagnosis and Management of Asthma. National Heart, Lung, and Blood Institute (US), 2007. 07-4051. 
  14. ↑ „Ch. 38 Asthma“, Murray and Nadel's textbook of respiratory medicine, 5th, Elsevier, 2010. ISBN 978-1-4160-4710-0. 
  15. ↑ "Caffeine for asthma". The Cochrane Database of Systematic Reviews 2010 (1): CD001112. January 2010. doi:10.1002/14651858.CD001112.pub2. PMID 20091514. PMC 7053252. http://openaccess.sgul.ac.uk/2686/1/CD001112.pdf. 
  16. ↑ NHLBI Guideline 2007, s. 58

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]





"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Bronxial_astma&oldid=5318832" dan olindi