Kontent qismiga oʻtish

Farengeyt boʻyicha 451 daraja (kitob)

Vikipediya, erkin ensiklopediya
(Fahrenheit 451 (kitob)dan yoʻnaltirildi)

"Fahrenheit 451" – amerikalik yozuvchi Rey Bredberi tomonidan 1953-yilda yozilgan distopik roman[1]. Roman kelajakdagi Amerika jamiyatini tasvirlaydi, bu yerda kitoblar taqiqlangan va „oʻt oʻchiruvchilar“ topilgan har qanday kitobni yoqib yuboradilar[2]. Asar oʻt oʻchiruvchi Gay Montagning hayotidan hikoya qiladi. U adabiyotni senzura qilish va bilimlarni yoʻq qilish vazifasidan hafsalasi pir boʻlib, ishidan voz kechadi va oʻzini adabiy va madaniy kitoblarni saqlashga bagʻishlaydi.

„Fahrenheit 451“ Bredberi tomonidan Ikkinchi Qizil Qo‘rquv davrida va MakKarti davrida yozilgan boʻlib, Natsistlar Germaniyasida kitoblarni yoqish va Sovet Ittifoqidagi mafkuraviy repressiyalardan ilhomlangan[3]. Bredberining roman yozishdagi maqsadi koʻp marta oʻzgargan. 1956-yilda radio intervyusida Bredberi ushbu kitobni AQShda kitoblarni yoqish xavotiri sabab yozganini aytgan[4]. Keyingi yillarda u kitobni ommaviy axborot vositalari adabiyotni oʻqishga qiziqishni kamaytirayotganini tanqid qilish deb taʼriflagan[5]. 1994-yilgi intervyusida Bredberi siyosiy toʻgʻrilikni kitobdagi senzuraning allegoriyasi sifatida koʻrsatib, uni „hozirgi kunlarning haqiqiy dushmani“ deb atagan va uni „fikr nazorati va soʻz erkinligini nazorat qilish“ deb taʼriflagan[6].

"Fahrenheit 451" romanining yozilishi va mavzusi Bredberining oldingi qisqa hikoyalarida ham kuzatilgan. 1947-1948 yillarda Bredberi „Bright Phoenix“ nomli qisqa hikoya yozdi, bu hikoya kutubxonachining kitoblarni yoqib yuboradigan „Chief Censor“ bilan toʻqnashuvi haqida edi. 1949-yilda Bredberining politsiya bilan boʻlgan uchrashuvi uni 1951-yilda „The Pedestrian“ qisqa hikoyasini yozishga ilhomlantirgan. „The Pedestrian“da bir kishi kechasi mahallasida sayr qilayotganda politsiya tomonidan zoʻravonlik qilinib, hibsga olinadi. „The Pedestrian“ jamiyatida fuqarolar televizorni koʻngilochar faoliyat sifatida tomosha qilishlari kutiladi, bu tafsilot „Fahrenheit 451“da ham kiritilgan edi. „Bright Phoenix“ va „The Pedestrian“ning elementlari „The Fireman“ deb nomlangan qissaga birlashtirildi, bu qissa 1951-yilda „Galaxy Science Fiction“ jurnalida chop etilgan. „Ballantine Books“ nashriyotidagi muharrir Stenli Kauffmann Bredberini „The Fireman“ni toʻliq romanga aylantirishga undadi. Bredberi 1953-yilda "Fahrenheit 451" uchun qoʻlyozmani yakunladi va roman oʻsha yilning oxirida chop etildi.

"Fahrenheit 451" nashr etilganidan soʻng tanqidiy muvaffaqiyatga erishdi, ammo ayrim muhim istisnolar ham boʻldi. Roman mavzusi sababli apartid hukm surgan Janubiy Afrika va AQShdagi turli maktablarda senzura qilindi. 1954-yilda "Fahrenheit 451" Amerika San'at va Adabiyot Akademiyasi Adabiyot mukofoti va Kaliforniya Hamdoʻstlik Klubining Oltin Medaliga sazovor boʻldi[7][8][9]. Keyinchalik 1984-yilda Prometey „Shon-sharaf zali“ mukofotini[10] va 2004-yilda "Retro" Hugo mukofotini qoʻlga kiritdi[11]. 1976-yilgi audiokitob versiyasi uchun Bredberi "Spoken Word" Grammy nomzodligiga sazovor boʻldi[12]. Roman filmlar, sahna asarlari va video oʻyinlarga moslashtirildi. Roman asosidagi filmlarga 1966-yilda Fransua Truffo tomonidan suratga olingan, Gay Montag rolini Oskar Verner ijro etgan film va 2018-yilda Ramin Bahrani tomonidan suratga olingan va Maykl B.Jordan Montag rolini oʻynagan televizion film kiradi, ikkisi ham aralash tanqidiy qabul qilindi. Bredberi 1979-yilda oʻzi sahna asari versiyasini nashr etdi va 1984-yilda interaktiv badiiy video oʻyinini yaratishga yordam berdi, shuningdek, uning qisqa hikoyalari toʻplami „Pleasure to Burn“ nomi bilan chiqdi. Shuningdek, ikkita BBC radiosi dramatizatsiyasi ham ishlab chiqarilgan.

Tarixiy va biografik kontekst

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Fashistlarning kitoblarni yoqishi Rey Bredberini qoʻrqitadi va Fahrenheit 451 kitobini yozishga undaydi.

Ikkinchi jahon urushi yakunida Xirosima va Nagasaki shaharlariga atom bombalari tashlanganidan koʻp oʻtmay, Amerika Qoʻshma Shtatlari oʻz diqqatini Sovet Ittifoqining atom bombasi loyihasiga va kommunizmning kengayishiga qaratdi. 1938-yilda Amerikadagi fuqarolar va tashkilotlarni kommunistik aloqalarda gumon qilish uchun tashkil etilgan AQShdagi Amerika Birlashmagan Faoliyatlar Qo‘mitasi (HUAC) 1947-yilda Gollivud kino ijodkorligidagi gumon qilingan kommunistik taʼsirni tergov qilish uchun eshituvlar oʻtkazdi. Ushbu eshituvlar natijasida „Gollivud o‘ntaligi“[13] deb atalgan taniqli ssenariy mualliflari va rejissyorlar guruhining qora roʻyxatga olinishi bilan yakunlandi.

HUAC (Amerika Birlashmagan Faoliyatlar Qoʻmitasi) Gollivudni tergov qila boshlagan davr koʻpincha Sovuq urushning boshlanishi bilan bir davrga toʻgʻri keladi, chunki 1947-yil mart oyida Trumen doktrinasi eʼlon qilingan edi. 1950-yillarga kelib, Sovuq urush ayni avjiga chiqqan edi va Amerika jamoatchiligi orasida yadroviy urush va kommunistik taʼsir qoʻrquvi tarqala boshlagan edi.

Hukumatning sanʼatkorlar va ijodkorlarning ishlari bilan aralashuvi Bredberini gʻazablantirdi[14]; u hukumatning faoliyatidan norozi va xavotirda edi. 1949-yil oxirida bir politsiya xodimi bilan kechasi uchrashuvi Bredberiga „The Pedestrian“ qisqa hikoyasini yozishga ilhom berdi. Bu hikoya „The Fireman“ga, soʻngra „Fahrenheit 451“ ga tamal toshi boʻlgan edi. 1950-yilda senator Jozef Makkartining kommunistlarda ayblanganlarni taʼqib qilishi bilan boshlangan MakKartizmning kuchayishi Bredberining hukumatning ortiqcha aralashuviga nisbatan nafratini kuchaytirdi[15][16].

Radioning Oltin Davri 1920-yillarning boshidan 1950-yillarning oxirigacha davom etdi, bu Bredberining bolalik yillariga toʻgʻri keladi, televizorning oltin davriga oʻtish esa u „Fahrenheit 451“ga olib keladigan hikoyalar ustida ishlay boshlagan paytlarga toʻgʻri keladi. Bredberi ommaviy axborot vositalarini kitob oʻqish uchun, hatto jamiyat uchun tahdid deb hisoblagan, chunki ular muhim ishlardan chalgʻituvchi omil boʻlishi mumkin deb hisoblagan. Bu ommaviy axborot vositalari va texnologiyalarga nisbatan nafrat, Mildred va uning doʻstlari orqali ifodalanadi va kitobdagi muhim mavzulardan biridir[17].

Bredberining kitoblarga boʻlgan ulkan ishtiyoqi yoshligida boshlangan. U oʻrta maktabni tugatgach, oilasi uni kollejga yuborishga qodir emas edi, shuning uchun Bredberi oʻzini oʻzi Los-Anjeles jamoat kutubxonasida taʼlim olishga bagʻishlaydi[18]. 1920 va 1930-yillarda oʻz mahalliy kutubxonalariga tez-tez tashrif buyurgan Bredberi oʻsha paytda H.G. Uells kabi mashhur ilmiy-fantastik romanlar mavjud emasligidan norozi boʻlganini eslaydi. Shu kabi faktorlar va Iskandariya kutubxonasining yoʻq qilinishi haqida xabar topishi unga kitoblarning senzura va yoʻq qilinishga qanchalik zaif ekanligini anglashiga sabab boʻladi[19]. Keyinchalik, oʻsmirlik chogʻida Bredberi natsistlar tomonidan kitoblarni yoqib yuborilishidan dahshatga tushdi[20] va keyinchalik Iosif Stalinning siyosiy repressiya kampaniyasidan, „Buyuk Tozalash“dan dahshatga tushdi, bunda yozuvchilar va shoirlar, shu jumladan koʻplab boshqa odamlar hibsga olingan va koʻpincha qatl etilgan edi[3].

Kitobning qisqacha maʼzmuni

[tahrir | manbasini tahrirlash]

"Oʻchoq va Salamandra"

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gay Montag uzoq kelajakda[note 1][21] taqiqlangan kitoblarni va ular yashirilgan uylarni yoqish bilan shugʻullanadigan oʻt oʻchiruvchi. Bir kuz kechasida ishidan qaytayotib, u yangi qoʻshnisi, mustaqil fikrlari va ozod ruhiyati unga oʻz hayotini va farovonligini qayta taffakkur qilishga undagan yosh qiz Klarissa MakLellan bilan uchrashadi. Montag uyiga qaytadi va rafiqasi Mildred uyqu dorilarini ortiqcha isteʼmol qilgani va hushidan ketganiniga duch keladi, va darhol tez yordam chaqiradi. Shundan soʻng ikkita tez tibbiy yordam xodimi uning oshqozonini yuvib, uning terisining rangini oʻzgartiradi, bu jarayon esa uni qora rangga aylantiradi va asta-sekin gallyutsinatsiya qiladi. Keyinchalik Mildred hatto Montag ham taniy olmaydigan maxluqqa aylanadi va oʻz eri tomonidan yoqib yuboriladi. Ular boshqa bir Mildred kabi zaxarlangan odamni davolashga ketganidan keyin, Montag Klarissa va uning oilasi savodlashib ketayotgan jamiyat haqida gapirayotganini eshitadi. Shundan koʻp oʻtmay, Montagning oʻy-hayoli Klarissaning radikal fikrlari va Mildredning oʻlimi haqidagi xotiralari bilan toʻlib ketadi. Keyingi bir necha kun davomida deyarli har kecha Montag ishdan qaytayotgan paytda Klarissani uchratib qoladi. Klarissaning oddiy zavqlari va qiziqishlari uni tengdoshlari orasida gʻayri oddiy qilib qoʻyadi, va uni oʻz xatti-harakatlari uchun terapiyaga borishga majbur qilishadi. Montag doimo bu uchrashuvlarni intizorlik bilan kutadi, biroq bir kun Klarissa yoʻqoladi[22].

Keyingi kunlardan birida, bir qari odamning uyida ish vazifasini bajarayotgan paytida Montag tasodifan bir kitobni koʻrib qoladi va beixtiyor uni oʻgʻirlaydi. Kampir oʻz uyi va kitoblarini tark etishdan bosh tortadi, keyin toʻsatdan gugurt chaqadi va oʻzini tiriklayin yoqib yuboradi. Ayolning bu harakatidan hayratlangan Montag uyiga qaytadi va kitobni yostiq ostiga yashiradi. Keyin, Montag Mildreddan Klarissa haqida bir xabar eshitgan yoki yoʻqligi haqida soʻraydi. Shundan soʻng Mildred Klarissaning oilasi koʻchib ketgani va 4 kun oldin Klarissani koʻchada mashina urib yuborgani haqida aytadi. Montag bu haqida avvalroq eshitmaganidan norozi boʻladi, bu holat uning uxlashiga halaqit beradi. Montag uyning tashqarisida kitoblar boʻlgan uylarni atrofida yuradigan, itga oʻxshash mexanizmlard an ishlangan „Mexanik it“ni koʻradi[23].

Ertasi kuni Montag kasal boʻlib uygʻonadi. Mildred eriga gʻamxoʻrlik qilishga harakat qilsada, oʻzini yashash xonasidagi devorlarni toʻldiradigan katta televizorlarda koʻrsatiladigan „parlor wall“dagi koʻngilochar dasturlar unda koʻproq qiziqish uygʻotadi. Montag oʻt oʻchiruvchilik ishidan ozgina tanaffus olish istagini bildiradi, bu esa Mildredni uyni va uning „parlor wall“dagi „family“ni yoʻqotishi haqida vahimaga olib keladi. Montagning oʻt oʻchiruvchi boshligʻi kapitan Beatty, uning sogʻligidan xabar olish uchun tashrif buyuradi. Uning ishonchsizligini sezib, Beatty kitoblarning qadrsizlanishi va oʻt oʻchiruvchilarning hozirgi roli qanday boʻlganligini tushuntiradi: yillar davomida odamlar yangi ommaviy axborot vositalarini (film va televizor kabi), sportni va tez sur’atdagi hayotni qabul qila boshlashdi. Kitoblar diqqatni kamroq olishi uchun qisqartirilgan. Shu bilan birga, texnologiyalarning rivojlanishi deyarli barcha binolarni yongʻinga chidamli materiallardan qurishga olib keldi va oʻt oʻchiruvchilarning yongʻinni oldini olishiga hojat qolmadi. Hukumat esa oʻt oʻchiruvchilarni jamiyatning tinchligi uchun mas’ul xodimlarga aylantirdi: ular yongʻinlarni oʻchirish oʻrniga, kitoblarni yoqish uchun tayinlandilar, chunki kitoblar odamlarning hayotini qiyinlashtiradigan chalkash va tushunarsiz fikrlar manbai sifatida qoralandi. Mildred va Montag oʻrtasida yostiq ostidagi kitob haqida yoqimsiz suhbat boʻlib oʻtdi, Beatty shubhalanib qoladi va uyni tark etishidan oldin bilinar bilinmas tahdid qiladi; agar oʻt oʻchiruvchida kitob topiladigan boʻlsa, u keyingi yigirma toʻrt soat ichida uni yoqib yuborish talab qilinadi. Agar u bu harakatni rad etsa, boshqa oʻt oʻchiruvchilar kelib, kitobni yoqib yuboradilar. Bu uchrashuv Montagni butunlay qoʻrquvga solib qoʻydi.

Keyinchalik Montag Mildredga, oʻtgan 1 yil davomida, ularning uyida yashirilgan kitoblar toʻplamini koʻrsatadi. Qoʻrqib ketgan Mildred bitta kitobni olib oshxonaga yoqish uchun shoshib ketadi, ammo Montag uni bu ishdan toʻxtatadi, Montag Mildredga kitoblarni ularda maʼno bor yoki yoʻqligini bilish uchun oʻqib koʻrishni maslahat beradi. Agar ular rostan ham qimmatli boʻlmasa, u kitoblar yoqilishini va oʻzlarining hayotini normal holatga qaytarishga vaʼda beradi.

Mildred Montagning rejasiga rozi boʻlmaydi va nima uchun u yoki boshqa odamlar kitoblarga ahamiyat berishi kerakligini soʻraydi. Montag Mildredning oʻz joniga qasd qilishga urinishidan, Klarissaning gʻoyib boʻlishi va oʻlimidan, oʻzini yoqib yuborgan ayoldan va omma tomonidan eʼtiborsiz qoldirilayotgan yaqinlashib kelayotgan urush haqida jahli chiqib gapiradi. U ehtimol oʻtmishdagi kitoblarda jamiyatni oʻzini yoʻq qilishdan saqlab qolishi mumkin boʻlgan fikrlar va gʻoyalar borligini tahmin qiladi. Shunga qaramay, Mildred baribir bunga ishongisi kelmaydi.

Mildredga tushuntirishning foydasi yoʻqligini anglagan Montag kitoblarni anglash uchun yordamga muhtoj ekanini tushunib yetadi. U kitoblar taqiqlanishidan oldin ingliz tili professori boʻlgan va bir marta bogʻda uchrashgan Faber ismli bir cholni eslaydi. Montag ayolning uyidan oʻgʻirlagan Injil nusxasini olib, Faberning uyiga tashrif buyuradi. Montag Faberdan bir necha marta iltimos qiladi, lekin u bunga rozi boʻlmaydi, Injilning bir necha betini yirtib qoʻrqitgandagina Faber axiyri yordam berishga majbur boʻladi va Montagga oʻzi yasagan aloqa vositasini aloqada boʻlib turish uchun beradi.

Uyga qaytgach, Mildredning doʻstlari, Missis Bouls va Missis Felps, „parlor walls“ni tomosha qilish uchun kelishganini koʻradi. Bu koʻrsatuvga qiziqmagan Montag ayollar bilan mazmunli suhbat qilish uchun devorlarni oʻchirib qoʻyadi, ammo ular oʻzlarining qanchalik befarq, johil va hissiz ekanliklarini namoyon qilishadi. Montag gʻazablangancha ularga sheʼrlar kitobini koʻrsatadi. Bu ayollarni fikrlarini chalkashtiradi va bu holatni uzoqdan tinglayotgan Faberni xavotirga soladi. Mildred Montagning harakatlarini oʻt oʻchiruvchilar yubileyiga bir marta qilinadigan anʼanaviy bir amaliyot sifatida oqlashga harakat qiladi: ular eski bir kitob topib, oʻtmishning qanchalik ahmoqona ekanini kulgi qilish uchun uni oʻqishadi. Montag sheʼr oʻqishda davom etadi[note 2], bu Missis Felpsni yigʻlashiga sabab boʻladi. shundan soʻng qolgan ikki ayol uydan chiqib ketishadi.

Kechasi oʻt oʻchirish uyiga qaytib kelishidan oldin Montag kitoblarini hovliga yashiradi. Ishxonasida Montag Beattyga kecha oʻgʻirlagan kitobini yashirish maqsadida Beattyga boshqa bir kitob beradi va Beatty uni darhol axlatga tashlab yuboradi. Beatty oʻziga yoqmasada bir paytlar kitob oʻqishga juda ishtiyoqmand boʻlganini oshkor qiladi. Toʻsatdan yongʻin signalizatsiyasi chalinadi va Beatty dispetcher tizimidan manzilni oladi. Ular yongʻin mashinasida kutilmagan manzilga borishadi: bu Montagning uyi edi.

"Yorqin yondirish"

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Beatty Montagga uyning barcha qismini odatda yongʻin brigadasi tomonidan qoʻllaniladigan kuchliroq „salamandra“ oʻrniga yondirgich bilan yoʻq qilishni buyuradi. Shuningdek, unga xotini va uning doʻstlari u haqida xabar qilganini aytadi. Montag Mildredning uydan chiqib ketishiga koʻzi tushadi, lekin u „Parlor wall’s family“ni yoʻqotib qoʻyayotganidan juda qoʻrqib, na erining borligini, na atrofdagi vaziyatga eʼtibor beradi, va shunchaki taksiga oʻtirib uyni tark etadi. Montag uyning barcha qismlarini yoʻq qilishga rozi boʻladi, ammo Beatty toʻsatdan uning quloqchinini topib oladi va Faberning iziga tushishga qaror qiladi. Montag Beattyga yondirgich bilan tahdid qiladi va Beatty uni masxara qilgandan soʻng, Montag uni tiriklayin yoqib yuboradi. Montag voqea joyidan qochishga uringanida, Mexanik It unga hujum qiladi va oyogʻiga anestezik ukol qilishga muvaffaq boʻladi. U itni yondirgich bilan yoʻq qiladi va qocha boshlaydi. Qochayotganda, Montag Beattyni uzoq vaqtdan beri oʻlishni xohlaganini tushunadi, chunki u Montagga qurol taqdim etgan edi.

Montag Faberning uyi tomon yuguradi. Yoʻlni kesib oʻtayotganda va mashina uni bosib oʻtmoqchi boʻladi, lekin u transport vositasidan qochishga muvaffaq boʻladi va deyarli Klarissaning qismatini boshdan kechirib, tizzasini yoʻqotishiga oz qoladi. Faber undan qishloqqa borishni va u yerda yashayotgan surgundagi kitobsevarlar guruhi bilan bogʻlanishni soʻraydi. Faber Missuri shtatining Sent-Luis shahriga yoʻl oladigan avtobusga chiqishni rejalashtiradi va u yerda u va Montag keyinroq uchrashishlari mumkin. Shu bilan birga, boshqa bir Mexanik It Montagna hujum qilish va uni oʻldirish uchun chiqariladi, va televidenye vertolyotlari uni jamoatchilikga koʻrsatish uchun kuzatib boradi. Montag itning hid bilish qobiliyatini bilgan holda oʻz uyi atrofidagi hidini tozalab keyin uyni tark etadi. U daryoga tushib, suvda oqib, qochib ketadi va kitobsevarlar bilan uchrashadi. Ular Montagning kelishini televideniye orqali kuzatib bilishgan edi.

Qochoqlar barchasi sobiq intellektuallardir. Ularning har biri jamiyat tugatiladigan kun kelganda oʻsha adabiyotlarni boshqalarga oʻrgatish maqsadida kitoblarni yodlab olgan. Montag guruhga hissa qoʻshishni xohlab, Ecclesiastes kitobini qisman yodlab olganini bildiradi va guruh fotografik xotirani ochishning oʻziga xos usuliga ega ekanligini kashf etadi. Oʻzlarining oʻrganishlari haqida muhokama qilayotib, Montag va guruh samolyotlar ularning boshidan oʻtib ketayotganini va shaharning yadro qurollari bilan yoʻq qilinishini ilojsiz holda kuzatib turishadi: urush bir kechada boshlanib, tugaydi. Faber ertalabki avtobusda chiqib ketgan boʻlishi mumkin edi, biroq boshqalar (ehtimol Mildred ham) halok boʻlishdi. Jarohatlangan Montag va guruh zarbadan omon qolishadi.

Urush tugagach surgun qilinganlar jamiyatni qayta tiklash uchun shaharga qaytishadi.

Obrazlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Gay Montag – bosh qahramon va oʻt oʻchiruvchi, u dastlab yashayotgan distopik dunyoni unga sodiq bir ishchi koʻzlari orqali tasvirlaydi, soʻngra bu dunyo bilan ichki ziddiyatda boʻlgan odam sifatida va nihoyat, undan ozod boʻlishga qaror qilgan kishi sifatida namoyon boʻladi. Kitobning koʻp qismida Montag bilimga ega emas va faqat eshitgan narsalariga ishonadi. Clarisse McClellan bir-birlarini uzoq vaqtdan beri bilmasalar ham Montagning oʻzgarishiga ilhom beradi.
  • Clarisse McClellan – bu Montagning qoʻshnisi boʻlgan 17 yoshga toʻlishiga[note 3] bir oy qolgan oʻsmir qiz[24]. U Montagning ishdan uyga qaytish yoʻlida u bilan birga sayr qiladi. Zamonaviy tanqidchi uni „Manic Pixie Dream Girl“[25] (Fantastik fikratli qiz) misolida tasvirlaydi, chunki Clarisse kitobsiz, hedonistik jamiyatda yashaydigan boshqalarga nisbatan noodatiy shaxs: ochiqkoʻngil, tabiatan xursand, noanʼanaviy va intuitiv odam edi. U oʻz tengdoshlari qatori texnologiyaga emas, balki tabiatga qiziqgani, „qanday“ emas „nima uchun“ savoliga javob topishga harakat qilgani uchun koʻplab oʻqituvchilari tomonidan yoqtirilmaydi. Montag bilan ilk uchrashganidan bir necha kun oʻtgach, u hech qanday tushuntirishsiz gʻoyib boʻladi; Mildred Montagga (kapitan Beatty ham buni tasdiqlaydi) Clarisse tez harakatlanayotgan avtomobil tomonidan urib ketilganini va uning oilasi uning oʻlimidan soʻng koʻchib ketganini aytadi. Bu Beatty Clarisseni oʻldirgan boʻlishi mumkinligini anglatadi. Keyingi nashrning soʻzida Bradbury film moslashuvida Clarisse (filmda u endi 20 yoshli, noanʼanaviyligi uchun ishdan boʻshatilgan oʻqituvchi) surgundagi odamlar bilan yashayotgan qilib tasvirlanganini taʼkidlaydi[note 4]. Bradbury bundan norozi boʻlish oʻrniga, yangi yakunidan shunchalik xursand boʻldiki, uni keyingi sahna nashriga qoʻshadi.
  • Mildred „Millie“ Montag – Gay Montagning rafiqasi. U uyqu dorilarga qaram boʻlib, oʻzining „mehmonxona devorlarida“ (katta, tekis panel televideniyelarda) namoyish etiladigan yuzaki dramalarga oʻralashib, atrofidagi repressiv jamiyatga befarq holda yashaydi. U kitobda „parhezdan chigirtkadek ozgʻin, sochlari kimyoviy moddalar bilan kuydirilgan va quruq somondek moʻrt boʻlib, terisi oq pastirma kabi“ deb tasvirlangan. U erining uni jamiyat taʼsiridan chiqarmoqchi boʻlgan harakatlariga qaramay, Mildred yuzaki va befarq boʻlib qoladi. Montag Dover Beach sheʼrini oʻqib, uning doʻstlarini qoʻrqitib yuborganidan keyin va kitob toʻplayotgan odam bilan yashashga qodir emasligini his qilgan holda, Mildred Montagni oʻt oʻchiruvchilarga xabar berib, uni tashlab ketadi va ehtimol shahar bombamdimon qilinganda halok boʻladi.
  • Kapitan Beatty Montagning boshligʻi va kitobning asosiy antagonisti. Bir paytlar qiziqqon kitobxon boʻlgan, lekin keyinchalik yoqimsiz mazmuni va bir-biriga qarama-qarshi faktlar va fikrlar tufayli kitoblardan nafratlanib qolgan. U Montagni oʻz uyini yoqib yuborishga majburlagandan soʻng, Montag uni olov chiqaruvchi bilan oʻldiradi. Bradbury tomonidan keyinchalik yozilgan „Fahrenheit 451“ pyesasida Beatty Montagni oʻz uyiga taklif qiladi va unga javonlarida chirib ketgan kitoblar bilan toʻlgan devorlarni koʻrsatadi.
  • Stoneman va Black Montagning oʻt oʻchiruvchilar stansiyasidagi hamkasblari. Ular hikoyaga katta taʼsir koʻrsatmaydi va asosan oʻquvchiga oʻz vazifasini sadoqat bilan bajaradigan oʻt oʻchiruvchilar va bir vaqtlar oʻz ishidan faxrlanib, keyinchalik uning jamiyat uchun qanday zararli ekanligini tushungan Montag kabi kishilar oʻrtasidagi qarama-qarshilikni koʻrsatish uchun xizmat qiladi. Keyinchalik, Montag Blackni kitoblar saqlashda ayblaydi.
  • Faber – sobiq ingliz tili professori. U yillar davomida kitoblarni taqiqlash harakatlarini koʻrib ularni himoya qilmagani uchun afsuslanadi. Montag undan maslahat olish uchun murojaat qiladi, chunki u uni ilgari bir marta parkda uchratgan edi. Dastlab, Faber Montagga yordam berishdan bosh tortadi, lekin keyinchalik u Montagning kitoblarni yoʻq qilish uchun emas, balki ular haqida oʻrganishga harakat qilayotganini tushunadi. U elektron quloqchin orqali Montag bilan yashirincha aloqa qiladi va unga shaharni tark etishda yordam beradi, soʻngra oʻzi ham St. Louisga ketadigan avtobusga chiqadi va shahar bombamdimon qilinishidan oldin qochishga ulguradi. Bradburining soʻzboshisida Faber ismi Faber-Castell degan nemis qalam ishlab chiqaruvchi kompaniyadan olingan boʻlsa-da, bu, shuningdek, mashhur nashriyot kompaniyasi Faber and Faber nomi bilan bir xildir.
  • Xonim Ann Bowles va xonim Clara Phelps Mildredning doʻstlari va romanda aks ettirilgan anti-intellektual, hedonistik asosiy jamiyat vakillari. Montagning uyiga tashrif chogʻida, ular oʻz hayotlaridagi yomon narsalarni eʼtiborsiz qoldirishdan maqtanadilar va kelayotgan urush, ularning erlari, bolalari va siyosatga nisbatan loqayd munosabatda boʻlishadi. Xonim Phelpsning eri Pit kelayotgan urushda jang qilish uchun chaqirilgan (u urush tez tugashi sababli bir hafta ichida qaytib kelishiga ishonadi) va bolalarni boʻlishdan boshqa maqsad yoʻq deb oʻylaydi. Xonim Bowles uch marta turmush qurgan yolgʻiz ona. Uning birinchi eri undan ajrashgan, ikkinchisi samolyot halokatida vafot etgan, uchinchisi esa oʻzini boshidan otib oʻz joniga qasd qilgan. Uning ikki farzandi bor, ular uni yaxshi koʻrishmaydi va hurmat qilishmaydi, chunki u ruxsat beruvchi, koʻpincha beparvo va zoʻravon onadir; xonim Bowles bolalari uni urishganidan xursand boʻlishadi va ular bu harakatni yana qaytarishga quvonishini aytishadi. Montag ularga „Dover sohilini“ oʻqib berganida, u xonim Phelpsning hayoti qanday maʼnosiz ekanini his qilgancha yigʻlay boshlaydi. Xonim Bowles Montagni „ahmoqona, dahshatli, azob beruvchi soʻzlar“ni oʻqiganligi uchun koyiydi.
  • Granger – bu kitoblarning mazmunini saqlab qolish uchun ularni yodlab oladigan intellektual surgundagi sayyohlar guruhining rahbari.

Kitob nomi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kitobning sarlavha sahifasida kitobning nomi maʼnosi quyidagicha tushuntiriladi: Fahrenheit 451 – bu kitob qogʻozi alangalanadigan va yonadigan harorat… Qogʻoz qanday haroratda alangalanishi haqida soʻralganda, Bredberiga 451 °F (233 °C) qogʻozning avtoyoqish harorati ekanligini aytishgan edi[26][27]. Turli tadqiqotlarda olimlar turli qogʻoz turlariga qarab, avtoyoqish haroratini 424 dan 475 °F (218 dan 246 °C) gacha boʻlgan diapazonda joylashtirgan[28][29].

Yozilishi va rivojlantirilishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Fahrenheit 451 Ray Bredberining ilgari yozgan hikoyalaridagi bir qator gʻoyalar asosida yaratilgan. Koʻp yillar davomida Bredberi intervyu va maʼruzalarda „The Pedestrian“ni „proto-Fahrenheit 451“ deb atashni maʼqul koʻrgan. Ammo 2006-yilda nashr etilgan Match to Flame: The Fictional Paths to Fahrenheit 451 antologiyasining kirish qismida bu xulosa juda soddalashtirilgan deb yozadi[30]. Match to Flameda keltirilgan Fahrenheit 451ning toʻliq geneologiyasi murakkabroq, quyida esa uning eng muhim jihatlari keltirilgan[31].

1947–1948-yillarda[32] Bredberi „Bright Phoenix“ nomli hikoyasini yozgan (u faqat 1963-yil may oyida The Magazine of Fantasy & Science Fiction jurnalida chop etilgan[33][34]), u kitoblarni yoqib yuboruvchi „Chief Sensor“ Jonatan Barnsga qarshi chiqqan bir kutubxonachi haqida edi.

1949-yil oxirida[35] Bredberini bir politsiyachi kechasi piyoda yurgan paytda toʻxtatib, soʻroq qildi[36][37]. Unga „Nima qilayapsiz?“ degan savol berilganda, Bredberi hazil qilib: „Bir oyogʻimni ikkinchisiga qoʻyayapman“, deb javob berdi[37][36]. Bu hodisa Bredberiga 1951-yilda „The Pedestrian“ nomli qisqa hikoya yozishga ilhom berdi[note 5][36][37].

„The Pedestrian“da Leonard Mid kechqurun piyoda yurayotganda shahar politsiyasining faqat masofadan boshqariladigan patruli tomonidan soʻroq qilinadi va qoʻlga olinadi. Bu kelajakdagi jamiyatda odatiy boʻlmagan harakat, chunki boshqalar uyda televizor tomosha qilishadi. Yolgʻiz va alibisiz Mid oʻzining gʻalati odati uchun „Regressiv Tendensiyalarni Tadqiqot Qiluvchi Psixiatriya Markazi“ga olib boriladi. Keyinchalik, "Fahrenheit 451" asarida ham shunday totalitar jamiyat va uning ommaviy axborot vositalari bilan chalgʻitilish mavzusi aks ettiriladi.

Bredberi „Bright Phoenix“ning[38] kitob yoqish sababini va „The Pedestrian“ning totalitar kelajagini 1951-yil fevral oyida Galaxy Science Fiction jurnalida nashr etilgan „The Fireman“[39] novellasi asosida rivojlantirdi[40][41]. „The Fireman“ Bredberi tomonidan UCLA Powell kutubxonasining yertoʻlasida joylashgan yozuv mashinkasida, yarim soatiga oʻn sentga ijara evaziga yozilgan[42]. Birinchi qoʻlyozma 25,000 soʻzdan iborat boʻlib, toʻqqiz kun ichida yakunlandi[43].

Ballantine Books nashriyotining muharriri Bredberini hikoyani ikki baravar koʻpaytirib, roman shaklida yozishga undadi. Shunday qilib, Bredberi oʻsha yozuv xonasiga qaytib, yana toʻqqiz kun ichida 25,000 soʻz qoʻshdi[42]. 1953-yil 22-yanvarda „Fahrenheit 451“ nomi uning hayoliga keldi. Nihoyat qoʻlyozma 1953-yil avgust oyining oʻrtalarida tayyor boʻldi[44]. Shu tariqa, baʼzilar buni qayta yozilgan[45] asar deb hisoblaganiga qaramay, Ballantine tomonidan 1953-yilda nashr etilgan roman yuzaga keldi[46].

Qoʻshimchalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bredberi romanini turli xil qoʻshimchalar bilan toʻldirgan, jumladan, 1979-yilda kodalar[47], 1982-yilda so'ngso'z[48], 1993-yilda kirish soʻzi va bir nechta boshqa kirish soʻzlari.

Nashr qilish tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

AQShda birinchi nashr 1953-yilning oktabrida Ballantine Publishing Group tomonidan chop etilgan qogʻoz muqovali versiyasi edi. Ushbu nashrdan koʻp oʻtmay, maxsus nashr shaklida 200 nusxa imzolangan va raqamlangan asbest bilan oʻralgan qattiq muqovali versiyasi chiqarildi[49][50][51]. Texnik jihatdan bu toʻplamlar hisoblanadi, chunki roman ikki qisqa hikoya – „Oʻyin maydoni“ va „Va Tosh Faryod Qildi“ bilan birga chop etilgan edi, ammo keyingi nashrlardan bu hikoyalar chiqarib tashlangan[52][53]. Bir necha oy oʻtgach, roman 1954-yil mart, aprel va may oylarida yangi Playboy jurnalida seriya sifatida chop etilgan[54][9].

Kitobda kerak boʻlmagan joylarini oʻchirish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1967-yil yanvar oyidan boshlab „Fahrenheit 451“ nashriyotchisi Ballantine Books tomonidan qisqartirilgan boʻlib, „Bal-Hi Edition“ nomi ostida oʻrta maktab oʻquvchilari uchun moʻljallangan nashri chiqarildi[55][56]. Nashriyot tomonidan qilingan oʻzgarishlar orasida „doʻzax“, „laʼnat“, va „abort“ soʻzlarining senzura qilinishi; yetmish beshta parchaning oʻzgartirilishi; va ikki voqeaning oʻzgartirilishi mavjud edi[56][57].

Birinchi voqeada ichkilikboz erkak „kasal odam“ ga aylantirilgan boʻlsa, ikkinchisida inson kindigidan tuklarni tozalash „quloqlarni tozalash“ ga almashtirilgan[56][58]. Bir muddat davimida senzuralangan va senzuralanmagan versiyalar bir vaqtda mavjud edi, lekin 1973-yilda Ballantine faqat senzuralangan versiyani chop etishni boshladi[58][59]. Bu 1979-yilgacha davom etdi, shunda bu holat Bredberining eʼtiboriga tushdi[58][59].

1979-yilda Bredberining doʻstlaridan biri unga kitobning qisqartirilgan nusxasini koʻrsatdi. Bredberi Ballantine Books’dan ushbu versiyani chiqarib tashlashni va uni asl nusxa bilan almashtirishni talab qildi, va 1980-yilda asl nusxa yana mavjud boʻldi. Ushbu qayta tiklangan asarda, Muallifning soʻngsoʻzida, Bredberi oʻquvchiga nashriyotning muallifning asarini qisqartirish odati gʻayrioddiy emasligini aytadi, lekin u qoʻlyozmaning „buzilishiga“ hech qachon chiday olmasligini taʼkidlaydi.

„Bal-Hi“ nashrlari endi nashriyot tomonidan „Revised Bal-Hi“ (Qayta koʻrib chiqilgan Bal-Hi) nashrlari deb ataladi[60].

Audo kitob holida nashr qilinishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1976-yilda Bredberining oʻzi tomonidan oʻqilgan audiokitob versiyasi chiqarildi va „Spoken Word Grammy“ mukofotiga nomzod boʻldi[12]. 2005-yilda Kristofer Xurt tomonidan oʻqilgan yana bir audiokitob chiqarildi[61]. Elektron kitob versiyasi esa 2011-yilning dekabr oyida nashr etildi[62][63].

Qabul qilinishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1954-yilda „Galaxy Science Fiction“ sharhlovchisi Groff Konklin roman haqida „oxirgi oʻn yil yoki undan koʻproq vaqt ichida ingliz tilida yozilgan buyuk xayoliy asarlar qatoridan joy olgan“ deb baholagan[64]. „Chicago Sunday Tribune“dan Avgust Derlet kitobni „ehtimoliy kelajakdagi hayotning yovuz va shok qiladigan bashoratli tasviri“ deb taʼriflab, uni „diqqatni tortuvchi“ va Bredberining „aql bovar qilmaydigan tasavvuri“ uchun maqtaydi[65]. Yarim asrdan koʻproq vaqt oʻtgach, Sem Veller yozadi: „Nashr etilgan paytda, Fahrenheit 451 ijtimoiy tanqid qilishning bashorat qilingan asari sifatida qabul qilingan[66].“ Bugungi kunda ham „Fahrenheit 451“ moslashuvchanlik va hukumat senzurasining yovuzliklari haqida muhim ogohlantiruvchi asar sifatida qaraladi[67].

Roman birinchi marta nashr etilganda, bu hikoyadan naf topmaganlar ham boʻlgan. Entoni Bouche va J. Frensis MakKomas kitobni „baʼzan hayratlanarli tarzda aqlli, … koʻpincha soʻzlarning porloq oqimlari bilan, lekin juda tez-tez faqat soʻzlar bilan toʻldirilgan[68]" deb ayblashgan. „Astounding Science Fiction“ uchun kitobni sharhlagan P. Shuyler Miller ushbu asarni „Bredberining achchiq, deyarli shaxsiy qoralovlari“ deb taʼriflab, uning „emotsional harakati va chizgilari“ni maqtaydi[69]. Xuddi shunday, „The New York Times“ ham romandan hayratlanishmagan va Bredberini „hozirgi davr madaniyatining koʻplab jihatlariga, yaʼni radio, televizor, aksariyat filmlar, havaskor va professional sport, avtomobillar kabi gʻalati narsalarga, va boshqalar kabi nuqsonlarga nisbatan qattiq nafratni yoyishda“ ayblagan[70].

„Fahrenheit 451“ Nyu-York jamoat kutubxonasining „Har doim eng koʻp tekshirilganlar“ roʻyxatida yettinchi oʻrinni egallagan[71].

Senzura va taqiqlanishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Nashr etilganidan beri, Fahrenheit 451 baʼzi maktablarda ota-onalar yoki oʻqituvchilar tomonidan bunday senzura holatining oʻziga xos ironiysini anglamaydigan yoki befarq boʻlgan holda taqiqlangan, senzura qilingan yoki tahrirlangan. Muhim voqealar quyidagilarni oʻz ichiga oladi:

  • Apartheid davrida Janubiy Afrikada kitob 1950-1970-yillarda minglab taqiqlangan nashrlar bilan birga yoqilgan[72].
  • 1987 yilda, Fahrenheit 451 Bay County Maktab Kengashi tomonidan Panama Siti, Floridada Leonard Hall tomonidan joriy etilgan yangi uch darajali tasniflash tizimi ostida „uchinchi daraja“ maqomiga ega boʻldi. Uchinchi daraja „koʻp vulgarizm“ uchun darsliklardan olib tashlashni nazarda tutdi. Bir fuqarolik daʼvosidan keyin, ommaviy axborot vositalarining shov-shuvlari va talabalar noroziligi natijasida maktab kengashi oʻz darajali senzura tizimidan voz kechdi va hozirda foydalanilayotgan barcha kitoblarni tasdiqladi[73].
  • 1992 yilda, Irvine, Kaliforniya shtatidagi Venado o'rta maktabi talabalariga Fahrenheit 451 ning barcha „nojoʻya“ soʻzlari qora rang bilan yashirilgan nusxalarini berdi[74]. Ota-onalar mahalliy ommaviy axborot vositalari bilan bogʻlanib, senzura qilinmagan nusxalarni qayta tiklashga muvaffaq boʻldilar[74].
  • 2006 yilda, Texas shtatidagi Montgomery okrugida 10-sinf oʻquvchisi boʻlgan ota-onalar kitobni qizlarining ingliz tili darslari roʻyxatidan chiqarishni talab qildilar[75]. Ularning qizi Banned Books Week (Taqiqlangan Kitoblar Haftaligi) davomida kitobni oʻqishga tayinlangan edi, lekin Bibliyaning yoqilishi va haqoratli tilni oʻylab koʻrib, bir necha sahifalardan keyin oʻqishni toʻxtatdi. Bundan tashqari, ota-onalar romanidagi zoʻravonlik, xristianlar tasviri va yongʻinchilar tasviriga norozilik bildirdilar[75].

Mavzulari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Fahrenheit 451 haqida munozaralar koʻpincha hikoyaning davlat asosidagi senzuraga qarshi ogohlantirish sifatida koʻrsatilishi haqida boʻladi. Haqiqatan ham, Bradbury romanini McCarthy davrida yozganida, u AQShdagi senzura haqida xavotirda edi. 1956 yilda radio intervyusida Bradbury shunday degan[76][77]:

Men bu kitobni toʻrt yil oldin mamlakatda qanday qilib voqealar yuz berayotganidan xavotirda boʻlganimda yozganman. Koʻp odamlar oʻz soyasidan qoʻrqishardi; kitoblarni yoqish tahdidi mabjud edi. Oʻsha vaqtda koʻplab kitoblar javonlardan olinayotgan edi. Albatta, toʻrt yil ichida narsalar ancha-muncha oʻzgardi. Hozirda hamma narsa juda sogʻlom yoʻnalishga qaytmoqda. Ammo oʻsha paytda men bunday hikoyani yozmoqchi edim, unda biz oʻzimizni juda uzoqqa olib borsak nima boʻlishi haqida hikoya qilishim mumkin edi, bu holatda barcha fikrlar toʻxtaydi, ajdarho oʻz dumini yutadi va biz qandaydir limbogacha yoʻqolib ketamiz va bunday harakatlar bilan oʻzimizni yoʻq qilamiz.

Vaqt oʻtishi bilan, Bradbury senzurani hikoyani yozish uchun asosiy motiv sifatida qabul qilishni boshladi. Buning oʻrniga, u Fahrenheit 451 ning asl xabarlari jamiyatning savodsizlikga uchrash xavflari va ommaviy axborot vositalari bilan oshiq boʻlishi va kitoblarga qarshi ozchilik va maxsus manfaatlar guruhlarining tahdidi haqida ekanligini taʼkidladi. 1950-yillarning oxirida Bradbury shunday deb eslatdi:

Fahrenheit 451 qisqa romanini yozishda, men toʻrt yoki besh oʻn yillikda rivojlanishi mumkin boʻlgan tahminiy dunyoni tasvirlayotganimni oʻylardim. Ammo faqat bir necha hafta oldin, Beverly Hillsda bir kechada, bir er-xotin itlarini sayr qilib oʻtayotgandilar, men ularga hayratlanib qarab qoldim. Ayol qoʻlida kichik sigaret qadoq oʻlchamidagi radio ushlab turardi, uning antennasi titrardi. Shu radio orqali kichik mis simlar chiqib, uning oʻng qulogʻiga oʻrnatilgan nozik konusga ulanardi. U inson va itga befarq boʻlib, uzoq shamollar va shivirlashlar, opera qichqiriqlarini tinglayotgan edi, erining yordamida yoʻlaklarndan oʻtib, u bilan yurardi. Bu oʻylab topilgan hikoya emas edi[78].

Ushbu hikoya Mildredning „Seashell ear-thimbles“ (yaʼni, quloqqa taqiladigan naushniklar) obrazini eslatadi, ular uning va Montag oʻrtasida emotsional toʻsiq sifatida xizmat qiladi. 2007-yildagi intervyuda Bradbury kitobini notoʻgʻri talqin qilishganini va Fahrenheit 451 asosan televizion mass-media qanday qilib adabiyotni marginalizatsiya qilish haqida ekanligini taʼkidladi[5]. Baʼzi odamlarga nisbatan u 1979 yilda yozgan Codasida shunday deb yozadi:

Kitobni yoqishning bir nechta yoʻli mavjud. Va dunyo yongan chiroq bilan yugurayotgan odamlar bilan toʻla. Har bir ozchilik, Baptistik/Unitar, Irlandiyalik/Italiyalik/Oʻn sakkiz yoshli/Zen Buddist, Sionist/Yetti kunlik Adventist, Ayollarni ozod qilish/Republikachi, Mattachine/Four Square Gospel oʻzini kerosin toʻkib, fitilni yoqish huquqiga ega, deb his qiladi. […] Romanimda, Fahrenheit 451, kitoblarni birinchi boʻlib kam odamlar yoqishadi, har biri bu kitobdan bir sahifa yoki bir paragrafni yirtib olib, nihoyat kitoblar boʻsh boʻlib, fikrlash cheklandi va kutubxonalar abadiy yopildi. […] Toʻliq olti hafta oldin, Ballantine Booksdagi baʼzi tahrirchilar yoshlarni zararlashidan qoʻrqib, romaning yetmish besh alohida qismini tahrir qilishganini bilib qoldim. Kitobni oʻqigan talabalar keyinchalik senzura va kitoblarni yoqish haqida menga xabar berdilar. Judy-Lynn del Rey, yangi Ballantine tahrirchilaridan biri, bu kitobni butunlay qayta nashr etish va yozuvchi barcha 'jin ursinʼ va 'rasvogarchilik’larni qaytarib qoʻyishni rejalashtirmoqda[79].

Bradbury kitoblarni yoqish senzurasini ushbu ikki asosiy omilning yon taʼsiri sifatida koʻrsatadi; bu Captain Beattyning Montagga yongʻinga oid tarix haqida soʻzlagan nutqiga mos keladi. Bradburyga koʻra, Fahrenheit 451da aybdor davlat emas, balki odamlar[5]. Fahrenheit senzurasining natijasi avtokratiya dasturining emas, balki oʻz qiyinchiliklarini qondirishga intilayotgan, koʻngilocharlik va texnologiya kuchini ishlatadigan parchalanmagan jamiyat natijasidir. Captain Beatty tushuntiradi (sahifa 55):

…Bozoringiz qanchalik kattaroq boʻlsa, Montag, bahslarni kamroq koʻrishingiz kerak, shuni yodda tuting! Barcha kichik ozchiliklar oʻz qorinlarini toza saqlashadi." […] "Bu Hukumatdan kelmagan. Hech qanday buyruq, eʼlon, senzura yoʻq edi, yoʻq! Texnologiya, katta ekspluatatsiya va ozchiliklar bosimi ishni amalga oshirdi, shukr.

Romanda boshqa turli mavzular ham taklif qilingan. Ikki asosiy mavzu konformizmga qarshi turish va texnologiya va ommaviy axborot vositalari orqali shaxslarni nazorat qilishdir. Bradberi hukumat ommaviy axborot vositalari orqali jamiyatni qanday boshqarishini va shaxslarni kitoblarni yoqish orqali qanday bostirganini oʻrganadi. Beatty va Faber qahramonlari amerikaliklarning aybdor ekanligini taʼkidlaydilar. Ularning doimiy soddalashtirilgan, ijobiy tasvirga boʻlgan istagi tufayli kitoblar yoʻqotilishi kerak. Beatty ozchilik guruhlarini, ular oʻzlarini yomon tasvirlagan nashr etilgan asarlarni qoʻzgʻashadi, deb ayblaydi. Faber hukumat kitoblarni taqiqlashdan koʻra, amerikaliklarning oʻzlari oʻqishni toʻxtatib qoʻyganini aytadi. U kitoblarni yoqish oʻzi umumiy ommaga koʻngilocharlikni keltirib chiqarganini taʼkidlaydi[80].

1994-yildagi intervyuda Bradberi Fahrenheit 451 bugungi kunda boshqa vaqtlardan koʻra koʻproq dolzarbligini taʼkidladi, "hozirgi paytda bu yanada yaxshi ishlaydi, chunki bizda siyosiy toʻgʻri fikr bor. Siyosiy toʻgʻri fikr hozirgi kunning haqiqiy dushmanidir. Qora guruhlar bizning fikrimizni nazorat qilishni xohlaydi va siz baʼzi narsalarni ayta olmaysiz. Gʻayriqonuniy fikrni nazorat qilish va soʻz erkinligini nazorat qilishdir[6].

Kelajak uchun bashoratlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Fahrenheit 451 aniq bir shahar va vaqtni belgilamaydi, garchi u uzoq kelajakda joylashgan deb yozilgan boʻlsa ham[note 1][21]. Eng dastlabki nashrlar 2022-yildan oldin sodir boʻlmaydi deb belgilaydi, chunki oʻsha yilda atom urushi boʻlishi haqida havola mavjud[note 6][81].

Bradberi oʻzini „kelajaklarni oldini oluvchi, emas, balki ularni bashorat qiluvchi“ deb taʼriflagan[82]. U kitoblarni yoqish kelajakning ajralmas qismi ekanligiga ishonmasdi; u bunday rivojlanishdan ogohlantirmoqchi edi[82]. Keyingi intervyuda, agar u Fahrenheit 451 ni maktablarda oʻqitish uning totalitar[83] kelajak tasavvurini oldini oladimi, degan savolga, Bradberi rad javobini berdi. Aksincha, u taʼlimni bogʻcha va birinchi sinf darajasida boʻlishi kerakligini taʼkidladi. Agar talabalar oʻsha paytda oʻqiy olmasa, ular Fahrenheit 451 ni anglay olmaydilar[84].

Texnologiya haqida, Sam Weller Bradberi „tekis-panel televizorlar, quloqqa oʻrnatiladigan naushniklar va yigirma toʻrt soatlik bankomatlardan tortib, hamma narsani bashorat qilgan“ deb taʼkidlaydi[85].

Moslashuvlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Televidenyeda

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Playhouse 90 1957-yilda CBSda „A Sound of Different Drummers“ Robert Alan Aurthur tomonidan yozilgan spektaklini translyatsiya qiladi. Bu pyesa Fahrenheit 451 va Nineteen Eighty-Four asarlaridan syujet gʻoyalarini birlashtirgan. Bradberi sudga murojaat qildi va oxir-oqibat apellyatsiya orqali gʻalaba qozondi[86][87].

Filmi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

François Truffaut tomonidan yozilgan va rejissyorlik qilingan, Oskar Werner va Julie Christie ishtirokidagi film adaptatsiyasi 1966-yilda chiqarilgan.

Ramin Bahrani tomonidan rejissyorlik qilingan va Michael B. Jordan, Michael Shannon, Sofia Boutella, va Lilly Singh ishtirokidagi film adaptatsiyasi 2018-yilda HBO uchun chiqarilgan[88][89][90][91].

Teatrda sahnalashtirilishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1970-yillarning oxirida Bradberi kitobini pyesaga aylantirdi. Uning bir qismi 1979-yilda Los-Anjelesdagi Colony Theatreʼda namoyish etilgan, ammo u chop etilmagan va rasmiy jahon premyerasi faqat 1988-yilning noyabrida Fort Wayne, Indiana shahridagi Civic Theatreʼda boʻlib oʻtdi. Sahna adaptatsiyasi kitobdan sezilarli darajada farq qiladi va Truffautning filmining taʼsirida boʻlishi mumkin. Masalan, oʻt oʻchiruvchilar boshligʻi Beattyning obrazi yanada toʻldirilgan va pyesadagi eng koʻp gapiruvchi rol hisoblanadi. Filmda boʻlgani kabi, Klarissa oddiygina yoʻqolib ketmaydi, balki yakunda Montag bilan kitob personaji sifatida uchrashadi (u Robert Louis Stevenson, u esa Edgar Allan Poe sifatida)[92].

Bradberining sahna adaptatsiyasining Britaniya premyerasi faqat 2003-yilda Nottinghamda boʻlib oʻtdi[92], va Godlight Theatre Company 2006-yilda New Yorkdagi 59E59 Theaters’da uning premyerasini amalga oshirgunga qadar vaqt ketdi[93]. New Yorkdagi namoyish tugagandan soʻng, spektakl Edinburg Festivaliga koʻchirildi va 2006-yilda Edinburgh Festival Pick of the Fringe sifatida taqdirlandi[94].

Off-Broadway teatri The American Place Theatre Fahrenheit 451 ning bir odamga moʻljallangan adaptatsiyasini 2008–2009-yilgi Literature to Life mavsumi doirasida namoyish etdi[95].

Fahrenheit 451 Birmingham Repertory Theatre tomonidan Time Has Fallen Asleep in the Afternoon Sunshine spektaklini ilhomlantirdi, bu spektakl 2012-yil aprelida Birmingham Central Libraryda namoyish etildi[96].

Radio

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1982-yilda Gregory Evansning roman asosidagi radio dramatizatsiyasi BBC Radio 4 da namoyish etildi, unda Michael Pennington Montag rolida oʻynadi[97][98][99]. Ushbu dramatizatsiya BBC Radio 4 Extra da sakkiz marta, 2010, 2012, 2013, va 2015-yillarda har biri ikki marta efirga uzatildi[100].

David Calcutt tomonidan yozilgan BBC Radio ning ikkinchi dramatizatsiyasi 2003-yilda BBC Radio 4 da namoyish etildi, unda Stephen Tomlin xuddi bosh rolni oʻynadi[101].

Qoʻshigʻi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1984-yilda Scortilla yangi toʻlqin guruhi R. Bradberining kitobi va F. Truffautning filmidan ilhomlanib „Fahrenheit 451“ qoʻshigʻini chiqardi.

Kompyuter oʻyini

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1984-yilda, roman Trillium dasturiy taʼminot kompaniyasi tomonidan xuddi shu nomdagi kompyuter sarguzasht oʻyiniga moslashtirildi[102], u roman voqealarining davomi sifatida xizmat qildi va Len Neufeld hamda Bradberining oʻzi ham mualliflik qildi.

Komiklar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2009-yil iyun oyida kitobning grafik roman nashri chop etildi. "Ray Bradbury’s Fahrenheit 451: The Authorized Adaptation" nomi bilan nashr etilgan ushbu yumshoq muqovali grafik adaptatsiya Tim Hamilton tomonidan tasvirlangan[103][104][105]. Roman kirish soʻzi Bradbering oʻzi tomonidan yozilgan[106].

Madaniy manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Rossiyada „Bhagavad Gita“ sudiga qarshi namoyishchi romandan iqtibos koʻrsatmoqda: „– Siz hech qachon yoqadigan kitoblarni oʻqib chiqasizmi? – Bu qonunga zid.“

Michael Moorening 2004-yilda chiqqan "Fahrenheit 9/11" hujjatli filmi Bradberining romaniga va 11-sentabr hujumlariga ishora qiladi, va filmning „Erkinlik yonadigan harorat“ shiori bilan taʼkidlangan. Film George W. Bush prezidentligi, terrorizmga qarshi urush va uning ommaviy axborot vositalaridagi yoritilishi haqida tanqidiy qarash bildiradi va barcha davrlarning eng koʻp daromad keltirgan hujjatli filmi boʻldi[107]. Bradberi filmning nomini oʻziga tegishli deb hisoblab xafa boʻladi, va uning nomi oʻzgartirilishini xohlagan[108][109]. Moor 2018-yilda Donald Trampning saylanishi haqida "Fahrenheit 11/9" deb nomlangan keyingi hujjatli filmni suratga oldi[110].

2015-yilda Internet Engineering Steering Group „Huquqiy chegaralarni bildiruvchi HTTP Status Code“ nomli, endi RFC 7725 deb ataladigan hujjatni nashr etishni tasdiqladi, unda qonuniy sabablarga koʻra resurslarni bloklashga majbur boʻlgan veb-saytlar foydalanuvchilar bu resurslarni soʻraganda 451 status kodini qaytarishi kerakligini belgilaydi[111][112].Andoza:RFC[113]

Gauy Montag (Gui Montag sifatida) 1998-yilda chiqarilgan real vaqtda oʻynaladigan strategiya oʻyini StarCraftda terran firebat qahramoni sifatida ishlatilgan[114].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jerrin, Neil Beeto, and G. Bhuvaneswari. „Distortion of 'Self-Imageʼ: Effects of Mental Delirium in Fahrenheit 451 by Ray Bradbury.“ Theory & Practice in Language Studies, vol. 12, no. 8, Aug. 2022, pp. 1634–40. EBSCOhost, https://doi.org/10.17507/tpls.1208.21

  1. ↑ Reid, Robin Anne. Ray Bradbury: A Critical Companion, Critical Companions to Popular Contemporary Writers. Westport, CT: Greenwood Press, 2000 — 53-bet. ISBN 0-313-30901-9. „Fahrenheit 451 is considered one of Bradbury's best works.“ 
  2. ↑ Seed, David. A Companion to Science Fiction, Blackwell Companions to Literature and Culture. Malden, MA: Blackwell Publications, September 12, 2005 — 491–98-bet. ISBN 978-1-4051-1218-5. 
  3. ↑ 3,0 3,1 Ray Bradbury's Fahrenheit 451 audio guide. „Well, we should learn from history about the destruction of books. When I was fifteen years old, Hitler burned books in the streets of Berlin. And it terrified me because I was a librarian and he was touching my life: all those great plays, all that great poetry, all those wonderful essays, all those great philosophers. So, it became very personal, didn't it? Then I found out about Russia burning the books behind the scenes. But they did it in such a way that people didn't know about it. They killed the authors behind the scenes. They burned the authors instead of the books. So I learned then how dangerously [sic] it all was.“
  4. ↑ „Ticket to the Moon (tribute to SciFi)“ (mp3). Biography in Sound. NBC Radio News (1956-yil 4-dekabr). — „I wrote this book at a time when I was worried about the way things were going in this country four years ago. Too many people were afraid of their shadows; there was a threat of book burning. Many of the books were being taken off the shelves at that time.“. 2021-yil 9-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 2-fevral.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Johnston, Amy E. Boyle „Ray Bradbury: Fahrenheit 451 Misinterpreted“. LA Weekly website (2007-yil 30-may). — „Bradbury still has a lot to say, especially about how people do not understand his most famous literary work, Fahrenheit 451, published in 1953 ... Bradbury, a man living in the creative and industrial center of reality TV and one-hour dramas, says it is, in fact, a story about how television destroys interest in reading literature.“. 2019-yil 9-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 9-iyul.
  6. ↑ 6,0 6,1 Bradbury Talk Likely to Feature the Unexpected (Wayback Machine saytida July 10, 2019, sanasida arxivlangan), Dayton Daily News, 1 October 1994, City Edition, Lifestyle/Weekendlife Section, p. 1C.
  7. ↑ Nolan, William F. (May 1963). "BRADBURY: Prose Poet In The Age Of Space". The Magazine of Fantasy and Science Fiction (Mercury) 24 (5): 20. "Then there was the afternoon at Huston's Irish manor when a telegram arrived to inform Bradbury that his first novel, Fahrenheit 451, a bitterly-satirical story of the book-burning future, had been awarded a grant of 6,000 from the National Institute of Arts and Letters." 
  8. ↑ Davis, Scott A. „The California Book Awards Winners 1931-2012“. Commonwealth Club of California. 2021-yil 28-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 5-mart.
  9. ↑ 9,0 9,1 Conversations with Ray Bradbury. Jackson, MS: University Press of Mississippi, 2004 — xxix-bet. ISBN 1-57806-640-9. „...[in 1954 Bradbury received] two other awards—National Institute of Arts and Letters Award in Literature and Commonwealth Club of California Literature Gold Medal Award—for Fahrenheit 451, which is published in three installments in Playboy.“ 
  10. ↑ „Libertarian Futurist Society: Prometheus Awards, A Short History“. 2021-yil 19-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 9-avgust.
  11. ↑ „1954 Retro Hugo Awards“ (2007-yil 26-iyul). 2013-yil 30-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 9-avgust.
  12. ↑ 12,0 12,1 „19th Annual Grammy Awards Final Nominations“. Billboard. 89-jild, № 3. Nielsen Business Media Inc. January 22, 1976. 110-bet. ISSN 0006-2510.
  13. ↑ Kelley, Ken „Playboy Interview: Ray Bradbury“. Playboy. raybradbury.com (1996-yil may). — „In the movie business the Hollywood Ten were sent to prison for refusing to testify before the House Un-American Activities Committee, and in the Screen Writers Guild Bradbury was one of the lonely voices opposing the loyalty oath imposed on its members.“. 2019-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 24-avgust.
  14. ↑ Beley, Gene. Ray Bradbury uncensored!. Lincoln, NE: iUniverse, 2007. ISBN 978-0-595-37364-2. „'I was angry at Senator Joseph McCarthy and the people before him, like Parnell Thomas and the House Un-American Activities Committee and Bobby Kennedy, who was part of that whole bunch', Bradbury told Judith Green, San Joe Mercury News theatre critic, in the October 30, 1993, edition. 'I was angry about the blacklisting and the Hollywood 10. I was a 1400 a week screenwriter, but I wasn't scared—I was angry.'“ 
  15. ↑ Eller, Jonathan R.; Touponce, William F.. Ray Bradbury: The Life of Fiction. Kent State University Press, 2004 — 164–65-bet. ISBN 9780873387798. 
  16. ↑ Beley, Gene. Ray Bradbury Uncensored!: The Unauthorized Biography. iUniverse, 2006 — 130–40-bet. ISBN 9780595373642. 
  17. ↑ Reid, Robin Anne. Ray Bradbury: A Critical Companion, Critical Companions to Popular Contemporary Writers. Westport, CT: Greenwood Press, 2000 — 59-bet. ISBN 0-313-30901-9. 
  18. ↑ Orlean, Susan. The Library Book. New York: Simon & Schuster, 2018 — 103-bet. ISBN 978-1-4767-4018-8. 
  19. ↑ Cusatis, John. Research Guide to American Literature: Postwar Literature 1945–1970, New, Facts on File Library of American Literature, New York, NY: Infobase Publishing, 2010. ISBN 978-1-4381-3405-5. „He 'wept' when he learned at the age of nine that the ancient library of Alexandria had been burned.“ 
  20. ↑ Westfahl, Gary. The Greenwood Encyclopedia of Science Fiction and Fantasy: Themes, Works, and Wonders. Greenwood Publishing Group, 2005 — 1029-bet. ISBN 9780313329531. Qaraldi: 2020-yil 11-noyabr. „Inspired by images of book burning by the Nazis and written at the height of Army-McCarthy 'Red Scare' hearings in America, Fahrenheit 451...“ 
  21. ↑ 21,0 21,1 Society for the Study of Midwestern Literature. Dictionary of Midwestern Literature. Indiana University Press, 2001 — 78-bet. ISBN 9780253336095. Qaraldi: 2014-yil 5-mart. „Fahrenheit 451 is not set in any specific locale...“ 
  22. ↑ Readings on Fahrenheit 451, Literary Companion Series. San Diego, CA: Greenhaven Press, 2000 — 35-bet. ISBN 1-56510-857-4. „Montag does not realize at first that she is gone, or that he misses her; he simply feels that something is the matter.“ 
  23. ↑ Readings on Fahrenheit 451, Literary Companion Series. San Diego, CA: Greenhaven Press, 2000 — 32-bet. ISBN 1-56510-857-4. „The Mechanical Hound is an eight-legged glass and metal contraption that serves as a surveillance tool and programmable killing machine for the firemen, to track down suspected book hoarders and readers.“ 
  24. ↑ Readings on Fahrenheit 451, Literary Companion Series. San Diego, CA: Greenhaven Press, 2000 — 31-bet. ISBN 1-56510-857-4. „Montag's new neighbor, the sixteen-year-old Clarisse, appears in only a few scenes at the beginning of the novel.“ 
  25. ↑ Maher, Jimmy. „Fahrenheit 451: The Book“. The Digital Antiquarian (2013-yil 23-sentyabr). 2019-yil 24-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 10-iyul.
  26. ↑ Rogers, John „Author of 'Fahrenheit 451', Ray Bradbury, Dies at 91“ (2012-yil 6-iyun). — „(451 degrees Fahrenheit, Bradbury had been told, was the temperature at which texts went up in flames)“. 2013-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 3-avgust.
  27. ↑ Gaiman, Neil „Ray Bradbury, Fahrenheit 451, and what science fiction is and does“, . The View from the Cheap Seats. HarperCollins, May 31, 2016 — 180-bet. ISBN 978-0-06-226226-4. 
  28. ↑ Forest Products Laboratory. „Ignition and charring temperatures of wood“. Forest Service U. S. Department of Agriculture (1964). 2020-yil 18-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 5-fevral.
  29. ↑ Cafe, Tony „PHYSICAL CONSTANTS FOR INVESTIGATORS“. tcforensic.com.au. TC Forensic P/L.. 2015-yil 27-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 11-fevral.
  30. ↑ Bradbury, Ray „Preface“, . Match to Flame: The Fictional Paths to Fahrenheit 451, 1st, Colorado Springs, CO: Gauntlet Publications, 2006 — 9-bet. ISBN 1-887368-86-8. „For many years I've told people that Fahrenheit 451 was the result of my story 'The Pedestrian' continuing itself in my life. It turns out that this is a misunderstanding of my own past. Long before 'The Pedestrian' I did all the stories that you'll find in this book and forgot about them.“ 
  31. ↑ Bradbury, Ray. Match to Flame: The Fictional Paths to Fahrenheit 451. USA: Gauntlet Pr, 2007. ISBN 978-1887368865. 
  32. ↑ "FAHRENHEIT 451". The Magazine of Fantasy and Science Fiction (Mercury) 24 (5): 23. May 1963. "Ray Bradbury calls this story, the first of the tandem, 'a curiosity. I wrote it [he says] back in 1947–48 and it remained in my files over the years, going out only a few times to quality markets like Harper's Bazaar or The Atlantic Monthly, where it was dismissed. It lay in my files and collected about it many ideas. These ideas grew large and became ..." 
  33. ↑ „About the Book: Fahrenheit 451“. The Big Read. National Endowment for the Arts. 2012-yil 11-mayda asl nusxadan arxivlangan.
  34. ↑ Bradbury, Ray (May 1963). "Bright Phoenix". The Magazine of Fantasy and Science Fiction (Mercury) 24 (5): 23–29. 
  35. ↑ Eller, Jon. Writing by Degrees: The Family Tree of Fahrenheit 451, 1st, Colorado Springs, CO: Gauntlet Publications, 2006 — 68-bet. ISBN 1-887368-86-8. „The specific incident that sparked 'The Pedestrian' involved a similar late-night walk with a friend along Wilshire Boulevard near Western Avenue sometime in late 1949.“ 
  36. ↑ 36,0 36,1 36,2 Ray Bradbury's Fahrenheit 451 audio guide. „When I came out of a restaurant when I was thirty years old, and I went walking along Wilshire Boulevard with a friend, and a police car pulled up and the policeman got up and came up to us and said, 'What are you doing?'. I said, 'Putting one foot in front of the other' and that was the wrong answer but he kept saying, you know, 'Look in this direction and that direction: there are no pedestrians' but that give me the idea for 'The Pedestrian' and 'The Pedestrian' turned into Montag! So the police officer is responsible for the writing of Fahrenheit 451.“
  37. ↑ 37,0 37,1 37,2 Readings on Fahrenheit 451, Literary Companion Series. San Diego, CA: Greenhaven Press, 2000 — 26-bet. ISBN 1-56510-857-4. 
  38. ↑ Readings on Fahrenheit 451, Literary Companion Series. San Diego, CA: Greenhaven Press, 2000 — 158-bet. ISBN 1-56510-857-4. „He writes 'The Phoenix [sic],' which he will later develop into the short story 'The Fireman,' which will eventually become Fahrenheit 451.“ 
  39. ↑ Eller, Jon. Writing by Degrees: The Family Tree of Fahrenheit 451, 1st, Colorado Springs, CO: Gauntlet Publications, 2006 — 68-bet. ISBN 1-887368-86-8. „As Bradbury has often noted, 'The Pedestrian' marks the true flashpoint that exploded into 'The Fireman' and Fahrenheit 451.“ 
  40. ↑ Bradbury, Ray (February 1951). "The Fireman". Galaxy Science Fiction. 5 15 (1): 4–61. 
  41. ↑ Readings on Fahrenheit 451, Literary Companion Series. San Diego, CA: Greenhaven Press, 2000 — 164-bet. ISBN 1-56510-857-4. „The short story which Bradbury later expanded into the novel Fahrenheit 451, was originally published in Galaxy Science Fiction, vol. 1, no. 5 (February 1951), under the title 'The Fireman.'“ 
  42. ↑ 42,0 42,1 Eller, Jon. Writing by Degrees: The Family Tree of Fahrenheit 451, 1st, Colorado Springs, CO: Gauntlet Publications, 2006 — 57-bet. ISBN 1-887368-86-8. „In 1950 Ray Bradbury composed his 25,000-word novella 'The Fireman' in just this way, and three years later he returned to the same subterranean typing room for another nine-day stint to expand this cautionary tale into the 50,000-word novel Fahrenheit 451.“ 
  43. ↑ Bradbury, Ray. Fahrenheit 451, 50th anniversary, New York, NY: Ballantine Books, 2003 — 167–68-bet. ISBN 0-345-34296-8. 
  44. ↑ Weller, Sam. Bradbury Chronicles, 2005. 
  45. ↑ Liptak, Andrew (2013-08-05). „A.E. van Vogt and the Fix-Up Novel“. Kirkus Reviews. January 12, 2018da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: January 12, 2018.
  46. ↑ Baxter, John. A Pound of Paper: Confessions of a Book Addict. Macmillan, 2005 — 393-bet. ISBN 9781466839892. „When it published the first edition in 1953, Ballantine also produced 200 signed and numbered copies bound in Johns-Manville Quintera, a form of asbestos.“ 
  47. ↑ Brier, Evan. A Novel Marketplace: Mass Culture, the Book Trade, and Postwar American Fiction. University of Pennsylvania Press, 2011 — 65-bet. ISBN 9780812201444. Qaraldi: 2020-yil 11-noyabr. „Bradbury closes his 1979 'Coda' to Fahrenheit 451, one of numerous comments on the novel he has published since 1953, ...“ 
  48. ↑ Reid, Robin Anne. Ray Bradbury: A Critical Companion, Critical Companions to Popular Contemporary Writers. Westport, CT: Greenwood Press, 2000 — 53-bet. ISBN 0-313-30901-9. Qaraldi: 2020-yil 11-noyabr. „In a 1982 afterword...“ 
  49. ↑ Tuck, Donald H.. The Encyclopedia of Science Fiction and Fantasy. Chicago, Illinois: Advent, March 1974 — 62-bet. ISBN 0-911682-20-1. „Special edition bound in asbestos—200 copies ca. 1954, $4.00 [probably Ballantine text]“ 
  50. ↑ „Fahrenheit 451“. Ray Bradbury Online. spaceagecity.com. — „200 copies were signed and numbered and bound in 'Johns-Manville Quinterra,' an asbestos material.“. 2017-yil 16-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 4-sentyabr.
  51. ↑ Readings on Fahrenheit 451, Literary Companion Series. San Diego, CA: Greenhaven Press, 2000 — 164-bet. ISBN 1-56510-857-4. „A special limited-edition version of the book with an asbestos cover was printed in 1953.“ 
  52. ↑ Weller, Sam. The Bradbury Chronicles: The Life of Ray Bradbury. HarperCollins, 2006 — 208-bet. ISBN 978-0-06-054584-0. Qaraldi: 2020-yil 11-noyabr. „To fulfill his agreement with Doubleday that the book be a collection rather than a novel, the first edition of Fahrenheit 451 included two additional short stories—'The Playground' and 'And the Rock Cried Out.' (The original plan was to include eight stories plus Fahrenheit 451, but Ray didn't have time to revise all the tales.) 'The Playground' and 'And the Rock Cried Out' were removed in much later printings; in the meantime, Ray had met his contractual obligation with the first edition. Fahrenheit 451 was a short novel, but it was also a part of a collection.“ 
  53. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named crider
  54. ↑ Readings on Fahrenheit 451, Literary Companion Series. San Diego, CA: Greenhaven Press, 2000 — 159-bet. ISBN 1-56510-857-4. „A serialized version of Fahrenheit 451 appears in the March, April, and May 1954 issues of Playboy magazine.“ 
  55. ↑ Crider, Bill (Fall 1980). Lee, Billy C.; Laughlin, Charlotte. eds. "Reprints/Reprints: Ray Bradbury's FAHRENHEIT 451". Paperback Quarterly III (3): 25. ISBN 9781434406330. https://books.google.com/books?id=8FVzjEjyHH0C&q=%22The+censorship+began+with+a+special+Bal-Hi+edition+in+1967%2C+an+edition+designed+for+high+school+students%22&pg=PA25. Qaraldi: November 11, 2020. "The censorship began with a special 'Bal-Hi' edition in 1967, an edition designed for high school students..." Farengeyt boʻyicha 451 daraja (kitob)]]
  56. ↑ 56,0 56,1 56,2 Karolides, Nicholas J.; Bald, Margaret; Sova, Dawn B.. 120 Banned Books: Censorship Histories of World Literature, Second, Checkmark Books, 2011 — 488-bet. ISBN 978-0-8160-8232-2. „In 1967, Ballantine Books published a special edition of the novel to be sold in high schools. Over 75 passages were modified to eliminate such words as hell, damn, and abortion, and two incidents were eliminated. The original first incident described a drunk man who was changed to a sick man in the expurgated edition. In the second incident, reference is made to cleaning fluff out of the human navel, but the expurgated edition changed the reference to cleaning ears.“ 
  57. ↑ Burress, Lee. Battle of the Books: Literary Censorship in the Public Schools, 1950–1985. Scarecrow Press, 1989 — 104-bet. ISBN 0-8108-2151-6. 
  58. ↑ 58,0 58,1 58,2 Greene, Bill (February 2007). "The mutilation and rebirth of a classic: Fahrenheit 451". Compass: New Directions at Falvey (Villanova University) III (3). Archived from the original on 2021-02-11. https://web.archive.org/web/20210211171456/http://newsletter.library.villanova.edu/147. Qaraldi: August 3, 2013. Farengeyt boʻyicha 451 daraja (kitob)]]
  59. ↑ 59,0 59,1 Karolides, Nicholas J.; Bald, Margaret; Sova, Dawn B.. 120 Banned Books: Censorship Histories of World Literature, Second, Checkmark Books, 2011 — 488-bet. ISBN 978-0-8160-8232-2. „After six years of simultaneous editions, the publisher ceased publication of the adult version, leaving only the expurgated version for sale from 1973 through 1979, during which neither Bradbury nor anyone else suspected the truth.“ 
  60. ↑ Crider, Bill (Fall 1980). Lee, Billy C.; Laughlin, Charlotte. eds. "Reprints/Reprints: Ray Bradbury's FAHRENHEIT 451". Paperback Quarterly III (3): 25. ISBN 9781434406330. https://books.google.com/books?id=8FVzjEjyHH0C&q=%22There+is+no+mention+anywhere+on+the+Bal-Hi+edition+that+it+has+been+abridged%2C+but+printing+histories+in+later+Ballantine+editions+refer+to+the+Revised+Bal-Hi+editions.%22&pg=PA25. Qaraldi: November 11, 2020. "There is no mention anywhere on the Bal-Hi edition that it has been abridged, but printing histories in later Ballantine editions refer to the 'Revised Bal-Hi Editions'." Farengeyt boʻyicha 451 daraja (kitob)]]
  61. ↑ Bradbury, Ray. Fahrenheit 451, Read by Christopher Hurt, Unabridged, Ashland, OR: Blackstone Audiobooks, 2005. ISBN 0-7861-7627-X. 
  62. ↑ „Fahrenheit 451 becomes e-book despite author's feelings“. BBC News (2011-yil 30-noyabr). 2013-yil 6-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 24-avgust.
  63. ↑ Flood, Alison „Fahrenheit 451 ebook published as Ray Bradbury gives in to digital era“. The Guardian (2011-yil 30-noyabr). 2013-yil 2-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 6-oktyabr.
  64. ↑ Conklin, Groff (February 1954). "Galaxy's 5 Star Shelf". Galaxy Science Fiction: 108. 
  65. ↑ Derleth, August. Vivid Prophecy of Book Burning (1953-yil 25-oktyabr).
  66. ↑ Weller, Sam. Listen to the Echoes: The Ray Bradbury Interviews. Brooklyn, NY: Melville House, 2010 — 124-bet. 
  67. ↑ McNamee, Gregory (September 15, 2010). "Appreciations: Fahrenheit 451". Kirkus Reviews 78 (18): 882. 
  68. ↑ “Recommended Reading", F&SF, December 1953, p. 105.
  69. ↑ "The Reference Library", Astounding Science Fiction, April 1954, pp. 145–46
  70. ↑ Nothing but TV (1953-yil 14-noyabr).
  71. ↑ „These Are the NYPL's Top Check Outs OF ALL TIME“ (2020-yil 13-yanvar). 2020-yil 13-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 13-yanvar.
  72. ↑ „How the apartheid regime burnt books -- in their tens of thousands“ (2018-yil 24-oktyabr).
  73. ↑ Karolides, Nicholas J.; Bald, Margaret; Sova, Dawn B.. 120 Banned Books: Censorship Histories of World Literature, Second, Checkmark Books, 2011 — 501–02-bet. ISBN 978-0-8160-8232-2. 
  74. ↑ 74,0 74,1 Karolides, Nicholas J.; Bald, Margaret; Sova, Dawn B.. 120 Banned Books: Censorship Histories of World Literature, Second, Checkmark Books, 2011 — 489-bet. ISBN 978-0-8160-8232-2. „In 1992, students of Venado Middle School in Irvine, California, were issued copies of the novel with numerous words blacked out. School officials had ordered teachers to use black markers to obliterate all of the 'hells', 'damns', and other words deemed 'obscene' in the books before giving them to students as required reading. Parents complained to the school and contacted local newspapers, who sent reporters to write stories about the irony of a book that condemns bookburning and censorship being expurgated. Faced with such an outcry, school officials announced that the censored copies would no longer be used.“ 
  75. ↑ 75,0 75,1 Wrigley, Deborah. „Parent files complaint about book assigned as student reading“ (2006-yil 3-oktyabr). 2013-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 2-mart.
  76. ↑ „The Definitive Biography in Sound Radio Log“. 2021-yil 21-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 1-mart.
  77. ↑ „Ticket to the Moon (tribute to SciFi)“ (mp3). Biography in Sound. NBC Radio News (1956-yil 4-dekabr). 2021-yil 9-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 2-fevral.
  78. ↑ Quoted by Kingsley Amis in New Maps of Hell: A Survey of Science Fiction (1960). Bradbury directly foretells this incident early in the work: „And in her ears the little Seashells, the thimble radios tamped tight, and an electronic ocean of sound, of music and talk and music and talking coming in.“ p.12
  79. ↑ Bradbury, Ray. Fahrenheit 451, 50th anniversary, New York, NY: Ballantine Books, 2003 — 175–79-bet. ISBN 0-345-34296-8. 
  80. ↑ Reid, Robin Anne. Ray Bradbury: A Critical Companion, Critical Companions to Popular Contemporary Writers. Westport, CT: Greenwood Press, 2000 — 59–60-bet. ISBN 0-313-30901-9. 
  81. ↑ Reid, Robin Anne. Ray Bradbury: A Critical Companion, Critical Companions to Popular Contemporary Writers. Westport, CT: Greenwood Press, 2000 — 53-bet. ISBN 0-313-30901-9. „Fahrenheit 451 is set in an unnamed city in the United States, possibly in the Midwest, in some undated future.“ 
  82. ↑ 82,0 82,1 Conversations with Ray Bradbury, Interview by Shel Dorf, Jackson, MS: University Press of Mississippi, 2004 — 99-bet. ISBN 1-57806-640-9. „I am a preventor of futures, not a predictor of them. I wrote Fahrenheit 451 to prevent book-burnings, not to induce that future into happening, or even to say that it was inevitable.“ 
  83. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named gerall
  84. ↑ Conversations with Ray Bradbury. Jackson, MS: University Press of Mississippi, 2004 — 189-bet. ISBN 1-57806-640-9. 
  85. ↑ Weller, Sam. Listen to the Echoes: The Ray Bradbury Interviews. Brooklyn, NY: Melville House, 2010 — 263-bet. 
  86. ↑ Nolan, William F. (May 1963). "Bradbury: Prose Poet in the Age of Space". The Magazine of Fantasy and Science Fiction: 7–21. 
  87. ↑ Bowie, Stephen „The Sound of a Single Drummer“. The Classic TV History Blog. wordpress.com (2010-yil 17-avgust). 2013-yil 31-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 29-avgust.
  88. ↑ Farengeyt boʻyicha 451 daraja IMDbda
  89. ↑ Frey, James N.. How to Write a Damn Good Thriller: A Step-by-Step Guide for Novelists and Screenwriters, 1st, Macmillan, 2010 — 255-bet. ISBN 978-0-312-57507-6. Qaraldi: 2014-yil 5-mart. „FAHRENHEIT 451* (1966); written by François Truffaut from the novel by Ray Bradbury; starring Oskar Werner and Julie Christie; directed by François Truffaut.“ 
  90. ↑ Hipes, Patrick (2017-04-19). „HBO's 'Fahrenheit 451' Movie: Michael B. Jordan & Michael Shannon To Star“. Deadline. January 21, 2020da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2017-05-08.
  91. ↑ Ford, Rebecca „'Mummy' Star Sofia Boutella Joins Michael B. Jordan in 'Fahrenheit 451'“. The Hollywood Reporter (2017-yil 6-iyun). 2020-yil 12-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 16-aprel.
  92. ↑ 92,0 92,1 Fahrenheit 451 (play) (Wayback Machine saytida April 20, 2017, sanasida arxivlangan), BradburyMedia; accessed September 17, 2016.
  93. ↑ Genzlinger, Neil. „Godlight Theater's 'Fahrenheit 451' Offers Hot Ideas for the Information Age“ (2006-yil 25-mart). 2021-yil 17-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 2-mart.
  94. ↑ „The Edinburgh festival 2006 – Reviews – Theatre 'F' – 8 out of 156“. Edinburghguide.com. 2012-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 15-iyun.
  95. ↑ „Literature to Life – Citizenship & Censorship: Raise Your Civic Voice in 2008–09“. The American Place Theatre. 2009-yil 10-noyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  96. ↑ Edvardsen, Mette „Time Has Fallen Asleep In The Afternoon Sunshine Presented at Birmingham Central Library“. 2012-yil 31-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 22-mart.
  97. ↑ Nichols, Phil (2007-10-17). "A sympathy with sounds: Ray Bradbury and BBC Radio, 1951–1970" (en). The Radio Journal: International Studies in Broadcast and Audio Media 4 (1, 2, 3): 111–123. doi:10.1386/rajo.4.1,2,3.111_1. ISSN 1476-4504. https://www.researchgate.net/publication/233550915. Qaraldi: November 16, 2021. Farengeyt boʻyicha 451 daraja (kitob)]]
  98. ↑ „Ray Bradbury Radio Plays & Readings“. Diversity Website. 2012-yil 13-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 7-iyun.
  99. ↑ Ray Bradbury: Fahrenheit 451. BBC Radio 4.
  100. ↑ „BBC Radio 4 Extra - Ray Bradbury - Fahrenheit 451“. BBC. 2021-yil 16-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 16-noyabr.
  101. ↑ „The Saturday Play: Fahrenheit 451“. BBC Programme Index (2003-yil 5-iyul). 2021-yil 11-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 23-iyul.
  102. ↑ Merciez, Gil (May 1985). "Fahrenheit 451". Antic's Amiga Plus 5 (1): 81. 
  103. ↑ „Macmillan: Ray Bradbury's Fahrenheit 451: The Authorized Adaptation Ray Bradbury, Tim Hamilton: Books“. Us.macmillan.com. 2009-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 21-sentyabr.
  104. ↑ Neary, Lynn. „Reimagining 'Fahrenheit 451' As A Graphic Novel“. NPR (2009-yil 30-iyul). 2014-yil 17-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 17-mart.
  105. ↑ Maury, Laurel „Bradbury Classic In Vivid, 'Necessary' Graphic Form“. NPR (2009-yil 30-iyul). 2014-yil 17-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 17-mart.
  106. ↑ Minzesheimer, Bob. „Graphic novel of 'Fahrenheit 451' sparks Bradbury's approval“. USA Today (2009-yil 2-avgust). 2015-yil 19-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 18-dekabr.
  107. ↑ „Fahrenheit 9/11“. Box Office Mojo. 2011-yil 15-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 2-oktyabr.
  108. ↑ „"Fahrenheit 451" author wants title back“. Hardball with Chris Matthews. NBC News (2004-yil 29-iyun). 2020-yil 24-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 16-aprel.
  109. ↑ „Call it a tale of two 'Fahrenheits'“. MSNBC (2004-yil 29-iyun). 2012-yil 5-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 15-avgust.
  110. ↑ France, Lisa Respers. „Michael Moore's surprise Trump doc: What we know“. cnn.com. CNN (2017-yil 17-may). 2021-yil 8-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 5-sentyabr.
  111. ↑ Nottingham, Mark „mnot's blog: Why 451?“ (2015-yil 21-dekabr). 2015-yil 29-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 21-dekabr.
  112. ↑ „An HTTP Status Code to Report Legal Obstacles“. Internet Engineering Steering Group (2015-yil 21-dekabr). 2016-yil 29-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 21-dekabr.
  113. ↑ „What is Error 451?“. Open Rights Group. 2021-yil 17-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 21-dekabr.
  114. ↑ Blizzard Entertainment „Starcraft“. 2014-yil 22-martda asl nusxadan arxivlangan.

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]


Manba xatosi: <ref> tags exist for a group named "note", but no corresponding <references group="note"/> tag was found 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Farengeyt_boʻyicha_451_daraja_(kitob)&oldid=5346018" dan olindi