Foryob (viloyat)
viloyat
 | |
|---|---|
| Tarkibida | 15 tuman |
| Maʼmuriy markazi | Maymana |
| Rasmiy tillar | Oʻzbekcha, Turkmancha, Dariycha |
| Aholi (2012) | 948 000 |
| Zichligi | 46 kishi./km² |
| Millatlar tarkibi | O'zbeklar, Turkmanlar, Tojiklar |
| Dinlar tarkibi | Musulmonlar |
| Maydoni | 20 797.6 km² |
| Vaqt mintaqasi | UTC+4:30 |
| Kod ISO 3166-2 | AF-FYB |
| Xaritada | |
 | |
| 36°0′0″N 65°0′0″E / 36.00000°N 65.00000°E | |
Foryob, Afgʻonistonning 34 viloyatlaridan biri va mamlakatning shimolida joylashgan. Ushbu viloyat Turkmaniston bilan chegaradosh hisoblanadi. Aholisi 948 ming kishidan ortiq (2012) va koʻp millatli bir jamiyat. Bu viloyat 15 tuman va mingdan ortiq qishloqdan tashkil topgan. Shuningdek, maʼmuriy markazi Maymana shahri.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Foryob bir forscha toponimika va maʻnosi "daryo suvlarini sugʻorish orqali sugʻoriladigan erlar".[1] Foryobning oti sosoniylar tomonidan tashkil etilgan shahardan olingandir. bu yer Islom faylasufi Forobiyning tugʻilgan joyi. bu soha buyuk xoʻroson chegarasining bir hissasidir; mustamlaka davrasining vaqtida, Britaniya geograflari Foryobni Afgʻoniston turkistonida aytibtilar.
Foryobning turar joylik tarixi koʻp eskidir. u vaqtlarda, u yer har madaniyatning oʻlkasi edi va hama birga yashaedilar.
Maymana va andxoʻy shahrlarining kirish tarixi 2500-yil oldin yahudiylar miloddan avvalgi 586-yilda kirishlariga qaytadi va bu yahudiylar Navuxadnazarning quddus vayron qilinishidan qochib qutulganedilar. oʻsha vaqtda bu hudud Fors qoʻlida edi va bundan soʻng miloddan avvalgi 326-yilda aleksandr u yerni zabt etdi va yunon qoʻlida tushdi.
Fors hukmronligi milodiy 3-7 asrlarda qayta tiklanganedi.[2]
Afgʻoniston shimolining musulmon arablar zabt etishlariga Islomdan oldingi davri tugandi (651-yildan 661-yilgacha). bu hudud "bir keng urush maydoniga Arablar va Forslar orasida faqqat siyosiy va geografik ustunnlik uchun emas va ideologik ustunlik uchun qaytdi."[3] natijasida asrlar davomli dinlar yaʻni zardushtiylik, buddizm, Nestoʻrizm xristianlik va butparastlik yoʻqoldi. musulmon sulolalar hukumatni oldilar va mahalliy aholiga taʻsir koʻrsatdilar, ular orasida Saforiylar, Somoniylar, Gʻaznaviylar, Saljuqiylar va Gʻuriylar bor edi.
Foryobning tarixi yana bir marta 11 asrda Mongollar ishgʻol etishlari chingizxon va avlodlari qoʻliga juda katta oʻzgartirildi. ular shimoldan u yerda harakat qilib shahrlarni (maymana ham shomil) yer bilan bir qilidilar, aholilarni qirgʻin qildilar, donlar, oʻtzorlar va chorva mollarini ogʻirlandilar va eski sugʻorish tizimlarni yoʻqoldilar. Foryob oʻzi mongollar qoʻliga 1220-yilga yoʻq qilindi.[1] Mongollarning nazorati Buxoro yoki Amudaryoning shimolidagi Samarqandning muqobil shahrlaridan kelib chiqqan. ular bir markazsizlashtirilgan usulga hukumat qiledilar, biroq, Maymana va boshqa joylarda mahalliy qabila boshliqlariga sezilarli muxtoriyat (19 asrning oxirigacha davom etadigan meros) uchun ruxsat berildi.
1500-yilda buxoro xonligining Oʼzbek shahzodalari amudaryodan oʼtib ketib 1505-yilda Foryobni oʼzi va oʼziga oʼxshagan atrofidagi joylarda erishdilar. ular bir ahmiyatga ega va koʼpincha ruhoniy arab aholisi bilan qoʼshilib 18 asrning oʼrtalaridacha oʼsha yerda boshqarishladilar.
1748-yilda bu yerni Ahmadshoh durroniy fath etdi va Durroniylar davlatining bir hissasi boʻldi. bu soha 19 va 20 asrda uch Afgʻon-Ingliz urushi boʻlganida britanyadan tegmagan edi. 1930-yillardan to shu kungachagi mamuriy islohotlar uchun Foryob 1964-yilda viloyatga aylandi, bundan ilgari bu yer balx viloyatning bir kichik viloyati boʻlib bosh qarorgohi mozori-sharif shahriga edi va Maymana oti bilan tanilaydi.[4]
1990-yillarning davomidagi Afgʻoniston fuqarolik urushida (1990-yillarning boshlarida va 1990-yillarning oxirida) Tolibon va muxolif kuchlarning orasidagi oldingi chiziqi 1990-yillarning oʻrtalarida koʻpincha Bodgʻis va Foryob viloyatlarining orasida tushdi. shuningdek, Ismoyil xon tolibon Hirot viloyatini egalab olganidan soʻng kuchlarini qayta tiklashi uchun Foryobda qochib ketdi, ammo Abdul malik pahlavon xiyonat qildi.[5]
1997-yilning may oyida, Abdul malik pahlavon tolibon bayrogʻini maymana shahrida koʻtardi va gʻarbdan bir urush toliblardan qildirdi.[6] nihoyatda bir qator oʻzgaruvchanliklar va Malikning chiqishidan soʻng toliblar u yerdan chekindilar, ammo 1998-yilda toliblarning 8000 urushchilari Foryobdan bosib oʻtib qoʻshni viloyatida yani joʻzjon viloyatida Abdul Rashid Doʻstumning bosh qarorgohini shibirgʻon shahrida tutdilar.[7]
2001-yillarning oxirida,toliblar hukumatining qulashidan soʻng Foryob viloyati Afgʻonistoning eng tinch sohalaridan edi. viloyatdagi soʻnggi rivojlanish loyihalari viloyatning qishloq xoʻjaligi salohiyatini kengaytirishga qaratilgan, xususan, yaqin oʻtmishdagi viloyatni qayta tiklashga yoʻnaltirilgan.
2006-yilga, Abdul Malik pahlavonning boshchiligidagi Afgʻoniston Erkinlik partiyasi Foryob viloyatida, beqarorlikka olib keladigan qurolli jangarilar qanoti saqlanib qolgani haqida xabar berilgan edi.[8] Afgʻoniston Milliy xavfsizlik kuchlari kengayishni boshladi va sekinlik bilan nazoratni oʻz zimmasiga oldi. Afgʻoniston-Turkmaniston chegarasi Afgʻoniston chegara politsiyasi tomonidan saqlanadi, viloyatning qolgan sohalarini qonun va tartibini NATOdan oʻrgangan Afgʻoniston milliy politsiyasi oladi.
2006-yildan 2014-yilgacha, viloyatda Norvegiya boshchiligidagi Viloyat qayta qurish guruhi bor edi. Norvegiyaning Viloyat qayta qurish guruhi Maymanada oʻz bazasiga ega boʻlgan edi va Gʻoʻrmoch tumani uchun masuliyatni olgan edi.
Afgʻoniston Amudaryo havzasida yogʻ bloklarini ishlab chiqarish uchun Xitoy Milliy neft-gaz uyushmasi bilan shartnoma imzoladi, bu shartnoma ikki oʻn yillikda milliardlab dollar pul topish uchun kutilgan, shartnoma Sar-Poʻl va Faryob kabi shimoliy viloyatlarda burgʻulash va neftni qayta ishlash zavodlarini qamrab olgan, bu shartnoma Afgʻoniston hukumati tomonidan bir necha oʻn yillar davomida tuzilgan birinchi xalqaro neftni qazib olish shartnomasi.[9] 2012-yilning oktabr oyida Xitoy Milliy neft-gaz uyushmasi Afgʻoniston yogʻini qazib olishini boshladi,[10] oʻsha oyda Foryob viloyatining Andxoʻy tumanida katta gaz zaxiralari kashf etildi.[11]
2016-yilning iyul oyida, Inson huquqlarining kuzatuvchisi Abdul Rashid Doʻstumning Afgʻonistonning milliy islomiy harakatini Foryobda fuqarolarning oʻldirishi, suiiste'mol qilishi va ulardan oʻgʻrilamoqga ayblashdi.[12]
Tashish
[tahrir | manbasini tahrirlash]bu viloyatda Karki Turkmaniston temir yoʻl tarmogʻi bilan ulangan bir qisqa xalqaro ulanish temir yoʻli Turkmanistonda Oqina va Imomnazar orasida bor.[13]
Iqtisod
[tahrir | manbasini tahrirlash]qishloq xoʻjaligi va chorvachilik Foryobning asosiy iqtisodiy faoliyatlari ammo oti chiroyli gilam toʻqishiga chiqqandir.[14] bu viloyatda tabiiy gaz zahiralari bor ammo ekspluatatsiya darajasi oz.[14]
u yerda bir tuz minasi davlat obod tumanida va baʻzi marmar manbalari (Abdul Rashid Doʻstum egalagandir) bor. Shuningdek, u yerda yaxshi rangli va zich lazzatli pistalari uchun oti chiqqan pista oʻrmonlari bor.[15]
Hududiy boʻlinishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
| Tuman | maʼmuriy markazi | Aholisi[16] | Maydoni[17] |
|---|---|---|---|
| Almor | 120 000 | 1 525 km2 | |
| Andxoʻy | 41 656 | 381 km2[18] | |
| Bilchirogʻ | 41 706 | 1 189 km2[19] | |
| Davlat obod | 57 876 | 2 598 km2[20] | |
| Gʻoʻrmoch | Gʻoʻrmoch | 52 566 | 2 083 km2 |
| Gurzivon | 72 497 | 1 875 km2[21] | |
| Xoni chor bogʻ | 70 000 | 1 056 km2[22] | |
| xoja Sabz Poʻsh | 55 000 | 800 km2[23] | |
| Koʻhiston | 53 616 | 2 254 km2[24] | |
| Maymana | Maymana | 75 900 | |
| Pushtun koʻt | 300 000 | 4 000 km2[25] | |
| Qaramqul | 98 229 | 2 192 km2[26] | |
| Qaysor | 237 000 | 2 502 km2[27] | |
| Qurgʻon | 27 116 | 797 km2[28] | |
| Shirin tagob | 141 642 | 3 500 km2[29] |
Aholisi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Foryobning aholisi 948 ming kishidan koʻproq (2012) va koʻp millatli bir jam’iyat. Asosiy yashagan millat bu viloyatda O'zbeklar va ulardan soʻng Turkmanlar, Tojiklar, pushtunlar, hazoralar va boshqalardir.[30] U yerda baʼzan etnik toʻqnashuvlar Oʻzbeklar va pushtunlar orasida boʻlgan.[31][32]
O'zbekcha, Dariycha va Turkmancha asosiy gapiringan tillar bu viloyatda dirlar. Foryobning hamma xalqining dini Islom va koʻplari sunniy mazhabidadirlar, ammo biroz shialar ham hazoralardan bor.
Taʻlim
[tahrir | manbasini tahrirlash]umumda bu viloyatning savodxonlik darajasi (6+ yoshda) 2011-yilida 18% edi va aniq roʻyxatda olish darajasi umumda (6-13 yoshlarda) 2005-yilidan 2011-yiligacha 53%dan 55%ga koʻproq boʻlgan edi.[33]
Sogʻliqni saqlash
[tahrir | manbasini tahrirlash]Toza suvli uy xoʻjaliklar foizi 2005-yildan 2011-yilgacha 23 % dan 24 % ga koʻproq boʻlgan edi. Malakali tugʻilmoqlar foizi 2005-yildan 2011-yilgacha 2 % dan 16 % ga koʻproq boʻlgan edi.[33]
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 Balland, Daniel (15-dekabr 1999-yil). "FĀRYĀB". Encyclopædia Iranica (Online ed.). United States: Columbia University. Retrieved 25-oktabr 2016-yil.
- ↑ Dr. Liz Alden Wily, LAND RELATIONS IN FARYAB PROVINCE: Findings from a field study in 11 villages, Afghanistan Research and Evaluation Unit, June 2004
- ↑ Lee 1996, op cit., 10
- ↑ "Pain, A. Livelihoods under stress in Faryab Province, Northern Afghanistan. Opportunities for Support. A Report to Save the Children (USA), Pakistan/Afghanistan Field Office. October 2001
- ↑ Kamal Matinuddin. The Taliban phenomenon: Afghanistan 1994-1997. Oxford University Press US, 30-aprel 1999-yil — 98–-bet. ISBN 978-0-19-579274-4. Qaraldi: 30-mart 2011-yil.
- ↑ Roy Gutman. How we missed the story: Osama bin Laden, the Taliban, and the hijacking of Afghanistan. US Institute of Peace Press, 2008 — 104–-bet. ISBN 978-1-60127-024-5. Qaraldi: 30-mart 2011-yil.
- ↑ Larry P. Goodson. Afghanistan's endless war: state failure, regional politics, and the rise of the Taliban. University of Washington Press, 2001 — 79–-bet. ISBN 978-0-295-98050-8. Qaraldi: 30-mart 2011-yil.
- ↑ Amin Tarzi. Afghanistan: Government Turns Its Sights On Northern Warlords. Radio Free Europe - Radio Liberty. 21-avgust 2006-yil.
- ↑ Harooni, Mirwais (2011-12-28). "REFILE-Afghanistan signs major oil deal with China's CNPC" (Wayback Machine saytida 2012-01-17 sanasida arxivlangan). Reuters. Retrieved 2012-01-01.
- ↑ China's CNPC begins oil production in Afghanistan, by Hamid Shalizi. 21-oktabr 2012-yil.
- ↑ "Major gas reserves found in Faryab". Pajhwok Afghan News. 21-oktabr 2012-yil. Archived from the original on 2014-02-01. Retrieved 2014-01-18.
- ↑ 31-iyul 2016-yil 12:00AM EDT, Afghanistan: Forces Linked to Vice President Terrorize Villagers, Prosecute Militia Members for Killings,https://www.hrw.org/news/2016/07/31/afghanistan-forces-linked-vice-president-terrorize-villagers
- ↑ Salehai, Zarghona. „Afghan-Turkmenistan railroad inaugurated“. Pajhwok Afghan News (28-noyabr 2016-yil). Qaraldi: 17-yanvar 2017-yil.
- ↑ 14,0 14,1 CMI,Afghanistan:An Assessment of Conflict and Actors in Faryab Province to Establish a Basis for increased Norwegian Civilian Involvement, 2007, http://www.cmi.no/pdf/?file=/afghanistan/doc/Faryab%20Risk%20Assessment%20CMI%20report%2002.07.pdf
- ↑ UC Davis, Pistachio Woodlands of Afghanistan, http://afghanag.ucdavis.edu/natural-resource-management/forest-watershed-man/foretry-conference/PPT_Forestry_14_Pistachio_Woodlands.pdf (Wayback Machine saytida 2014-05-29 sanasida arxivlangan)
- ↑ „Faryab Province“ (deadlink). Government of Afghanistan and United Nations Development Programme (UNDP). Ministry of Rural Rehabilitation and Development. 2013-yil 14-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 22-oktyabr.
- ↑ Afghanistan Geographic & Thematic Layers
- ↑ Ankhoy District (PDF), 2015-10-22da asl nusxadan (PDF) arxivlandi, qaraldi: 2019-01-19
- ↑ Balcheragh District[sayt ishlamaydi]
- ↑ Dawlat Abad District (Re-elected) (PDF), 2014-07-15da asl nusxadan (PDF) arxivlandi, qaraldi: 2019-01-19
- ↑ Gorzaiwan District (PDF), 2014-07-15da asl nusxadan (PDF) arxivlandi, qaraldi: 2019-01-19
- ↑ Khan Charbagh District (Re-elected) (PDF), 2014-07-15da asl nusxadan (PDF) arxivlandi, qaraldi: 2019-01-19
- ↑ Khaja Sahib Posh District (Re-elected) (PDF), 2015-10-22da asl nusxadan (PDF) arxivlandi, qaraldi: 2019-01-19
- ↑ Kohistan District (PDF), 2015-10-22da asl nusxadan (PDF) arxivlandi, qaraldi: 2019-01-19
- ↑ Pashton Kot Sahib Posh District (Re-elected) (PDF), 2015-10-22da asl nusxadan (PDF) arxivlandi, qaraldi: 2019-01-19
- ↑ Quramqul District (Re-elected) (PDF), 2015-10-22da asl nusxadan (PDF) arxivlandi, qaraldi: 2019-01-19
- ↑ Qaisar District (Re-elected) (PDF), 2015-10-22da asl nusxadan (PDF) arxivlandi, qaraldi: 2019-01-19
- ↑ Qurghan District(Re-elected) (PDF), 2015-04-02da asl nusxadan (PDF) arxivlandi, qaraldi: 2019-01-19
- ↑ Dawlat Abad District (Re-elected) (PDF), 2014-07-15da asl nusxadan (PDF) arxivlandi, qaraldi: 2019-01-19
- ↑ arxiv nusxasi, 2021-01-24da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2019-01-25
- ↑ „Ethnic Clashes Hit Faryab“. Institute for War and Peace Reporting (2-oktabr 2009-yil). — „Minor incident blows up into full-scale rioting between Uzbeks and Pashtuns in northern province.“. 2014-yil 1-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 18-yanvar.(Wayback Machine saytida 2014-02-01 sanasida arxivlangan)
- ↑ „arxiv nusxasi“. 2019-yil 5-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 25-yanvar.
- ↑ 33,0 33,1 Archive, Civil Military Fusion Centre, https://www.cimicweb.org/AfghanistanProvincialMap/Pages/Faryab.aspx (Wayback Machine saytida 2014-05-31 sanasida arxivlangan)