Maymana

Maymana
shahar
35°56′0″N 64°45′0″E
Mamlakat	Afgʻoniston
viloyat	Faryob viloyati
Hukumat
• hokim	Domla Muhibullo
Markazi balandligi	877 m
Aholisi  (2015-yil)	149 040
Milliy tarkib	oʻzbek, tojik, turkman, baluj va pushtun ozchiliklar
Maymana

Maymana (forscha/oʻzbekcha/pushtucha: میمنه) — Afgʻonistonning shimoliy qismidagi shahar. Baqtriya vodiysidagi vohada joylashgan. Foryob viloyatining maʼmuriy markazi. Aholisi 149 040 (koʻpchiligiii oʻzbeklar tashkil etadi; 2015-yil). Avtomobil yoʻllari tuguni. Jun, qorakoʻl, koʻn-teri, don va boshqa qishloq xoʻjaligi mahsulotlari savdosi markazi. Qoʻlda gilam toʻqilali. Toʻqimachilik va tikuvchilik buyumlari tayyorlanadi. M. atrofida bugʻdoy zkiladi, qorakoʻl qoʻylari boqiladi.

Ilk oʻrta asrlarda shahar Yahudiya (aholisining koʻpchiligini yahudiylar tashkil qilgani uchun), Katta Juzjon deb atalgan. Yoqut Hamaviyning yozishicha, al-Yahudiya aholisi islomni qabul qilgach, 11-asrlan boshlab shaharni Maymana deb atay boshlaganlar. Mahmud ibn Valining yozishicha, Maymana shahri qadimda Toliqon deb ham atalgan. 9-asrla Maymanada Fariob qarorgohi joylashgan. 10-asrla u savdo va hunarmandchilik rivojlangani tufayli boy shahar boʻlgan. 13-asr manbalarida shahar Maymand deb atalgam. 1855-yil afgon amiri Doʻstmuhammadxon Buxoro amirligiga qarashli Maymanani bosib olgan. 1873-yil Kobulda imzolangan Angliya — Rossiya shartnomasiga binoan Maymana Afgonistonga oʻtgan. 19-asrda shahar mustahkam mudofaa lsvori bilan oʻrab olinib, uning 5 darvozasi boʻlgan. Shahar markazila baland va qiya tepalikla qadimiy ark — Bolo-Hisor joylashgan.

Joylashuvi

Maymana Turkiston tizmasining shimoliy etagida, Murgʻob daryosining oʻng irmogʻi boʻlgan Qaysar yoki Maymana daryosining eski havzasida 877 m (2,877 ft) balandlikda joylashgan. Maymana daryosi shahardan 50 km janubda Bandi Turkiston daryosidan ajralib chiqadi. Maymana mintaqasining baland togʻlari odatda mavsumiy qishloq xoʻjaligi uchun foydali boʻlgan juda boy ustki qatlamga ega.

Yerlardan foydalanish

Maymana Afgʻoniston shimolidagi savdo va tranzit markazi hisoblanadi. Maymanadagi yerlarning yarmidan salgina koʻprogʻi qurilish boʻlmaydigan (57%), asosan qishloq xoʻjaligidan iborat. Markaziy tumanlarda (2-5) turar joy zichligi va aniq yoʻl tarmoqlari mavjud. Tashqi tumanlar (1, 7-10) koʻproq qishloq xoʻjaligi yerlari bilan ajralib turadi.

Aholisi

19-asrda aholi punktining aholisi 15-18 ming kishi deb hisoblangan va bozor tili asosan chigʻatoy tili (eski oʻzbekcha) boʻlgani sababli oʻzbeklar hukmronlik qilgan shahar deb taxmin qilingan. Biroq hujjatlarda bu shahar tojiklar, turkmanlar, pushtunlar va balujlar kabi turli millat va elatlardan iborat shahar bo‘lganini ko‘rsatadi. 1958-yilda aholi soni 30 000 kishiga teng edi. 1979-yilga kelib bu koʻrsatkich 38 250 ga, 1982-yilga kelib 56 973 ga koʻtarildi. Hech qachon rasmiy aholi roʻyxati boʻlmaganligi sababli, bu avvalgi maʼlumotlarga jiddiy qaramaslik kerak. 2004-yilda Maymanada 75 900 aholi istiqomat qilishi taxmin qilingan, ammo bu hech qanday dalil bilan tasdiqlanmagan. 2015-yilda BMT tomonidan qoʻllab-quvvatlangan kuzatuvchilar tomonidan aholi soni 149 040 kishini tashkil etgani taxmin qilingan. Maymana 10 ta tumandan iborat boʻlib, umumiy yer maydoni 3461 ga. Bu shahardagi turar-joylarning umumiy soni 16 560 tani tashkil etadi.

Tarixi

Maymanadagi bozor koʻchasi

Norvegiyalik ayol askari bilan Maymanadagi mahalliy aholi.

Shaharning kelib chiqishi qadimiy. Maymana qal’asi ilk temir davriga borib taqalishi aniq ko‘rinadi. Bilchiroq yaqinidagi gʻordagi sopol buyumlar paleolit va kech neolit-bronza davriga tegishli^{[manba kerak]}. Miloddan avvalgi 800—700-yillar orasida u Midiya va Ahamoniylar davlati, shuningdek, mintaqani boshqarish uchun mahalliy eroniy vassallaridan foydalangan islomiy fathidan oldin Kushon va Eftaliylar imperiyasining bir qismi boʻlgan. 7—8-asrlarda soʻnggi Kushon qoldiqlari boʻlgan Guzgon moliklarining qarorgohi boʻlib, u oʻsha paytda mahalliy sulola boʻlgan Farigʻuniylar tasarrufida boʻlgan. 9—11-asrlarda hudud Seistondan kelgan bir qancha hukmdor va sulolalar (Safforiylar, Mihraboniylar, Nasridlar…) tomonidan boshqarilgan, soʻngra Eron Somoniylari va Eron-Turkiy Gʻaznaviylar va Xorazm hukmdorlari tomonidan boʻysundirilgan.

12—13-asrlarda bu hudud koʻchmanchi turklar va bosqinchi moʻgʻullar tomonidan vayron qilingan. Markaziy Osiyo shimolidan kelgan koʻchmanchi va bosqinchi turk-moʻgʻul xorijiylar yetkazgan zararni tiklab olish uchun mintaqaga qariyb 200 yil kerak boʻldi. Hudud aholisi siyraklashdi va savdo aloqalari juda zaif edi, ammo omon qolganlar yangi qishloq xoʻjaligini rivojlantirish va eski inshootlarni tiklash uchun yetarli edi. Shahar qal’a devori bilan oʻralgan, unda eroniylar va arablar yashagan, qishloqlarni esa eroniylar va baʼzi oʻtroqlashgan arablar egallab olgan, choʻl va dashtlar esa koʻchmanchi turk-moʻgʻullar va eroniylar (choraymoqlar) uchun vatan boʻlgan. 16-asrda Muhammad Shayboniyxonning Turkiston va Hirotga bosqinlari bilan turk oʻzbeklar taʼsiri Maymanaga yetib keldi. Mintaqa uchun bu yana murakkab davr edi. Ammo Shayboniyxon Eron safaviylari tomonidan magʻlubiyatga uchragan boʻlsa-da, oʻzbek urugʻlari oʻsha paytdan to 18-19-asrlargacha mintaqada hukmronlik qilib kelgan.

Bu davrda shahar Maymana xonligining markazi va muhim savdo markaziga, shuningdek, Hirot va Erondan Turkistonga kirish eshigi boʻlgan. U butun mintaqa uchun muhim madaniy va savdo markazi boʻlib, turli xil davlatlar va xalqlarni bogʻlash uchun xizmat qilgan. Oʻzbeklar hukmronligi davrida shahar Muhammad Shayboniyxon tomonidan bosib olinishidan boshlab, mintaqaning pushtunlar tomonidan boʻysunishigacha davom etgan toʻsatdan qayta tiklanish davrini boshidan kechirdi. 1876-yilda Sheralixon davrida shahar Kobul podsholigi qoʻliga oʻtdi va shafqatsizlarcha vayronaga aylandi. Natijada, dahshatli qirgʻindan keyin aholining atigi oʻn foizi tirik qoldi, katta qismi yo halok boʻldi yoki shaharni tark etib, boshqa hududlarga qochib ketdi^{[manba kerak]}.

20-asrda shahar bir vaqtlar qalin devorlar va minoralar bilan mustahkam devor bilan oʻralgan va xandaklar bilan oʻralgan edi, ammo 20-asrda bularning barchasi nomaʼlum tepalikka aylandi. 1934-yilda shaharni qayta qurish boshlandi va 1949-yilda eski shaharning shimoliy qismlari yangilandi, eski shahar qal’asi bogʻga aylantirildi. Maymana shahri Maymana viloyati tugatilgunga viloyat maʼmuriy markazi boʻlgan.

Xalqaro xavfsizlik kuchlarining Afgʻonistondagi amaliyoti doirasida Norvegiya boshchiligidagi viloyatni qayta tiklash guruhi viloyatda faoliyat yuritgan. Jamoa tarkibida Latviya qoʻshinlari ham bor edi.

Transport tizimi

Maymana shahriga 2014-yil may oyidan boshlab Hirotga toʻgʻridan-toʻgʻri reyslar amalga oshiriladigan Maymana aeroporti xizmat koʻrsatadi.

Iqtisodiyoti

Shahar Qaysar daryosidan sugʻoriladigan qishloq xoʻjaligiga xizmat qiladi, shuningdek, koʻchmanchilar bilan qorakoʻl qoʻylari savdosi bilan shugʻullanadi. Maymana Afgʻonistondagi muhim chorvachilik markazi hisoblanadi. 1970-yillarda shaharda jun va paxtani qayta ishlash sanoati jadal rivojlandi. Maymana — charm mahsulotlari, ipak, gilam, bugʻdoy, arpa, poliz, uzum sotiladigan bozor.

Maymana shahridan 2 milya (3.2 km) gʻarbda tepaliklar va bir qator togʻlar bilan oʻralgan vodiyda joylashgan aeroport ham bor; balandligi 12 000 futga yetadi, Turkmaniston chegarasidan 24 milya (39 km) janubi-sharqda; va Andxoʻy shahridan 64 milya (103 km) janubda. Uchish-qoʻnish yoʻlagi shagʻal bilan qoplangan.

Maymana Kobul, Qandahor, Hirot, Mozori-Sharif, Jalolobod, [[Kunduz|Qunduz] va G‘aznadan keyin Afg‘onistonning sakkizinchi yirik shahri bo‘lib, 2005-yil fevralida tashkil etilgan mustaqil ayollar radiostansiyasi — Radio Quyosh faoliyat olib bormoqda.

Maymananing panarama koʻrinishi

Iqlimi

Maymana issiq-yoz Oʻrta er dengizi iqlimiga ega (Köppen iqlim tasnifi: Csa) issiq, quruq yoz va sovuq, nam qish.