Foydalanuvchi:Bekwox/qumloq

Iqtisodi

2018-yilda viloyatning yalpi ichki mahsuloti (YaIM) 40,4 milliard yevroni tashkil etib, Polsha iqtisodiy ishlab chiqarishining 8,1 foiziga teng bo‘ldi. Shu yili xarid qobiliyati pariteti bo‘yicha moslashtirilgan aholi jon boshiga YaIM 19 700 yevroni yoki Yevropa Ittifoqidagi 27 davlatdagi o‘rtacha ko‘rsatkichining 65 foizini tashkil etdi. Bir xodimga to‘g‘ri keladigan YaIM esa Yevropa Ittifoqi o‘rtacha ko‘rsatkichining 72 foiziga teng bo‘ldi^[1].

Viloyat iqtisodiyoti yuqori texnologiyalar, bank xizmatlari, kimyo va metallurgiya sanoati, ko‘mir va ruda qazib olish, oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash, hamda spirtli ichimliklar va tamaki ishlab chiqarishni o‘z ichiga oladi. Voevodelikning eng sanoatlashgan shahri Krakovdir. Bu yerda mintaqaning eng yirik korxonasi - Nowa Huta tumanidagi Tadeusz Sendzimir nomidagi po‘lat zavodi hisoblanadi. Unda 17500 kishi mehnat qiladi. Yana bir muhim sanoat markazi g‘arbda, Chrzanów (asosan temir yo‘l lokomotivlari ishlab chiqarish) va Osvensim (kimyo sanoati) shaharlari atrofida joylashgan. Voevodelik hududida Krakov Texnologiya Parki nomli maxsus iqtisodiy zona tashkil etilgan. Viloyatda ro‘yxatdan o‘tgan iqtisodiy subyektlar soni qariyb 210 mingta bo‘lib, ularning aksariyati kichik va o‘rta korxonalardir. Shulardan 234 tasi davlat sektoriga tegishli. Mintaqada o‘sib borayotgan xorijiy investitsiyalar hajmi 2006-yil oxiriga kelib taxminan 18,3 milliard AQSH dollariga yetdi.

↑ „Regional GDP per capita ranged from 30% to 263% of the EU average in 2018“. Eurostat.

Universitetlari

Krakovdagi oʻn beshta oliy taʼlim muassasasida jami 130 ming talaba tahsil olmoqda. Shahardagi eng yirik universitet boʻlgan Yagelloniya universiteti (44 200 talaba) 1364-yilda Krakov akademiyasi sifatida tashkil etilgan. Nikolay Kopernik va Karol Voytila (Papa John Paul II) shu universitetni bitirgan. AGH Fan va Texnologiya universiteti (29 800 talaba) Polshadagi eng yaxshi texnika universiteti hisoblanadi. Iqtisodiyot akademiyasi, Pedagogika universiteti, Krakov texnologiya universiteti va Qishloq xo‘jaligi akademiyasi ham juda yuqori obroʻga ega. Bundan tashqari, shaharda Tasviriy sanʼat akademiyasi, Davlat teatr universiteti va Musiqa akademiyasi mavjud. Nowy Sącz 1992-yilda tashkil etilgan Amerika oʻquv dasturiga asoslangan Oliy biznes va boshqaruv maktabi tufayli mintaqaning yirik taʼlim markaziga aylandi. Bu maktabda 4500 nafar talaba taʼlim olmoqda. Shuningdek, Tarnovda ikkita xususiy oliy oʻquv yurti ham faoliyat yuritmoqda.

Tarixi

Ilk o‘rta asrlarda bu hududda qadimgi polyak qabilasi vistulanlar istiqomat qilgan. Bu yer Polsha 10-asrda tashkil topganidan beri uning tarkibiga kirgan, mintaqaviy poytaxt Krakov esa Polshaning eng qadimgi yeparxiyalaridan birining qarorgohiga aylanib, 1000-yilda tashkil etilgan va Polshaning xristianlashtirish jarayoniga hissa qo‘shgan. 1038-yilda Qayta tiklovchi Kazimir I qaroriga ko‘ra Krakov Polshaning poytaxti bo‘ldi va qisqa tanaffuslar bilan bir necha asr davomida bu maqomini saqlab qoldi. Shuningdek, u Qirol Buyuk Kazimir III tomonidan ta’sis etilgan Polshaning eng qadimgi va dunyodagi eng qadimgi universitetlardan biri - Yagelloniya universitetining joylashgan manziliga aylandi. So‘nggi o‘rta asrlarda Osvensim va Zator Piast sulolasining mahalliy tarmoqlariga tegishli gersoglik qarorgohlari bo‘lgan. XVIII asr oxirida Polshaning bo‘linishidan so‘ng, mintaqada chet el hukmronligiga qarshi bir nechta qo‘zg‘olonlar, jumladan 1794-yildagi Kostyushko qo‘zg‘oloni, 1846-yildagi Krakov qo‘zg‘oloni va 1863-1864-yillardagi Yanvar qo‘zg‘oloni bo‘lib o‘tdi. Krakov bo‘lingan Polshaning asosiy madaniy markazlaridan biri bo‘lib qoldi va avstriyalik bo‘linmachilarning prussiyaliklar va ruslarnikiga qaraganda yumshoqroq siyosatidan foydalandi. Ikkinchi jahon urushi oralig‘idagi davrda bu mintaqa qayta tiklangan mustaqil Polshaning bir qismi bo‘lgan.

Ikkinchi jahon urushi davrida Germaniya bu hududni bosib oldi. Bosqinchilar mintaqadagi polyaklar va yahudiylarga qarshi genotsid siyosatini olib borib, Shchuchin va Olkusz kabi joylarda tinch aholi va harbiy asirlarni ommaviy qatl etishdi. Ular qamoqxonalar, majburiy mehnat lagerlari va eng muhimi, turli joylarda kichik lagerlar tarmog‘iga ega bo‘lgan Osventsim konsentratsion lagerini boshqarishdi. Bundan tashqari, fransuz, belgiyalik, gollandiyalik va sovet harbiy asirlari uchun alohida nemis harbiy asirlar lageri ham mavjud edi

Kichik Polsha voivodaligi 1999-yil 1-yanvarda sobiq Krakov, Tarnov, Novi-Sonch voivodaliklarining hamda Belsko-Byala, Katovitse, Keltse va Krosno voivodaliklarining ayrim qismlaridan tashkil topdi. Bu voivadalik 1998-yilda qabul qilingan Polsha mahalliy boshqaruv islohotlari asosida tuzilgan edi.

[1] „Regional GDP per capita ranged from 30% to 263% of the EU average in 2018“. Eurostat.

[1]