Foydalanuvchi:Lillimor/Joseph Haydn
Franz Joseph Haydn ( /ˈhaɪdən/ HY-dən ,nemischa: [ˈfʁants ˈjoːzɛf ˈhaɪdn̩] (
tinglang); 31-mart 1732-yil – 1809-yil 31-may) - avstriyalik klassik davr bastakori. U torli kvartet va pianino triosi kabi musiqalarning rivojlanishida muhim rol o'ynadi[2]. Uning musiqiy shaklga qo'shgan hissasi uni " Simfoniyaning otasi" va " Torli kvartetining otasi" deb atalishiga sabab bo'ldi[3][4].
U Mozartning do'sti va ustozi, Beethovenning tarbiyachisi va bastakor Michael Haydnning akasi edi.
Hayoti va faoliyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Joseph Haydn o'sha paytda Vengriya bilan chegarada joylashgan qishloqAvstriyaning Rohrau shahrida tug'ilgan[5]. Uning otasi Mathias Haydn, g'ildirak ustasi, u Marktrichter yoki bozor nazoratchisi bo'lib ham ishlagan. Haydnning onasi Maria, qizlik familiyasi Koller, Rohrauning rais aristokrati graf fon Harrach, Aloys Thomas Raimund saroyida oshpaz bo'lib ishlagan. Hech bir ota-ona musiqa o'qiy olmadi; ammo, Mathias g'ayratli xalq musiqachisi bo'lib, o'z faoliyati davomida sayohat paytida o'zi arfa chalishni o'rgangan. Haydnning keyingi xotiralariga ko'ra, uning oilasi juda musiqaga muhabbatli bo'lgan va ular tez-tez birga va qo'shnilari bilan qo'shiq aytishgan[6].
Keyinchalik tez-tez och qolishini[7] va kiyimining iflos holatidan xo'rlanganini eslagan Haydn uchun Frankh xonadonidagi hayot oson emas edi[8]. U o'sha yerda musiqiy mashg'ulotni boshlagan va tez orada klavesin va skripka chaalishni boshlagan. Shuningdek, u cherkov xorida trebl qismlarini kuylagan.
Haydn cherkov yonidagi Kapellhausda Reutter, Reutter oilasi va 1745-yildan keyin uning ukasi Michaelni o'z ichiga olgan boshqa to'rtta xor ijrochilari bilan birga yashagan. Xor o'quvchilariga lotin tili va boshqa maktab fanlari, shuningdek, ovoz, skripka va klaviatura bo'yicha ko'rsatmalar berilardi[9]. Reutter Haydnga musiqa nazariyasi va kompozitsiya sohasida juda oz yordam berdi va unga xor mutaxassisi sifatida faqat ikkita dars berdi[7]. Biroq, St. Stephen Yevropaning yetakchi musiqa markazlaridan biri bo'lganligi sababli, Haydn u yerda professional musiqachi sifatida xizmat qilish orqali juda ko'p narsalarni o'rgandi[10].
1749-yilga kelib, Haydn jismonan yetuklashib, yuqori xor qismlarini kuylay olmadi. Empress Maria Theresaning o'zi Reutterga uning qo'shiq kuylashidan shikoyat qilib, uni "qarg'a" deb atagan[11]. Bir kuni Haydn o'rtoq xoristga qo'pol hazil qildi[11]. Bu Reutter uchun yetarli edi: Haydn avvaliga savalandi, keyin esa ishdan bo'shatildi va ko'chaga haydab yuborildi[12]. U bir necha oy davomida oilasining gavjum garret xonasini Haydn bilan baham ko'rgan do'sti Johann Michael Spangler[13] tomonidan qabul qilish baxtiga muyassar bo'ldi. Haydn darhol mustaqil musiqachi sifatida faoliyatini boshladi.
Kapellmeister yillari
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Venadan Eisenstadtdan uzoqroq bo'lgan Esterházyning uzoqligi Haydnni asta-sekin o'zini yolg'iz his qilishga olib keldi[12]. U Vena shahriga do'sti tufayli tashrif buyurishni orzu qilgandi[14]. Ulardan, ayniqsa, muhimi, 1789-yilda bastakor bilan yaqin platonik munosabatlarni boshlagan knyaz Nikolausning Venadagi shaxsiy shifokorining rafiqasi Maria Anna von Genzinger (1754–1793) bilan bo'lgan. Haydn Genzinger xonimga tez-tez xat yozib, Esterházadagi yolg'izligini va Venaga bir necha marta tashrif buyurganidan xursandligini izhor qilib turardi. Keyinchalik Haydn unga Londondan tez-tez xat yozib turdi. 1793-yilda uning bevaqt o'limi Haydn uchun zarba bo'ldi va uning pianino uchun kichik o'zgarishlari, Hob. XVII:6, uning o'limiga javoban yozilgan bo'lishi mumkinligi tahmin qilinadi[15].
London sayohatlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]
1790-yilda knyaz Nikolaus vafot etdi va uning o'rniga uning o'g'li Anton knyaz etib tayinlandi. Vaqt o'tgandan so'ng[1], Anton saroy musiqachilarining ko'pini ishdan bo'shatish orqali tejamkorlikka intildi. Haydn Anton bilan nominal uchrashuvni saqlab qoldi, 400 florin miqdoridagi kamaytirilgan maosh, shuningdek, Nikolausdan 1000 florinlik pensiya[12]. Anton Haydn xizmatlariga juda muhtoj bo'lmagani uchun unga sayohat qilishga ruxsat berishga tayyor edi va bastakor nemis skripkachisi va impresariosi Johann Peter Salomonning Angliyaga tashrif buyurishi va katta orkestr bilan yangi simfoniyalarga dirijyorlik qilish taklifini qabul qildi.
Tanlov oqilona bo'ldi, chunki Haydn allaqachon u yerda juda mashhur bastakor edi. 1782-yilda Johann Christian Bach vafot etganidan keyin Londondagi konsert sahnasida Haydn musiqasi hukmronlik qildi[16]; Haydnning ishi Londondagi nashriyotlar, jumladan Forster (Haydn bilan shartnomasi bo'lgan) va Longman & Broderip (Haydnning Vena nashriyotchisi Artaria uchun Angliyada agent bo'lib ishlagan) tomonidan keng tarqatildi[16]. Haydnni Londonga olib kelishga urinishlar 1782-yildan beri olib borilgan edi, ammo Haydning shahzoda Nikolausga sodiqligi bu taklifni qabul qilishga xalaqit bergan edi[16]. [[Turkum:Avstriya Rim-katoliklari]] [[Turkum:1809-yilda vafot etganlar]] [[Turkum:1732-yilda tugʻilganlar]]
- ↑ 1,0 1,1 Jones 2009a.
- ↑ Smallman, Basil. The Piano Trio: Its History, Technique, and Repertoire. Oxford University Press, 1992 — 16–19-bet. ISBN 978-0-19-318307-0.
- ↑ Rosen 1997.
- ↑ Webster & Feder 2001.
- ↑ Brenet, Michel. Haydn. New York: B. Blom, 1972.
- ↑ Dies 1810, (in the English translation from Gotwals 1963, ss. 80–81).
- ↑ 7,0 7,1 Griesinger 1963.
- ↑ Dies 1810, (in the English translation from Gotwals 1963, s. 82).
- ↑ Finscher 2000.
- ↑ Landon & Jones 1988.
- ↑ 11,0 11,1 Dies 1810, (in the English translation from Gotwals 1963, s. 89).
- ↑ 12,0 12,1 12,2 Geiringer 1982.
- ↑ Or "Spängler" (1722–1794) Barbara Boisits; Christian Fastl (13 September 2018). "Spangler (eig. Spängler), Familie" (de). Oesterreichisches Musiklexikon [Spangler (really Spängler), family]. https://www.musiklexikon.ac.at/ml/musik_S/Spangler_Familie.xml. Qaraldi: 13 August 2023.
- ↑ For details see Geiringer 1982, Chapter 6
- ↑ Geiringer 1982, s. 316, citing Robbins Landon.
- ↑ 16,0 16,1 16,2 Jones 2009b, s. 325.