Foydalanuvchi:Usmonov Gayrat/Toregojina, Baxitjan Amangalievna

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Baxitjan Toregojina
Бақытжан Төреғожина
Tavalludi 23-mart 1962-yil (1962-03-23) (62 yosh)
Fuqaroligi Qozog'istonlik
Kasbi Inson huquqlari himoyachisi
Mukofotlari Xalqaro jasoratli ayollar mukofoti

Baxitjan Amangalievna Toregojina (qozoqcha: Бақытжан Аманғалиқызы Төреғожина) — Qozogʻistonda yigirma yildan koʻproq vaqt davomida, asosiy huquqlar buzilishiga qarshi kurash olib borgan qozoq huquq himoyachisidir[1]. Baxitjan Qantar 2022-yilda fuqarolik jamiyati koalitsiyasining rahbari va AR Jamiyat Jamgʻarmasi prezidenti lavozimida oʻz faoliyatini olib borgan. Baxitjan Rux, Hack (Vijdon. Ruh. Haqiqat)[2][3][4]va turli yoshlar harakatlariga asos solgan. U qiynoqlar, shafqatsiz muomalalar va siyosiy repressiya qurbonlarini ifodalovchi yetakchi maʼruzachi sifatida tan olingan[5]. 2023-yil 8-martda Baxitjan Jill Bayden va Entoni Jdan Xalqaro jasorat uchun ayollar mukofotini olgan. AQSh Davlat departamentida Blinken bilan turli xildagi muzokaralarni olib borgan[6].

Hayoti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Baxitjan Toregojina 1962-yil 23-martda Qozogʻistonda tugʻilgan[7][8].

Mehnat faoliyati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Toregojina huquq himoyachisi va qonun ustuvorligi masalalari boʻyicha mutaxassis sifatida oʻz faoliyatini davom ettirgan. U jabrlanuvchilarga yordam berish, inson huquqlari buzilishini hujjatlashtirish va oʻz huquqlarini amalga oshirgani uchun taʼqibga uchragan odamlarni himoya qilish uchun oʻz vaqti va hayotini xavfga qoʻygan[1]. Toregojina 1999-yilda nodavlat notijorat tashkilotlari rivojlanishiga koʻmaklashishni boshlagan. Keyingi yillarda inson huquqlari tashkilotlari va tinch yigʻilishlar faoliyati uchun mablagʻ yigʻish bilan shugʻullangan. U siyosiy mahbuslar va vijdon mahkumlari holatini nazorat qiluvchi kengashlarning aʼzosi boʻlgan. 2012-yildan beri Toregojina Tirek alyansi doirasida mahkumlarga gumanitar va huquqiy yordam koʻrsatish bilan shugʻullanagan. 2017-yilda u mahbus Iskandar Yerimbetovning qiynoqlariga bagʻishlangan matbuot anjumani oʻtkazgan[9][10][11]. Taxminan 25 yil davomida u qiynoqlarga qarshi kurashdi va siyosiy mahbuslarni ozod qilishni yoqlab chiqdi[1].

Inson huquqlari tashkilotlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Toregojina turli inson huquqlari tashkilotlariga asos solgan. Shuningdek, ular bilan faol hamkorlik qilgan. U Kantar 2022 va Ar jamoat tashkiloti rahbari edi[12][13]. 2004-yilda u boshqa yoshlar guruhlarini yaratishda namuna boʻlgan mashhur yoshlar harakati Qahar(gʻazab), Rux va Hack[14]ga asos solgan. 2005-yilda Toregojina parlament saylovlarini kuzatish uchun NNT tashkil qilgan. Toregojina, shuningdek, demokratiya yozgi maktablari orqali talabalar va yoshlarni jalb qildi. U oliy taʼlimda hakamlar hay’ati qonunlari va tegishli mavzularni amalga oshirish ustida ishlagan. 2012-yilda u saylovlarni kuzatuvchi nodavlat notijorat tashkilotlari koalitsiyasi Sailauga asos solgan. Shuningdek, u muqobil saylov qonunlarini ishlab chiqishda ishtirok etgan[10].

2020-yilda Toregojina Qozogʻistonning global COVID-19 pandemiyasi davrida faollarga nisbatan repressiv tizimidan xavotirlana boshladi. soʻz erkinligi cheklovlari, maʼlumot olish, inson huquqlarini hurmat qilish, ularni amalga oshirish, odamlarga yaxshi muomala qilish, dori-darmonlar bilan taʼminlash va mitinglar huquqlarini cheklash bilan bogʻliq harakatlarni yoqlab chiqishni amalga oshirgan[15].

2022-yil 5-yanvarda Qozogʻistonning yirik shaharlarida namoyishchilarning ommaviy hibsga olinishi tartibsizliklarga sabab boʻldi[16]. Toregojina vaziyatni siyosiy sir va saylov oldidan siyosiy ball toʻplash uchun koʻrilgan populistik chora deb atadi. 2022-yil 1-sentabrda Prezident Tokayev namoyishchilarga amnistiya eʼlon qildi, biroq bu amnistiya aksariyat tinch namoyishchilar, huquq himoyachilari va fuqarolik jamiyati faollarini „ekstremistik“ ayblovlardan himoya qildi[3].

Reydlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

2005-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qozogʻistonlik ota-onalar Toregojina ustidan bolalarni siyosiy faoliyatga jalb qilgani uchun shikoyat qilgan. Human Rights Watch tashkilotiga koʻra, koʻp sonli politsiya 12-aprel kuni Qahar tomonidan uyushtirilgan tinch namoyishni (jumladan, havo sharlarini chiqarish) tarqatib yubordi[17][18].

2010-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]

2010-yil 16-martda politsiya Toregojinaning ofisiga kirib, uni fuqarolar itoatsizligini xotirlash kunida „art fleshmob“ uyushtirgani uchun hibsga olindi. U hukumatni konstitutsiyaviy huquqlarini buzgani uchun sudga berildi[7][8].

2016-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]

2016-yilning 16-mayidan 20-mayiga qadar kamida 33 kishi hibisga olingan. Torogojin ham namoyishlar va yer bilan bogʻliq muammolar haqidagi Facebook postlari bilan bogʻliq boʻlgan qonunbuzarliklari haqidagi xabarlar tufayli hibsga olingan edi[19].

2022-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]

Toregojina 2022-yil yanvaridagi tartibsizliklar munosabati bilan bogʻliq siyosiy taʼqibga uchragan huquq himoyachilaridan biri hisoblanadi[20].

Pegasus[tahrir | manbasini tahrirlash]

OCCRP maʼlum qilishicha, Toregojina Pegasus kompaniyasi tomonidan kuzatilgan siyosatchilar, jurnalistlar va huquq himoyachilari orasida boʻlgan. Pegasus Isroilning NSO Group kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan va turli siyosiy faol guruhlarga josuslik qilish bilan shugʻullangan[21][22][23].

Mukofotlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Toregojina 2023-yilgi Xalqaro Jasorat Ayollar mukofotiga sazovor boʻldi. Xalqaro Jasorat Ayollar mukofoti ajoyib jasorat, kuch va yetakchilik koʻrsatganlar ayollarni taqdirlaydi. Marosim AQSh Davlat departamenti tomonidan tashkil etilgan[24][1].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 „2023 International Women of Courage Award“. U.S. Department of State (2023-yil 8-mart). Qaraldi: 2023-yil 11-mart.
  2. ↑ „International Women's Day“. U.S. Department of State (2023-yil 8-mart). Qaraldi: 2023-yil 11-mart.
  3. ↑ 3,0 3,1 „Kazakh Opposition Organizing Against Snap Elections“ (en-US). thediplomat.com. Qaraldi: 2023-yil 12-mart.
  4. ↑ „GCIV Member's Only Reception with an International Women of Courage Awardee“ (en-US). Global Atlanta. Qaraldi: 2023-yil 12-mart.
  5. ↑ „Bakhytzhan Toregozhina Testimony“ (en). Front Line Defenders (2016-yil 17-aprel). Qaraldi: 2023-yil 12-mart.
  6. ↑ AP, Manuel Balce Ceneta-staff „Jill Biden Women“ (en). The Herald Journal. Qaraldi: 2023-yil 12-mart.
  7. ↑ 7,0 7,1 „Communication No 2137/2012: Views adopted by the Committee at its 112th session (7-31 October 2014)“. United Nations Human Rights Treaty Bodies. Qaraldi: 2023-yil 12-mart.
  8. ↑ 8,0 8,1 „Human Rights Committee Communication No 2137/2012“. Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights. Qaraldi: 2023-yil 12-mart.
  9. ↑ „Kazakhstan: Businessman Alleges Torture“ (en). Human Rights Watch (2018-yil 15-fevral). Qaraldi: 2023-yil 12-mart.
  10. ↑ 10,0 10,1 „StackPath“. www.gherson.com. Qaraldi: 2023-yil 12-mart.
  11. ↑ „U.S. Lawyer To Defend Jailed Kazakh Businessman 'Tortured' In Custody“ (en). Radio Free Europe/Radio Liberty (2018-yil 25-yanvar). Qaraldi: 2023-yil 12-mart.
  12. ↑ „REPUBLIC OF KAZAKHSTAN EARLY PRESIDENTIAL ELECTION“. Office for Democratic Institutions and Human Rights (2015-yil 26-aprel). Qaraldi: 2023-yil 12-mart.
  13. ↑ „Bakhytzhan Toregozhina“ (en). Front Line Defenders (2015-yil 15-noyabr). Qaraldi: 2023-yil 12-mart.
  14. ↑ „Parliamentary Assembly“. Council of Europe (2006-yil 20-mart). Qaraldi: 2023-yil 12-mart.
  15. ↑ „Pandemic and Human Rights: Only Repressive System is Functioning in Kazakhstan“ (en-US). Cabar School. Qaraldi: 2023-yil 12-mart.
  16. ↑ „Kazakh police raided hospitals to round up victims of protest crackdown - report“ (en). The Independent (2022-yil 21-yanvar). Qaraldi: 2023-yil 12-mart.
  17. ↑ „Police In Kazakhstan Raid Youth Group Office“ (en). Radio Free Europe/Radio Liberty (2008-yil 8-aprel). Qaraldi: 2023-yil 12-mart.
  18. ↑ „Kazakhstan: New Restrictions Put Election at Risk“ (en). Human Rights Watch (2005-yil 11-oktyabr). Qaraldi: 2023-yil 12-mart.
  19. ↑ „Kazakhstan: Think before you post: Closing down social media space in Kazakhstan“ (en). Amnesty International. Qaraldi: 2023-yil 12-mart.
  20. ↑ Melnychenko. „KAZAKHSTAN: The List of Political Prisoners and Other Victims of Political Persecutions“ (en-US). Open Dialogue Foundation (2022-yil 20-oktyabr). Qaraldi: 2023-yil 12-mart.
  21. ↑ „Bakhytzhan Toregozhina“ (en-GB). Justice for Journalists. Qaraldi: 2023-yil 12-mart.
  22. ↑ „Kazakhstan Uses Spyware Against Its Own Citizens“ (en-GB). www.occrp.org. Qaraldi: 2023-yil 12-mart.
  23. ↑ „Tokayev, Mamin and Sagintayev became objects of spyware surveillance“ (en). kaztag.kz. Qaraldi: 2023-yil 12-mart.
  24. ↑ „11 women, girls and women protesting Iranian morality police, honored at IWOC Awards“ (en-US). ABC27 (2023-yil 8-mart). Qaraldi: 2023-yil 12-mart. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Foydalanuvchi:Usmonov_Gayrat/Toregojina,_Baxitjan_Amangalievna&oldid=4303333" dan olindi