Kontent qismiga oʻtish

Franz Kafka

Ishoratlarni tahrirla
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Frans Kafka
Tavalludi 3-iyul 1883-yil
Praga, Avstro-Vengriya
Vafoti 3-iyun 1924-yil(1924-06-03)
(40 yoshda)
Vena, Avstriya
Kasbi romannavis, hikoyanavis, sugʻurtachi
Ijod qilgan tillari Nemis tili va Chex tili
Fuqaroligi Avstriya- Vengriya
Janr roman, qisqa proza
Shoh asari Jarayon
Kuzatish
Qalʼa
Kafka besh yoshida.

Franz Kafka (talaffuzi: Frans Kafka, 1883, Praga, Avstriya-Vengriya imperiyasi – 1924 Vena, Avstriya) – XX asrning nemis tilida ijod qiluvchi asosiy yozuvchilaridan biri, uning ishlarining koʻp qismi oʻlimidan keyin chop etilgan. Ijodini 1909-yilda hikoyalar yozishdan boshlagan. „Kuzatish“ (1913) hikoyalar toʻplami, „Hukm“, „Goʻloh“ (1913), „Oʻzgarish“ (1916) hikoyalari alohida nashr etilgan. Birinchi jahon urushidan soʻng Kafka „Axloq tuzatish koloniyasida“ (hikoya, 1919), „Qishloq shifokori“ (1919), „Yoʻqsil“ (1924) toʻplamlarini nashr etdi. Kafkani dunyoga mashhur qilgan „Amerika“ (tugallanmagan, 1914), "Jarayon" (1915), „Qoʻrgʻon“ (1922) romanlari, „Xitoy devori qurilishida“ (1931) va boshqa hikoyalar toʻplami muallifning vafotidan soʻng eʼlon qilingan. Kafka asarlarida voqealarning mubolagʻali va ramziy tasvirlari orqali insonning nodonlik va jaholat qarshisidagi fojiaviy ojizligi aks ettirilgan. Ularda qonun va inson, nur va zulmat mavhumlik holatida berilgan, bu holatdan qutilishning iloji topilmaydi. Ijodi 20-asr Gʻarb adabiyotiga kuchli taʼsir koʻrsatgan (qarang: Ekspressionizm, Modernizm). „Otamga xat“ (Vafo Fayzullo tarjimasi, 2001), „Evrilish“, „Ochlik sanʼati“ va boshqa asarlari oʻzbek tiliga tarjima qilingan.[1] HAYOTI Maʼlumotlarga koʻra ikki marotaba unashtirilgan. Bu ayollardan birinchi Felise, [1][2]ikkinchisi esa Dora Diamontdir. Qolaversa, Kafka Milenga ham ishqiy maktublar yozgan. Felica va Milenaga yozgan maktublari jamlanib nashr etilgan.

Kafka oʻrtahol nemis tilida gapiradigan Chexiya yahudiylari oilasida Pragada tugʻilgan. Kafka advokatlikka oʻqigan va yuridik yoʻnalishini bitirganidan soʻng sugʻurta kompaniyasiga toʻliq ish stavkasida ishga kirgan, yozuvchilik bilan boʻsh vaqtlarida shugʻullangan. Kafka hayoti davomida oila aʼzolariga va yaqin doʻstlariga, shu jumladan otasiga ham yuzlab xatlar yozgan. Bir necha ayol bilan munosabatlarda boʻlgan, ammo hech qachon turmush qurmagan. Kafka 1924-yili 40 yoshida sil kasalligidan vafot etgan.

Kafka koʻpincha kechalari vaqtini yozishga sarflagan. Kafka oʻzini-oʻzi tanqid qilaverib jami ishlarining taxminan 90 foizini yondirib yuborgan. Qolgan 10 foiz ishlari yoʻqolgan yoki boshqa sabablarga koʻra nashr etilmagan. Kafka ishlarining baʼzilari hayotdaligida nashr qilingan. „Tafakkur“, „Davlat tabibi“, „Evrilish“ qissalari bir nechta adabiy jurnallarda chop etilgan ammo aholi eʼtiborini qozonolmagan.

Kafka oʻlimidan oldin doʻsti Max Brodga „Sahroda“, „Qavsha“ va „Amerika“ romanlarini yoqib yuborishini vasiyat qilgan ammo doʻsti Brod asarlarni yoqmasdan ularning koʻp qismini chop qildirgan. Kafka asarlari ikkinchi jahon urushidan keyin nemis tilida soʻzlashadigan xalqlar orasida faol oʻqila boshlagan. 1960-yillari Kafka asarlari Nemis adabiyotiga katta oʻzgarish kiritgan. Kafka asarlari sanʼatkorlar, qoʻshiqchilar va faylasuflarni ham taʼsirlantirgan.

Hayoti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yoshligi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kafka oʻsha paytda Avstriya-Vengriya imperiyasining bir qismi boʻlgan Pragadagi Eski shahar maydoni yaqinida tugʻilgan. Oilasi nemis tilida soʻzlashuvchi oʻrta sinf Ashkenazi yahudiylari boʻlgan. Frans Kafkaning otasi Hermann Kafka (1854–1931) Chexiyaning janubiy qismidagi Strakonitsa yaqinida yahudiylar yashaydigan Osek qishlogʻida tugʻilgan. Hermann Kafka oilasini Pragaga olib kelgan. Sayyor savdo vakili sifatida ishlagandan soʻng, Herman oxir-oqibat moda sotuvchisiga aylangan. Kafkaning onasi Julie (1856–1934) Podebradida gullab-yashnagan chakana savdogar Yakob Lyovining qizi.

Kafkaning ota-onasi anʼanaviy yahudiy jamiyatidan boʻlishgan, Yiddish va Nemis tillarida gaplasha olishgan. Hermen va Julian farzandlarini madaniyatli muhitda katta qilishgan va ularga nemis tilidan taʼlim berishgan[3].Hermann va Juliyaning olti farzandi bor edi, Frans oilada birinchi farzand boʻlgan[4]. Franzning ikkita ukasi Georg va Heinrich Franz yetti yoshga toʻlishidan oldin bolaligida vafot etgan; uning uch singlisi Gabriele („Elli“) (1889-1942), Valeri („Valli“) (1890-1942) va Ottilli („Ottla“) (1892-1943) boʻlgan. Ularning barchasi Ikkinchi jahon urushi paytida oʻldirilgan. Valli 1942-yilda Polshaga deportatsiya qilingan, ammo uning hujjatlari soxtalashtirilgan va urushdan omon qolmagan deb taxmin qilingan. Ottilie Kafkaning sevimli singlisi boʻlgan[5].

Kafkashunos olim va tarjimon Stenli Korngold Xermanni „xudbin, hukmron tadbirkor“, Frans Kafkani esa „kuch, salomatlik, ishtaha, baland ovoz, notiqlik, oʻzini oqlash, dunyoviy hukmronlik, chidamlilik jihatidan haqiqiy Kafka“ deb taʼriflaydi. Ish kunlarida Kafkaning ota-onasi uydan uzoqda boʻlgan va Julie Kafka oilaviy biznesni boshqarishda yordam berish uchun kuniga 12 soat ishlagan. Binobarin, Kafkaning bolaligi biroz yolgʻizlikda oʻtgan va bolalar bir nechta gubernator va xizmatkorlar qoʻlida tarbiya olgan. Kafkaning otasi bilan murakkab munosabatlari oʻzining 100 betdan ortiq „Brief en den Vater“ („Otasiga maktub“) asarida yaqqol koʻrinadi, asarda otasining avtoritar va talabchan tabiati unga qattiq taʼsir qilganidan shikoyat qilgan; onasi esa jim va uyatchan boʻlgan. Kafkaning otasining qattiqoʻl boʻlgani Kafka ijodiga sezilarli taʼsir qilgan.

Kafka oilasi bilan birga bir nechta qiz birga yashagan. Fransning xonasi koʻpincha sovuq boʻlgan. 1913-yil Valli va Ellie turmush qurgan boʻlishiga qaramay Kafka oilasi katta kvartiraga koʻchib oʻtgan. Birinchi jahon urushi boshlanganidan soʻng Kafka singillarining erlari nomaʼlum hududlarga urushga joʻnab ketishgan va shu sababli Kafka uyiga yashagani kelgan. Ellie va Vallining ikkalasi ham farzandli boʻlishgan. 31 yoshida Kafka umrida birinchi bor alohida yashash uchun kvartiraga koʻchib oʻtgan.

Taʼlim

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kinsk saroyi

1889-yildan 1893-yilgacha Kafka Masný trh/Fleischmarkt (koʻsh bozor) dagi Deutsche Knabenschule nemis oʻgʻil bolalar boshlangʻich maktabida oʻqigan. Uning yahudiy taʼlimi 13 yoshida bar mitzva bayramini nishonlanishi bilan yakunlangan. Kafka hech qachon ibodatxonaga borishdan zavqlanmagan va yiliga yaxudiylarning toʻrtta bayramdagina ibodatxonaga otasi bilan birga borgan[6].

1893-yili boshlangʻich maktabni tashlaganidan soʻng, Kafka Kinský saroyida joylashgan Eski shahar maydonidagi akademik oʻrta maktab boʻlgan klassiklarga qaratilgan davlat gimnaziyasiga, Altstädter Deutsches Gymnasium qabul qilindi. Germaniya tili oʻqitish tili edi, ammo Kafka shuningdek, chexiya tilida gapirgan va yozgan.[7] U sakkiz yil davomida gimnaziyada oʻqigan va yaxshi oʻyinlarga erishgan. [8] Garchi Kafka oʻzining chexiya tili uchun maqtovlar olsa ham, u hech qachon oʻzini tilda oqilona deb hisoblamagan, garchi u chexiya aksenti bilan nemis tilida gapirgan boʻlsa ham. [9] [10] U 1901 yilda Matura imtihonlarini tugatdi. [11]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
  2. ↑ Felice Bauer – Wikipedia
  3. ↑ Gray 2005.
  4. ↑ Hamalian 1974.
  5. ↑ Kafka, Franz. The Metamorphosis. New York: Simon and Schuster Paperbacks, 2009 — ix-bet. ISBN 978-1-4165-9968-5. 
  6. ↑ Kafka-Franz, Father 2012.
  7. ↑ Hawes 2008.
  8. ↑ Kempf 2005.
  9. ↑ Koelb 2010.
  10. ↑ Sayer 1996.
  11. ↑ Corngold 2004.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Vikiiqtibosda Franz Kafkaga tegishli iqtiboslar mavjud.
Wikimedia Commonsda Franz Kafka mavzusiga oid fayllar bor. 



"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Franz_Kafka&oldid=5299090" dan olindi