Fushun jangi
| Fushun jangi | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Fayl:Fushun_battle.png | |||||||
| |||||||
| Raqiblar | |||||||
| Soʻnggi Jin sulolasi | Min sulolasi | ||||||
| Qoʻmondonlar | |||||||
| Nurxachi Hong Tayji Daisan |
Li Yongfang  Zhao Yipeng Zhang Chengyin † | ||||||
| Kuchlar | |||||||
| 20,000[1] | Li Yongfang: 1,200[1] Zhang Chengyin: 10,000[2] | ||||||
Fushun jangi Jurchenlar boshchiligidagi Soʻnggi Jin va Min sulolasi oʻrtasidagi urushning birinchi harbiy toʻqnashuvi edi. Jang soʻnggi Jinning hal qiluvchi gʻalabasi bilan yakunlanib, Fushun va yaqin atrofdagi yana ikkita qal'a egallab olindi.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Jin xoni Nurxachi Minlarning Jurchen qabilalariga nisbatan siyosatidan noroziligi va kuchli yogʻingarchiliklar xalqining hosilini vayron qilib, ochlikni keltirib chiqarganligi sababli Fushunga hujum qilishga qaror qildi. Min sulolasiga qarshi harbiy harakatlar Nurxachi tomonidan bir necha yil davomida rejalashtirilgan va uning dastlabki muvaffaqiyati koʻp yillik sa'y-harakatlar natijasi boʻldi. Nurhachining tayyorgarliklariga askarlar va ta'minot tizimlarini koʻpaytirish uchun harbiy fermalar tashkil etish, qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini koʻpaytirish uchun qoramol tarqatish, qamal qurollari va binolar qurish uchun daraxtlarni kesish kabilar kiradi. Nurxachi Minga hujum qilib, yaqinda assimilyatsiya qilingan Jurchen qabilalari, masalan, Xayxi Jurchenlari orasida xon sifatidagi mavqeini yanada mustahkamlashga harakat qildi.[3]
Shenyangdan taxminan 10 kilometr sharqda Xun daryosi boʻyida joylashgan Fushun Min sulolasi asoschisi imperator Xunvu tomonidan Liaodunda qurilgan 18 ta asosiy qal'alardan biri edi. Fushun Jin poytaxti Xetu Ala yaqinida joylashganligi, shuningdek, boshqa Min qal'alariga qaraganda kam himoyalanganligi sababli dastlabki nishonga olingan. Uning qoʻmondoni Li Yongfang oʻrta darajali komendant boʻlib, qoʻmondonligi ostida bor-yoʻgʻi 1200 kishi bor edi. Nurxachi Fushun hududi va ma'muriyati bilan ham tanish edi. Chunki u oʻtmishda Min vassali sifatida u yerda savdo qilgan edi. Mintaqadagi Min qoʻshinlari nominal 90 000 kishi atrofida boʻlsa-da, harbiy maʼmuriyat sustligi, askarlarning sifati past ekanligi, maosh va nafaqalar bir necha oy davomida toʻlanmaganligini yaxshi bilardi. Strategik nuqtai nazardan, Fushun Jin hujumi uchun yaxshi tramplin yarata olardi.[3]
Jang bosqichlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]
7-may kuni Nurxachi Minga qarshi oʻzining yetti noroziligini e'lon qildi va 20 000 askar bilan poytaxt Xetu Aladan joʻnab ketdi. Jin armiyasi kuchli yomgʻirga duch keldi. Bu holat ularning harakatiga toʻsqinlik qildi. Ular shu holatda tezda muvaffaqiyatga erisha oldilar va 9-mayda Fushunga yetib kelishdi. Shaharga jurchenlar "sizning Min mamlakatingiz Yehega yordam bergani" uchun ular shu yerda ekanligi tushuntirilgan xat yetkazildi.[4] Maktubda shunday deyilgan edi:
Agar jang bo'lsa, bizning askarlarimiz otgan o'qlar hammaga tegadi. Agar sizni urishsa, albatta o'lasiz.Sizning kuchingiz bardosh bera olmaydi. Jangda o'lsangiz ham foydasi yo'q. Agar siz chiqib taslim bo'lsangiz, bizning askarlarimiz shaharga kirmaydi. Sizning askarlaringizga to'liq himoya beriladi. Aytaylik, bizning askarlarimiz hujum qilib, kirib kelishdi. Shahar ichidagi keksa va yosh, albatta, xavf ostida qoladi. Sizning mulkingiz tortib olinadi va tez orada (jangda mag'lub bo'lganingiz uchun) saflaringiz kamayadi ... Agar jang qilmasdan boʻysunsangiz, men sizning buyuk “doro”ingizni (boshqaruv tamoyillari; xitoycha “li yi”) umuman oʻzgartirmayman. Men sizlarga avvalgidek yashashga ruxsat beraman. Nafaqat bilimli, uzoqni koʻra oladigan, balki boshqa qanchadan-qancha insonlarni ham e'zozlayman, ularning qizlarini turmushga beraman, ularga gʻamxoʻrlik qilaman. Men senga (qal'a noibiga) hozirgidan ham yuqoriroq lavozim beraman va senga birinchi darajali amaldorlarimdan biridek munosabatda boʻlaman.[5]
Jin armiyasi qamal narvonlari bilan shahar devorlariga hujum qildi va tayyor boʻlmagan garnizon shoshilinch mudofaada oʻzini yoʻqotib qoʻydi. Li Yongfang va uning leytenanti Chjao Yipeng hech kimga zarar yetkazmaslik sharti bilan taslim boʻlishga qaror qilishdi. Nurhachi shartlarga rozi boʻlib, shaharga kirdi. Li Jin armiyasiga qoʻmondon etib tayinlandi va Jin yoʻqotishlarini minimallashtirishdagi roli uchun Nurxachining nabirasini kanizak qilib oldi. Li Min qoʻzgʻolonlari seriyasida birinchisi boʻldi.[3]
Nurhachi Fushunni ushlab turish uchun 4000 askarini qoldirdi. U qolgan qoʻshinni yaqin atrofdagi ikkita qal'ani egallash uchun boshlab ketdi. Ular ketma-ket egallandi. Ayni paytda Fushun boy berilganligi haqidagi xabar 12-mayda Minga yetib kelgach, Chjan Chengyin boshchiligidagi 10 000 kishilik yordam kontingenti shaharni qaytarib olish uchun yuborildi. Min qoʻshini 15-may kuni yetib keldi va darhol uchta lager qurdi, xandaq qazdi va shaharni toʻp bilan bombardimon qila boshladi. Ammo Nurxachining oʻgʻillari Xong Tayji va Daishan oldinga chiqib, Min qoʻshinlarini magʻlub etib, katta talofatlar yetkazdilar.[3]
G'alaba qozongan Jin qoʻshini 20-mayda Xetu Alaga qaytib keldi.[3]
Oqibat
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Keyinchalik Li Yongfang general-leytenant darajasida Nurxachi tomonida jang qilib, Soʻnggi Jinning Chosonga bostirib kirishida qatnashdi. Garchi birinchi boʻlib taslim boʻlganlardan biri sifatida saqlanib qolgan va imtiyozli maqomga ega boʻlsa-da, Li 1622-yilda xonning oʻz hukmronligidan qochishga uringan har qanday xitoylik qochqinlarni qirgʻin qilish istagiga qarshi chiqqanida Nurxachining ishonchini yoʻqotdi. Li Yongfang 1634-yilda vikont darajasida vafot etdi. Uning toʻqqiz oʻgʻli ham imperator taxtiga xizmat qilishda davom etdi.[4]
Jin agressiyasiga javoban imperator Vanli Li Rubayni Liaodun qoʻmondoni, Yang Xaoni esa harbiy ishlar boʻyicha komissar etib tayinladi. Bu ikki rahbar ilgari Yaponiyaning Koreyaga bostirib kirishi (1592–1598) paytida Min armiyasida qoʻmondon boʻlib xizmat qilgan, ammo urush paytida ularning sust koʻrsatkichlari pasayishga olib kelgan edi. Shuning uchun Vanlining tanlanishi tushunarli edi, lekin ularning martabasi bilan ham vaziyat murakkab edi. Bundan tashqari, Li Rubayning otasi Li Chengliang bir vaqtlar Nurxachining otasi Jianchjou Jurchenlar rahbariyati uchun mojaro paytida oʻldirilganidan keyin uning oʻrnini bosuvchi sifatida ham xizmat qilgan edi.[3]
Yana ikki harbiy qoʻmondon, Du Song va Liu Tingga ham shimol-sharqiy chegaraga borish buyurildi.[3]
Min hukumati Jinga qarshi jazo ekspeditsiyasiga 130 000 kishilik kuch toʻplash uchun yetarli mablagʻ toʻplashga harakat qildi. Urush vazirligi askarlarni yollash uchun 200 000 dona kumush chiqardi. Imperial hukumat urush otlarini sotib olish uchun 60 000 tael mablagʻ ajratdi. Min hukumati, shuningdek, harbiy transport uchun yangi kemalar qurish niyatida edi. Lekin Min poytaxtida mablagʻ yetishmovchiligiga duch keldi va ikkinchi darajali poytaxt Nankindan zahiralarni rekvizitsiya qilishga majbur boʻldi.[3]
Harbiy ma'muriyat bilan bogʻliq toʻlanmagan maoshlar va mablagʻlarning yetishmasligi kabi muammolarni Urush vaziri vazifasini bajaruvchi Bi Sankay Vanliga taqdim etdi. Bi Vanli urush ishlarini moliyalashtirish uchun oʻzining shaxsiy mablagʻidan foydalanishiga umid qildi. Bu urush vazirligining mustaqil ravishda toʻplashi mumkin boʻlganidan besh baravar koʻp mablagʻ talab qilardi. Vanli bunga javoban imperator gʻaznasi boʻsh ekanligini aytdi.[3]
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 Swope 2014, s. 12.
- ↑ Swope 2014, s. 13.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 3,8 Swope 2014.
- ↑ 4,0 4,1 Wakeman 1985.
- ↑ Wakeman 1985, s. 59-60.
Bibliografiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Swope, Kenneth (2014), The Military Collapse of China's Ming Dynasty, Routledge
- Wakeman, Frederic (1985), The Great Enterprise: The Manchu Reconstruction of Imperial Order in Seventeenth-Century China, 1-jild, University of California Press