Gender psixologiyasi
Gender psixologiyasi — differensial psixologiyaning boʻlimi boʻlib, insonning jamiyatdagi xatti-harakatlarining biologik jinsi, ijtimoiy jinsi (gender) va ularning munosabatlari bilan belgilanadigan modellarini oʻrganadi. Ijtimoiy psixologiyaning gender tadqiqotlarida sotsializatsiya, xurofot, diskriminatsiya, ijtimoiy idrok va oʻz-oʻzini idrok etish, oʻz-oʻzini hurmat qilish, ijtimoiy normalar va rollarning paydo boʻlishi kabi hodisalar oʻrganiladi[1].
Bunda gender psixologiyasining predmetini va uning rivojlanish bosqichi aniqlash ancha qiyin vazifa, chunki psixologiyaning ushbu boʻlimi hozirda shugʻullanadigan sohasi rivojlanishi yoʻlidagi dastlabki qadamlar. Gender psixologiyasi — psixologiya fanining bir boʻlimi boʻlib, maʼlum bir jins vakili sifatida jinslararo differensiya, stratifikatsiya va ierarxiya asosida shaxsiy xususiyatlarni shakllantirish va rivojlantirishni oʻrganib boradi.
Gender psixologiyasi jins psixologiyasidan farqli oʻlaroq, erkaklar va ayollar oʻrtasidagi psixologik munosabatlarning nafaqat psixologik xususiyatlardagi farqlarni oʻrganadi, balki uning diqqat markazida, birinchi navbatda, erkaklar va ayollarning taqdiri, umuman olganda, shaxsiy rivojlanishning jinslararo differensiya, stratifikatsiya va ierarxiyaning taʼsiri natijasida yuzaga keladigan hodisa va jarayonlarni oʻrganadi[2].
Gender psixologiyasining tuzilishida quyidagi boʻlimlar ajralib turadi:
— gender farqlari psixologiyasi;
— shaxsning gender xususiyatlari;
— gender munosabatlari psixologiyasi.
Gender psixologiyasida bir nechta asosiy yoʻnalishlar mavjud:
Erkaklar va ayollarni taqqoslash psixologiyasi — bu erkaklar va ayollarning oʻziga xos xususiyatlarini oʻrganish, jinslarning oʻziga xosligini aniqlash.
Ayol psixologiyasi — bu ayolning ruhiy holatining xususiyatlarini, yaʼni erkaklarda yoʻq ayol fiziologiyasini oʻrganishdir.
Erkak psixologiyasi — bu erkaklar fiziologiyasi bilan bogʻliq boʻlgan erkakning ruhiy holatining ayollarda mavjud boʻlmagan xususiyatlarini oʻrganishdir.
Gender sotsializatsiyasi — gender identifikatsiyasining shakllanishi va gender rollarining rivojlanishini oʻrganish.
Gender munosabatlari psixologiyasi jinslar oʻrtasidagi va bir jinsdagi munosabatlarni oʻrganadi.
Yetakchilikning gender psixologiyasi — erkak liderlar va ayol liderlar oʻrtasidagi farqlarni, shuningdek, hukmronlik va boʻysunish munosabatlarini oʻrganish.
Sportdagi gender psixologiyasi sport psixologiyasining bir sohasi boʻlib, sport faoliyatidagi xususiyatlar va farqlarni sportchi yoki jamoaning jinsi vagender bilan bogʻliq holda oʻrganadi[3].
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Gender psixologiyasi / Bern S. M. Genderning ijtimoiy psixologiyasi, L. Tsaruk, M. Moiseev, O. Bogolyubova tomonidan tarjima qilingan // SPb. : Prime Eurosign, 2004. — 320 p. ISBN 5-93878-125-6 tarjimasi (asl ISBN 0-07-009182-X).
- Filatova A.F. Gender farqlari psixologiyasi va gender psixologiyasi Arxivnaya kopiya / UDC 159.922.2 // Omsk universiteti axborotnomasi. 2007 yil, № 1. ISSN 1812-3996. — S. 125-130.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Дусказиева Ж.Г. Д 847 Гендерная психология: учебное пособие / Ж.Г. Дус- казиева; Краснояр. гос. пед. ун-т им. В.П. Астафьева. – Красноярск, 2010. – 108 с..
- ↑ Дусказиева Ж.Г. Д 847 Гендерная психология: учебное пособие / Ж.Г. Дус- казиева; Краснояр. гос. пед. ун-т им. В.П. Астафьева. – Красноярск, 2010. – C. 21..
- ↑ Правовые гарантии и реализация принципов гендерного равенства : практ. пособие / Г. А. Василевич [и др.] ; под ред. С. А. Балашенко, В. В. Саскевич. – Минск : Изд. центр БГУ, 2018. – 126 с. ISBN 978-985-553-508-0..