Kontent qismiga oʻtish

Gepatit D

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Гепатит D
KXK-10 B17.0, B18.0
KXK-9 070.31
eMedicine article/178038

Gepatit D, virusli gepatit D–Delta, δ) — gepatit Delta virusi[1] keltirib chiqaradigan jigar yuqumli kasalligi hisoblanadi (Hepatitis delta virus, HDV). HDV beshta ma'lum gepatit viruslaridan biridir: A, B, C, D va E. HDV yo'ldosh kasallik (subviral agentning bir turi) hisoblanadi, chunki u faqat gepatit B virusi (HBV) mavjudligida tarqalishi mumkin[2]. HDV yuqishi HBV bilan bir vaqtda infektsiya (koinfektsiya) yoki surunkali gepatit B yoki gepatit B tashuvchisi holati (superinfektsiya) orqali sodir bo'lishi mumkin.

Gepatit Delta virusi dastlab gepatit B virusi keltirib chiqaradigan infektsion kasalligining ogʻirroq shakli boʻlgan bemorlarda tasvirlangan. Gepatit D infektsiyasi gepatit B infektsiyasi (koinfektsiya) bilan birga sodir boʻlishi mumkin va surunkali gepatit B (superinfektsiya) bilan bir vaqtda uchrashi ehtimoli yuqori. Ikkala holatda ham bemorlarda kasallik belgilari faqat gepatit B kasalligiga qaraganda aniqroq namoyon boʻladi. Gepatit B va gepatit D bilan kasallangan bemorlarda oʻtkir infektsiya, jigar sirrozining tez rivojlanishi natijasida va surunkali infektsiyalarda gepatotsellulyar karsinoma qoʻshilishi oqibatida jigar etishmovchiligining oxirgi bosqichini rivojlanish ehtimoli ancha yuqori boʻladi[3].

O'rganish tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Delta gepatiti birinchi marta 1977–yil o'rtalarida qayd etilgan. U gepatit B virusi bilan kasallangan va og'ir jigar etishmovchiligi bilan og'rigan bemorlarda asosiy antigen sifatida tasvirlangan[4]. Ushbu asosiy antigen dastlab gepatit B antigeni sifatida tasvirlangan va delta antigeni deb nomlangan. Shimpanzelar ustida oʻtkazilgan keyingi tajribalar shuni koʻrsatdiki, delta antigeni aslida B gepatiti virusini koʻpaytirishni talab qiluvchi qoʻzgʻatuvchining qurilish manbai boʻlgan. 1980-yillargacha gepatit delta virusi yuqumli agent hisoblanmagan. Biroq, tez orada delta gepatiti virusi uchun samarali aniqlash usullari ishlab chiqildi va epidemiologik ma'lumotlar to'plami ochildi (u Italiyaning janubida boshlangan). Gepatit delta virusi genomi 1986–yilda klonlangan va ketma-ketlashtirilgan[5][6]. 1993–yilda virus Viruslar taksonomiyasi bo'yicha xalqaro qo'mita tomonidan ro'yxatga olingan va Deltavirusning monotipik jinsiga kiritildi[7].

Patogenligi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Caption text
Gepatit Delta virus turlari
* Deltavirus cameroonense [HDV-7]

Gepatit Delta virusi inson va hayvon organizmlarida patogen holatida kamdan-kam xollarda uchraydi, chunki u oʻsimlik viroidlari va viroidga oʻxshash sunʼiy yoʻldosh RNKlari bilan bir qator umumiy xususiyatlarga ega boʻadi. Ushbu kichik RNK oʻz ichiga olgan yuqumli vosita sunʼiy yoʻldosh virusi boʻlib, chunki uning hujayralarda koʻpayishi va infektsiyaning rivojlanishi uchun hujayralar gepatit B virusi bilan yuqishi kerak (u oʻz S-antigenlari) konvert oqsil genomlaridan foydalanadi)[8][9]. Gepatit Delta virusi hujayra transkriptini ushlagan ibtidoiy viroidga oʻxshash RNKdan rivojlangan degan taxminlar uchrab turadi. Ushbu virus qon orqali yuqadigan patogen jigarda koʻpayadi va koʻpincha primatlar va sutemizuvchilar organizmida oʻtkir gepatitni keltirib chiqaradi[9].

Epidemiologiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
2015–yilda HBV tashuvchilar orasida HDVning butun dunyo bo'ylab tarqalishi. Qiyosiy filogenetik tahlil orqali butun dunyo bo'ylab sakkizta genotip aniqlangan. Genotip 1 eng tez-tez uchraydi va o'zgaruvchan patogenlikka ega, 2 va 4 genotiplari Sharqiy Osiyoda uchraydi va nisbatan engil kasallikni keltirib chiqaradi. Genotip 3 Janubiy Amerikada og'ir gepatit bilan bog'liq holda topilgan. 5, 6, 7, 8 genotiplari faqat Afrikada topilgan[10].

Gepatit Delta virusi jinsiy yoʻl, qon va uning hosilalari orqali yuqadi. Gepatit Delta virusi infektsiyasini rivojlanishining ikkita asosiy modeli mavjud. Koinfektsiya tanaga tushganida bir vaqtning oʻzida gepatit B virusi va gepatit Delta virusi yuqtirilgandan keyingi sodir boʻladi. Organizmga birinchi marta gepatit B virusi tushganida va keyinchalik Delta gepatit virusini yuqtirganidan keyin Superinfektsiya holati kelib chiqadi. Bunday superinfektsiyalar tufayli kuchli patologiya kelib chiqishi mumkin va surunkali holatga oʻtish ehtimoli katta[8].

Delta gepatit virusi uchun dastlabki testlar qonda delta antipeniga antieudflarni aniqlashga asoslangan edi, ammo keyinchalik delta antipenining oʻzi uchun ham testlar yaratildi. Bundan ham samaraliroq RNK testlari ishlab chiqilgan, ammo ular kundalik amaliyotda qoʻllanilmaydi. Gepatit D tashxisini qoʻyish uchun jigar biopsiyasi talab etilmasa ham, odatda jigar shikastlanish darajasini aniqlash va davolashni buyurish uchun amalga oshiriladi[11].

Gepatit delta virusi faqat gepatit B virusi mavjudligida topilgan boʻlsa-da, gepatit B virusi bilan kasallanganida, gepatit D virusi har doim ham topilmaydi. Ayrim populyatsiyalarda gepatit B ning gepatit D bilan birgalikda rivojlanish darajasi juda yuqori. Gepatit B bilan ogʻrigan bemorlarning gepatit D bilan uchrash ehtimoli turli populyatsiyalarda 1 % dan 10 % gacha oʻzgarib turadi. Bunday bemorlarning eng yuqori foizi Amazon havzasida, sobiq SSSR janubida, Oʻrta er dengizi va Afrikadagi Sahroi Kabirdan janubda joylashgan hududlarga toʻgʻri keladi. Umuman olganda, gepatit delta virusi rivojlangan mamlakatlarda kam uchraydi. Bir vaqtning oʻzida ikkita virus bilan kasallangan odamlarning ulushi, ayniqsa, bir xil populyatsiya ichidagi aholining ayrim guruhlari orasida yuqori boʻlishi mumkin. Masalan, steril boʻlmagan ignalarni ishlatadigan giyohvandlar orasida u 70 % dan koʻproqqa yetishi mumkin. Qon va plazma konsentratlarini qabul qiluvchi odamlar ham xavfli guruhga kiradi[12]. Gepatit delta virusi butun dunyo boʻylab 20 millionga yaqin odamda aniqlangan[13].

Soʻnggi yillarda gepatit D ning tarqalishi sezilarli darajada kamaygan. Bu qisman xavf ostida boʻlgan bemorlarning turmush tarzi oʻzgarishi, ayniqsa, giyohvand moddalarni inʼektsiya qilish, shuningdek, qon namunalarini aniqlik bilan tekshirish bilan bogʻliq. Bundan tashqari, gepatit D dan ham himoya qiluvchi universal gepatit B ga qarshi emlashning joriy etilishi gepatit D virusini tashuvchilar va kasallikning oʻtkir shaklidan aziyat chekadigan odamlar sonini kamaytirdi[14].

Bu yerga formatlash zarur boʻlmagan matnni qoʻying

Klinik xususiyatlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Gepatit Delta virusi antigeni

Gepatit B virusining replikatsiyasi oʻz-oʻzidan sitopatik sodir boʻlmaydi. Jigar shikastlanishi organizm immunitet tizimining ushbu virus infektsiyasiga javoban kelib chiqadi. Xuddi shu narsa, katta ehtimollik bilan gepatit Delta virusi uchun ham tegishlidir. Biroq, gepatit Delta virusining replikatsiyasida sitopatik boʻlgan eksperimental vaziyatlar amalga oshadi[8].

Gepatit D belgilari gepatit B bilan bir xil, ammo ularning salbiy taʼsiri ancha yuqori boʻladi. Bundan tashqari, gepatit D bilan jigar sirrozi rivojlanish xavfi ancha yuqori. Kasallikning klinik kechishi gepatit Delta virusining genotipiga bogʻliq boʻlishi mumkin: genotip 1 virusi keltirib chiqaradigan infektsiya genotip 2 va 4 viruslariga qaraganda ogʻirroq davri bilan tavsiflanadi. Bundan tashqari, gepatit Delta virusi oqsillari jigar hujayralari proteomasida oʻzgarishlarni keltirib chiqarishi mumkin va bunda, gepatit D gepatotsellulyar karsinomaning degeneratsiyasiga olib keladi[15].

Amazon havzasi kabi baʼzi hududlarda gepatit Delta virusidan vaqtinchalik gepatit rivojlanish xavfi juda yuqori boʻladi. Baʼzi holatlarda oʻlim bir haftadan kamroq vaqt ichida sodir boʻlishi mumkin[8].

Davolash

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Organizmida Gepatit B virusi boʻlgan bemorlarga tabiiy yordamchi virusga qarshi emlatish avtomatik ravishda gepatit D dan himoya qiladi, ammo immunizatsiya qilinmagan shaxslar va surunkali gepatit B bilan ogʻrigan bemorlar uchun xavf yuqori boʻlib qolada[8]. Emlash orqali kasallikni yuqtirish ehtimoli ancha kamayadi.

Hozirgi vaqtda gepatit delta virusiga qarshi maxsus maqsadli terapiya mavjud emas. 20 % hollarda interferon-α ning yuqori dozalarini qoʻllash ijobiy natija berishi koʻrsatildi[16], ammo interferon toʻxtatilganda infeksiya yana rivojlanadi, shuning uchun interferon davolanishga olib kelmaydi[17]. Interferon terapiyasi gepatit B virusiga ham taʼsir qiladi.

Gepatit Delta virusiga qarshi gepatit B virusining teskari transkriptaza ingibitorlariga asoslangan antiviral terapiya usullari sinab koʻrildi, bu gepatit Delta virusining koʻpayishini bilvosita kamaytirishga olib keladi deb taxmin qilish mumkin, ammo aslida bunday boʻlmagan[8].

2019-yil noyabr oyi oxirida Rossiyada ''Myrcludex B'' (Myrcludex B, bulevirtide) vositasi rasmiy ro‘yxatdan o‘tgan dunyodagi birinchi davlat bo‘ldi. Preparat katta yoshli bemorlarda surunkali gepatit B ni delta agenti (surunkali gepatit D) bilan davolash uchun moʻljallangan. Teri ostiga yuboriladigan bulevirtid tabaqalashtirilgan gepatotsitlarning bazolateral membranasidagi oqsil boʻlgan natriy tauroxolat kotransport qiluvchi polipeptidni (NTCP) bogʻlaydigan va faolsizlantiradigan yuqori oʻziga xos va barqaror vositadir. NTCP blokirovkasi gepatit B va D viruslarining sogʻlom gepatotsitlarni yuqtirish qobiliyatini yoʻqotishiga olib keladi[18][19].

2020-yil iyul oyi oxirida bulevirtid Yevropa Ittifoqida shartli marketing ruxsatini oldi. Preparat "Gepkludeks" (Hepcludex) savdo belgisi ostida sotiladigan boʻldi. Uni ishlab chiqqan nemis kompaniyasi MYR Pharmaceuticals surunkali virusli gepatit deltasiga qarshi kurashda bulevirtidning samaradorligini aniq isbotlash uchun yangi klinik maʼlumotlarni taqdim etishi kerak[20].

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Farci P (2003). "Delta hepatitis: an update". Journal of Hepatology. 39 (Suppl 1): S212–9. doi:10.1016/s0168-8278(03)00331-3. PMID 14708706.
  2. ↑ Makino S, Chang MF, Shieh CK, Kamahora T, Vannier DM, Govindarajan S, Lai MM (1987). "Molecular cloning and sequencing of a human hepatitis delta (delta) virus RNA". Nature. 329 (6137): 343–6. Bibcode:1987Natur.329..343M. doi:10.1038/329343a0. PMID 3627276. S2CID 4368061.
  3. ↑ Fattovich G., Giustina G., Christensen E., Pantalena M., Zagni I., Realdi G., Schalm S. W. Influence of hepatitis delta virus infection on morbidity and mortality in compensated cirrhosis type B. The European Concerted Action on Viral Hepatitis (Eurohep). (angl.) // Gut. — 2000. — Vol. 46, no. 3. — P. 420—426. — PMID 10673308. [ispravit]
  4. ↑ Rizzetto M., Canese M. G., Aricò S., Crivelli O., Trepo C., Bonino F., Verme G. Immunofluorescence detection of new antigen-antibody system (delta/anti-delta) associated to hepatitis B virus in liver and in serum of HBsAg carriers. (англ.) // Gut. — 1977. — Vol. 18, no. 12. — P. 997—1003. — PMID 75123. [исправить]
  5. ↑ Wang K. S., Choo Q. L., Weiner A. J., Ou J. H., Najarian R. C., Thayer R. M., Mullenbach G. T., Denniston K. J., Gerin J. L., Houghton M. Structure, sequence and expression of the hepatitis delta (delta) viral genome. (англ.) // Nature. — 1986. — Vol. 323, no. 6088. — P. 508—514. — doi:10.1038/323508a0. — PMID 3762705. [исправить]
  6. ↑ Fauquet C.M., Mayo M.A., Maniloff J.ratified , Desselberger U., Ball L.A. Deltavirus (неопр.) // Eight Report of the International Committee on Taxonomy of Viruses. London. — 2005. — С. 735—738.
  7. ↑ New taxa in 1993. Архивная копия от 22 декабря 2015 на Wayback Machine — 1993. — [1993.02V] — p. 3.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 Human and Medical Virology 2010.
  9. ↑ 9,0 9,1 Acheson 2011.
  10. ↑ Rizzetto M (2020). "Epidemiology of the Hepatitis D virus". WikiJournal of Medicine. 7: 7. doi:10.15347/wjm/2020.001.
  11. ↑ Alfaiate D., Dény P., Durantel D. Hepatitis delta virus: From biological and medical aspects to current and investigational therapeutic options. (angl.) // Antiviral research. — 2015. — Vol. 122. — P. 112—129. — doi:10.1016/j.antiviral.2015.08.009. — PMID 26275800. [ispravit]
  12. ↑ Radjef N., Gordien E., Ivaniushina V., Gault E., Anaïs P., Drugan T., Trinchet J. C., Roulot D., Tamby M., Milinkovitch M. C., Dény P. Molecular phylogenetic analyses indicate a wide and ancient radiation of African hepatitis delta virus, suggesting a deltavirus genus of at least seven major clades. (angl.) // Journal of virology. — 2004. — Vol. 78, no. 5. — P. 2537—2544. — PMID 14963156. [ispravit]
  13. ↑ Taylor J. M. Hepatitis delta virus. (angl.) // Virology. — 2006. — Vol. 344, no. 1. — P. 71—76. — doi:10.1016/j.virol.2005.09.033. — PMID 16364738. [ispravit]
  14. ↑ Human and Medical Virology, 2010, p. 124.
  15. ↑ Alfaiate D., Dény P., Durantel D. Hepatitis delta virus: From biological and medical aspects to current and investigational therapeutic options. (angl.) // Antiviral research. — 2015. — Vol. 122. — P. 112—129. — doi:10.1016/j.antiviral.2015.08.009. — PMID 26275800. [ispravit]
  16. ↑ Pascarella S., Negro F. Hepatitis D virus: an update. (angl.) // Liver international : official journal of the International Association for the Study of the Liver. — 2011. — Vol. 31, no. 1. — P. 7—21. — doi:10.1111/j.1478-3231.2010.02320.x. — PMID 20880077. [ispravit]
  17. ↑ Abbas Z., Khan M. A., Salih M., Jafri W. Interferon alpha for chronic hepatitis D. (angl.) // The Cochrane database of systematic reviews. — 2011. — No. 12. — P. 006002. — doi:10.1002/14651858.CD006002.pub2. — PMID 22161394. [ispravit]
  18. ↑ Roman Dmitriev. „Mirkludeks B“: nemeskiy udar po virusnomu gepatitu D. Odin iz sposobov effektivnogo lecheniya etogo neprostogo infeksionnogo zabolevaniya.. Mosmedpreparaty.ru. Mosmedpreparati (15 aprelya 2019). Data obraщeniya: 21 noyabrya 2020. Arxivirovano 29 noyabrya 2020 goda.
  19. ↑ Roman Dmitriev. „Mirkludeks B“: effektivno li lechenie virusnogo gepatita D. Bulevirtid ostavil otkritimi ryad vajnix voprosov.. Mosmedpreparaty.ru. Mosmedpreparati (13 yanvarya 2020). Data obraщeniya: 21 noyabrya 2020. Arxivirovano 11 dekabrya 2020 goda.
  20. ↑ Роман Дмитриев. «Мирклудекс Б»: немецкий удар по вирусному гепатиту D. Один из способов эффективного лечения этого непростого инфекционного заболевания.. Mosmedpreparaty.ru. Мосмедпрепараты (15 апреля 2019). Дата обращения: 21 ноября 2020. Архивировано 29 ноября 2020 года.

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Gepatit_D&oldid=4356103" dan olindi