Kontent qismiga oʻtish

Poʻlat Habibullayev

Vikipediya, erkin ensiklopediya
Poʻlat Qirgʻizboyevich Habibullayev
oʻzbekcha: Пўлат Қирғизбоевич Ҳабибуллаев
 Oʻzbekiston SSR Oliy Kengashi Prezidiumi raisi
Mansab davri
9-aprel 1988-yil – 6-mart 1989-yil
Oʻtmishdoshi Rafiq Nishonov
Vorisi Mirzaolim Ibragimov
 Oʻzbekiston SSR Oliy Kengashi raisi
Mansab davri
30-mart 1985-yil – 9-aprel 1988-yil
Oʻtmishdoshi Erkin Yusupov
Vorisi Rasul Gʻulomov
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi 14-oktabr 1936-yil
Asaka tumani, Andijon viloyati, OʻzSSR, SSSR
Vafoti 7-fevral 2010-yil(2010-02-07)
(73 yoshda)
Toshkent, Oʻzbekiston
Siyosiy partiyasi SIKP
Taʼlim Oʻrta Osiya davlat universiteti
Kasbi Issiqlik fizikasi
Mukofotlari Mehnat shuhrati ordeni

Poʻlat Qirgʻizboyevich Habibullayev (1936-yil 14-oktyabr Andijonda tugʻilgan — 2010-yil 7-fevral Toshkentda vafot etgan) — fizik olim va jamoat arbobi. Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi akademigi (1984). SSSR (1991-yildan Rossiya) Fanlar akademiyasi muxbir aʼzosi. Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan fan arbobi (1994), fizika-matematika fanlari doktori (1971), professor (1972). Toshkent pedagogika institutida kafedra mudiri (1964—71), Andijon paxtachilik instituti rektori (1971—75), Oʻzbekiston KP MK fan va oʻquv yurtlari boʻlimi mudiri (1975—78). Oʻzbekiston Fanlar Akademiyasi Yadro fizikasi instituti direktori (1978—88), Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Issiqlik fizikasi boʻlimi ilmiy rahbari (1977-yildan). Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi vitse-prezidenti (1979—84), prezidenti (1984—88), Oʻzbekiston Oliy Soveti raisi (1985—88), Oʻzbekiston Oliy Soveti Prezidiumi raisi (1988—89), Oʻzbekiston Respublikasi Fan va texnika davlat qoʻmitasi raisi (1994-yildan), Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Fan va texnologiyalar markazi direktori (2002-yildan). „Oʻzbekiston fizika jurnali“ bosh muharriri (1995-yildan). Ilmiy ishlari akustik spektroskopiya, fizik va kvant akustika, nanofizika va yumshoq muhitlar fizikasi, nochiziqli op-tika va lazer termokimyosi, superion oʻtkazgichlar va kvant-oʻlchamli sistemalar fizikasi, yadro fizikasi va radiatsion materialshunoslik, nochiziqli dinamika va xaos, izotoplar fizikasi va kimyosi, lazer fotosintezi va boshqa yoʻnalishlarga doir. Habibullayev kritik hodisalar va fazaviy oʻtishlar sohasini oʻz ichiga olgan kondensirlangan muhitlar akustik spektroskopiyasi asoschilaridan biri. Oʻrta maktab va oliy oʻquv yurtlari uchun fizikadan darsliklar muallifi. Pokiston, Hindiston va boshqa bir qancha xorijiy Fanlar akademiyasi aʼzosi. Beruniy nomidagi Oʻzbekiston Respublikasi Davlat mukofoti laureati boʻlgan (1981)[1].

Yoshligi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Habibullayev 1936-yil 14-oktyabrda Asaka tumanida tugʻilgan[2]. Onasi Soliyaxon Toshlanova o‘zbek jamiyatida juda faol bo‘lgan, paxta kolxoziga rahbarlik qilgan. U atigi ikki oylik boʻlganida onasi uni oʻzi bilan Moskvadagi konferensiyaga olib kelgan. 1958—1960-yillarda Toshkent Davlat pedagogika institutining umumiy fizika kafedrasi mudiri lavozimida ishlagan, 1960-yilda O‘rta Osiyo Davlat universitetini tamomlagan[3][4][5].

Ilmiy faoliyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Poʻlat Habibullayev birinchi boʻlib boʻylama va koʻndalang akustik toʻlqinlarning (103 gers) dan eng yuqori (1010 gers) chastotalargacha tarqalishi paytidagi jarayonlarning molekulyar tabiatini oʻrgandi. Bu muvozanatsiz tizimlar termodinamikasi nuqtai nazaridan molekulyar tartibni oʻrnatishga imkon berdi.

Habibullayev yangi ilmiy yoʻnalishlarning asoschisi: yumshoq muhit va superion oʻtkazgichlar fizikasi.

Habibullayev boshchiligida reaktor yadrosidagi radiatsiya maydonining yadro reaktori va termoyadro qurilmalari, konstruktiv materiallarining termofizik, elektr va mexanik xususiyatlariga taʼsirini oʻrganish sikli oʻtkazildi. Olim va uning shogirdlari vodorod, yadro va termoyadro energiyasi uchun materialshunoslik muammolarini hal qilishda zarur boʻlgan tezlashtirilgan ionlar va neytronlarning materialda erigan vodorod bilan oʻzaro taʼsirini oʻrgandilar. Bu moddalarning konsentratsiya profili va energiya spektrlarini oʻlchash uchun yadro fizikasi usullarini ishlab chiqdilar. Radioaktiv izotoplar (fosfor-32 va fosfor-33) ishlab chiqarish va ulardan foydalanish yoʻnalishlari ishlab chiqildi. Yangi texnologiyalar taklif qilindi, yuqumli kasalliklar diagnostikasi uchun preparatlar ishlab chiqarildi.

Akademik faoliyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1960-yilda Oʻrta Osiyo Davlat universitetini tamomlab, oʻqishni davom ettirdi, 1964-yilda Moskvada nomzodlik dissertatsiyasini himoya qildi va 1971-yilda fizika-matematika fanlari doktori unvonini oldi. Shundan 1975-yilgacha Andijon paxtachilik instituti rektori lavozimida ishladi. Soʻng 1978-yilgacha O‘zbekiston SSR Kompartiyasi Markaziy Komiteti Fan va taʼlim muassasalari bo‘limi mudiri lavozimida ishlagan. 1979-yilda Oʻzbekiston SSR Fanlar akademiyasining muxbir aʼzosi boʻlib, 1984-yilgacha akademiya vitse-prezidenti lavozimida ishlagan; oʻsha yili u akademiyaning aʼzosi boʻldi. Shu bilan birga, 1978-yildan 1988-yilgacha Habibullayev Yadro fizikasi instituti direktori lavozimida ishlagan. 1984—1988-yillarda Oʻzbekiston SSR Fanlar akademiyasi prezidenti boʻlgan. 1989-yildan boshlab „Issiqlik fizikasi“ kafedrasini, so‘ngra 1992—1994-yillarda mustaqillikdan keyin nomi o‘zgartirilgan „Optika“ kafedrasini boshqargan. 2010-yilda Fanlar akademiyasining Issiqlik fizikasi kafedrasi mudirligiga qaytdi. U, shuningdek, Sovet Fanlar akademiyasining, keyinchalik Rossiya Fanlar akademiyasining muxbir aʼzosi boʻlgan va Iordaniya poytaxti Amman shahrida joylashgan Islom fanlar akademiyasining aʼzosi etib saylangan[6].

Habibullayev 200 dan ortiq fan nomzodlari va 40 dan ortiq fan doktorlarini tayyorlagan[7].

Rossiya fanlar akademiyasi „Akustik“ jurnali va qator taniqli ilmiy jurnallar tahririyati aʼzosi.

Siyosiy faoliyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1965-yilda Kommunistik partiya aʼzosi bo‘lgan Habibullayev ilmiy lavozimlardan tashqari O‘zbekiston SSRda turli yuqori siyosiy lavozimlarda ham ishlagan. 1985—1988-yillarda bir vaqtning o‘zida Fanlar akademiyasi boshlig‘i bo‘lib ishlagan holda O‘zbekiston SSR Oliy Kengashining raisi hamda 1984—1989-yillarda o‘n birinchi chaqiriq Oliy Sovet deputati bo‘lib ishlagan. 1988—1989-yillarda Oʻzbekiston SSR Oliy Kengashi Prezidiumi Raisi va SSSR Oliy Kengashi Prezidiumi Raisining oʻrinbosari boʻlib ishlagan. O‘sha yildan 2002-yilgacha O‘zbekiston Fan va texnologiyalar davlat qo‘mitasi raisi, 2002—2006-yillarda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Fan va texnologiyalar markazi direktori lavozimlarida ishlagan[8][9].

Mukofot va unvonlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

O‘zbekiston SSR Davlat mukofoti laureati. „Oʻzbekiston Respublikasida xizmat koʻrsatgan fan arbobi“ faxriy unvoni bilan taqdirlangan, „Mehnat Shuhrati“, „Shon-sharaf belgisi“ ordeni va ikkita Mehnat Qizil Bayroq ordeni (SSSR) bilan mukofotlangan. La-Pas (Boliviya, 1988) va Litl-Rok (AQSh, 1993) shaharlarining faxriy fuqarosi.

O‘zbekiston Milliy universitetining fizika fakultetiga O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi akademigi, Rossiya Fanlar akademiyasi muxbir aʼzosi Po‘lat Habibullayev nomi berilgan[10].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ OʻzME
  2. ↑ Депутаты Верховного Совета Узбекской ССР (Девятый созыв) (uz). Ŭzbekiston, 1976. 
  3. ↑ „Ташланова Солияхон со Сталиным и Ворошиловым“ (ru-RU). Письма о Ташкенте. Qaraldi: 2022-yil 5-dekabr.
  4. ↑ „ХАБИБУЛЛАЕВ Пулат Киргизбаевич“. centrasia.org. Qaraldi: 2022-yil 19-dekabr.
  5. ↑ "ҲАБИБУЛЛАЕВ Пўлат Қирғизбоевич". Ўзбекистон миллий энциклопедияси. Tashkent. 2005. 
  6. ↑ Pakistan Academy of Sciences. Proceedings of the Pakistan Academy of Sciences (en). Pakistan Academy of Sciences., 1997. 
  7. ↑ researchgate.net
  8. ↑ USSR Facts & Figures Annual (en). Academic International Press, 1990. ISBN 978-0-87569-116-9. 
  9. ↑ Tolz, Vera; Newton, Melanie. The Ussr In 1989: A Record Of Events (en). Avalon Publishing, 1990-12-31. ISBN 978-0-8133-8016-2. 
  10. ↑ „В Узбекистане увековечена память академика Пулата Хабибуллаева - ИА REGNUM“ (ru). ИА REGNUM. 2017-yil 15-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 15-oktyabr. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Poʻlat_Habibullayev&oldid=5268309" dan olindi