Kontent qismiga oʻtish

Hasan al-Basriy

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
(Hasan Basriydan yoʻnaltirildi)
Abu Said al-Hasan ibn Abi'l-Hasan Yasor al-Basriy
أبو سعيد الحسن بن أبي الحسن يسار البصري
Tavalludi 642
Basra
Vafoti 728
Fuqaroligi musulmon

Abu Said al-Hasan ibn Abi'l-Hasan Yasor al-Basriy (arabcha: أبو سعيد الحسن بن أبي الحسن يسار البصري Abū Saʿīd al-Ḥasan b. Abī’l-Ḥasan Yasār al-Baṣrī; tax. 642 – 15 October 728), Basralik Hasan nomi bilan mashhur (arabcha: حسن البصري romiylashtirilgan), ilk sunniy musulmon voiz, zohid, ilohiyotchi, tafsirchi, olim, qozi va tasavvufchi edi.[1] 642 yilda Madinada tugʻilgan[2] Hasan musulmonlarning ikkinchi avlodiga mansub boʻlib, ularning barchasi keyinchalik sunniy islom taqvosida tabi’un deb atalar edi.[3] Darhaqiqat, Hasan tobeinlarning[4] „eng mashhurlaridan“ biriga aylandi va „taniqli ilmiy martaba va islom ilmida vafotidan keyin yanada ajoyib meros“ qoldirdi..[5]

Oʻzining qattiqqoʻlligi va „taslim boʻlish“ (zuhd) tarafdoriligi bilan hurmatga sazovor boʻlgan Hasan Umaviylar xalifaligining ilk davrida dunyoviylik va moddiyatparastlikka qarshi targʻib qilgan, joʻshqin vaʼzlari bilan „zamondoshlarida chuqur taassurot qoldirgan“.[6] Sahoba[7] bir qancha koʻzga koʻringan sahobalari bilan yaqin munosabatlari uning islom ilmlari ustozi va olimi sifatidagi mavqeini yanada mustahkamladi.[8] U zoʻr boʻlgan deb aytiladigan maxsus fanlar qatoriga Qur’on tafsiri (tafsir)[9] kiradi, shu sababli uning nomi mumtoz va oʻrta asrlardagi muqaddas bitikning tafsirlarida[10], shuningdek, ilohiyot va tasavvufda „nomi doimo uchraydi“.[11][12] Bularning oxirgisiga kelsak, shuni taʼkidlash kerakki, Hasan soʻfiylik rivojida gʻoyat muhim shaxs boʻlib qoldi[13] uning nomi „Muhammadga qaytib boradigan koʻplab tasavvufiy silsilalarda (ustozlar va ularning shogirdlari zanjirlarida)“ uchraydi. IX asrdan boshlab sunniy tasavvuf olimlarining yozuvlari.[14] Bir alloma taʼbiri bilan aytganda, Hasan ilk tasavvufning „buyuk patriarxi“ hisoblanadi.[15]

Olimlar taʼkidlaganidek, Hasanning asl asarlaridan juda oz qismi saqlanib qolgan, uning turli mavzudagi hikmat va hikmatlari, asosan, koʻplab shogirdlari tomonidan ogʻzaki ijod orqali yetkazilgan.[16] Uning mashhur vaʼzlaridan parchalar keyingi mualliflarning asarlarida saqlanib qolgan boʻlsa-da, uning nomi bilan atalgan yagona toʻliq qoʻlyozmalar „Risolat al-qadar ila Abdulmalik“ (Abd al-Malikka oldindan taqdirchilarga qarshi maktub) kabi apokrifik asarlardir.[17] IX yoki X asr boshlariga mansub psevdopigrafik matn[18] va Umar II ga (vaf. 720 yil) yoʻllangan „asket va bogʻlovchi xarakterdagi“ boshqa xat[19] ham xuddi shunday soxta deb hisoblanadi.[20]

Anʼanaga koʻra, Hasan barcha sunniy mazhablar tomonidan atoqli shaxs sifatida eʼtirof etilgan[21] va

Abu Tolib al-Makkiy kabi muhim sunniy mutafakkirlarning keyingi asarlarida koʻpincha ilk islom jamoatchiligining hurmatli kishilaridan biri sifatida qayd etilgan. (vaf. 996),[22] Abu Nuʻaym (vaf. 1038),[23] Ali Hujviriy (vaf. 1077),[24] Ibn al-Javziy (vaf. 1201),[25] va Nishopurlik Attor (vaf. 1221).[26][27] Abu Tolib al-Makkiy Basron sunniy tasavvufining eng muhim asari boʻlgan mashhur "Hut al-Hulub " asarida Hasan haqida shunday deydi: "Biz vakillik qilayotgan bu taʼlimotda Hasan bizning imomimizdir. Biz uning izidan yuramiz va Uning yoʻllaridan va Uning chiroqlaridan kelib chiqamiz " Natbaʼu va min Mishkonihi Nastaiy.[28]

Hayoti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hasan 642 yilda Madinada tugʻilgan.[29] Uning onasi Xayra Muhammad paygʻambarning xotinlaridan biri Ummu Salamaning (vaf. 683) choʻrisi boʻlgan, otasi Peroz esa asli Iroq janubidan boʻlgan fors quli boʻlgan.[30][31] Anʼanaga koʻra, Hasan Siffin jangidan keyin oilasi Basraga koʻchib oʻtishidan oldin, hayotining katta qismini Madinada oʻsgan.[32] Ayrim olimlarning fikriga koʻra, „birinchi navbatda Madina bilan boʻlgan aloqasi va u yerda Muhammadning koʻplab taniqli sahobalari va xotinlari bilan tanishishi [Hasanning] musulmon diniy va tarixiy nasabnomasida obroʻli shaxs sifatidagi ahamiyatini oshirgan“.[33]

Bizgacha yetib kelgan turli tarjimai hollarda Hasanni bir paytlar Ummu Salama emizganligi[34] va onasi uni tugʻilgandan keyin xalifa Umarning (vaf. 644) huzuriga olib borganligi, u kishi Hasanga duo bilan duo qilganliklari haqida hikoya qiladi: „Ey Allohim. ! Iltimos, uni imonda dono va hamma odamlarga suyukli qilgin“[35] U oʻsib ulgʻaygan sari, Hasan Muhammadning oʻrnaklariga murosasiz sodiqligi bilan koʻpchilikning hayratiga tusha boshladi.[36] Hasan hayotiga oid turli dastlabki manbalarda u bu davrda Ali (vaf. 661) oyoqlarida tez-tez saboq olgani, aytilishicha, Hasan hali „oʻsmirlik chogʻida“ saboq bergan.[37] Abdalning metafizik gʻoyasi borligiga dalil sifatida — qirqta asosiy avliyolar, ularning soni, anʼanaviy sunniy tasavvufiy eʼtiqodiga koʻra, qiyomat kuniga qadar doimiy boʻlib qoladi, har bir qirq guruh yer yuzida vafot etganidan keyin boshqasi bilan almashtiriladi. — oʻsha davrda keng tarqalgan edi[38] Hasanning baʼzi zamondoshlari uni haqiqatan ham oʻsha davrning abdallaridan biri deb taʼriflaganliklari haqida rivoyatlar mavjud.[39]

Hasan yoshligida Sharqiy Erondagi bosqinchilik yurishlarida qatnashgan (taxminan 663 yil) va zargarlik savdosi bilan shugʻullangan[40], sof zohid va olim uchun tijorat va harbiy hayotni tark etgan.[41] Aynan mana shu keyingi davrda u Iroqdagi valiylarning siyosatini ochiqdan-ochiq tanqid qila boshladi, hatto hukumatni shu darajada qoʻzgʻatdiki, Hasanning gʻazabi Hasan rahimahullohning gʻazabiga uchragan Hajj̲aj davrida hayoti xavfsizligi uchun qochishga majbur boʻldi. Hajj̲ajning 705-yilda Vositga asos solganini ochiqdan-ochiq qoralagani tufayli uygʻongan edi[42] Hasanning bu davrdagi eng yaqin hamrohlaridan biri uning safdoshi, asket va tasavvufchi Farqad as-Saboxi (vaf. 729) boʻlib, islomni qabul qilgan nasroniy arman edi.[43] Hasan as-Saboxiy va Robiya Basriy (vafoti 801) kabi arboblar bilan birgalikda boylarning boylik toʻplashini ochiqchasiga qoralay boshladi; va shaxsan oʻzi boylikni shu darajada mensiganki, hatto „boyligi bilan mashhur boʻlgan qizining qoʻliga sovchini ham faqat boyligi tufayli rad etgani“ aytiladi.[44] Qolaversa, ayni shu davrda Hasan tasavvufda koʻplab shogirdlar olgani aytiladi[45], masalan, Habib al-Ajamiy (vafoti 8-asr), ularning Hasan bilan aloqalari turli xagiografiyalarda qayd etilgan.[46] Hasan 728 yili Basrada sakson olti yoshda vafot etdi.[47] Oʻrta asrlar anʼanachisi Qushayriy (vaf. 1074) keltirgan anʼanaga koʻra, "al-Hasan al-Basriy vafot etgan kechada… [mahalliy odam] tushida jannat eshiklari ochilganini va faryodchini koʻrdi. „Albatta, al-Hasan al-Basriy Undan rozi boʻlgan Alloh taolo huzuriga kelyapti“, deb eʼlon qildi"[48]

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bir olim tushuntirganidek, Hasan risolatining mohiyati „oʻzga dunyoviylik, oʻzini tutmaslik, faqirlik va Allohdan taqvo qoʻrqishdan iborat boʻlgan, garchi u Alloh taoloning ilmi va muhabbati haqida gapirgan boʻlsa-da, uni dunyoga muhabbat va ilm bilan qarama-qarshi qoʻygan“.[49]

Tasavvuf

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hasanning tasavvufga oid birorta toʻliq asarlari saqlanib qolmagan boʻlsa-da, u „bir necha avlod talabalariga ham diniy ilmlar, ham yaqinda soʻfiylik deb nomlanadigan ilmlarni oʻrgatgani“ eʼtirof etiladi.[50] Shunday ekan, u Gʻarb olimlari tomonidan ham soʻfiylikning „buyuk patriarxi“[51], ham „musulmon tasavvufining patriarxi“[52] deb atalgan. Darhaqiqat, Hasan hech qachon bu mavzuda toʻliq asar yozmagan boʻlishi mumkin, chunki uning boshqa fanlardagi asarlari ham saqlanib qolmagan; balki, olimlar taʼkidlaganidek, ehtimoldan ham koʻproq narsa shundaki, u oʻz taʼlimotini ogʻzaki ravishda yetkazgan.[53] Uning keyingi islomiy asarlarda bizgacha yetib kelgan vaʼzlaridan parchalardan maʼlum boʻladiki, Hasan tasavvufining birlamchi jihatlaridan biri uning zohidlik va oʻzga dunyoviylikni kuchli qoʻllab-quvvatlaganligidir.[54] Bu xususiyat uning eng mashhur epigrammalarida taʼkidlangan, masalan: „Bu dunyoda goʻyo bu yerga qadam qoʻymagandek, narigi dunyoda esa uni tark etmagandek boʻl“.[55] Uning hamma joyda keng tarqalgan yana bir gapi: „Xudoni tanigan Uni sevadi, dunyoni bilgan undan oʻzini tiyadi“[56] boʻlib, bir olimning fikricha, oʻsha paytda Basradagi „tasavvufning oʻta quintessensi“ni ifodalaydi..[57] Hasan oʻzining yana bir mashhur iborasida shunday degan: „(Vatanchi) koʻrgan odam oʻzini kasalman deb oʻylaydi, lekin bu xalqni hech bir kasallik yuqmagan. Yoki, agar xohlasang, ular eziladilar: oxirat zikri koʻpchilikni magʻlub qiladi“[58], bir olimning fikriga koʻra, „bu holda turib keyingi hayotni aniq koʻrish imkoniyatini eslatib oʻtadi va buning abadiy izini tasvirlaydi. oldindan tatib koʻring.“[59] Olimlar taʼkidlaganidek, Hasan oʻzini ulardan biri deb bilishiga qaramay, „bunday koʻruvchilar“ haqida xolis gapirgan.[60] Bir olimning soʻzlariga koʻra, Hasanning mashhur tasavvufiy tovlamalari koʻp asrlar oʻtgandan keyin ham „ fors, turk va pushtu tasavvufiy misralarida aks-sadosini saqlab kelmoqda“.[61]

Hasan soʻfiylar tarixida „ajoyib vositachi“ sifatida taʼriflangan[62], chunki "u havoriylar davrida [ sahaba asrida ] ulgʻaygan boʻlsa-da,[63] ilk islomda tasavvufiy tananing tabiati bor edi. „86 yoshida oʻlimiga qadar“[64] oʻzgardi, shu paytgacha „islom tasavvufchilari alohida tabaqaga aylandi“.[65] Anʼanaviy sunniy tasavvuf asarlariga koʻra, Hasan oʻzining ichki bilimlarining koʻp qismini Alidan oʻrgangan, shuning uchun ham „koʻpgina soʻfiylik tariqatlari oʻzlarining ruhiy nasl-nasabini Hasan orqali Aliga va shuning uchun Paygʻambarga bogʻlaydilar“.[66]

Taqvosi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hasan Allohni zikr qilishda munchoqlardan (arabcha misbaha ; forscha, turkcha va urducha: tasbīh) foydalanishni targʻib qilgani aytiladi.[67] As-Suyutiy (vaf. 1505) rivoyat qiladilarki, Hasan munchoqlardan foydalanish haqida shunday degan: „Yoʻlning boshida qoʻllagan narsamizni oxirida qoldirishni istamaymiz. Men Allohni qalbim, qoʻlim va tilim bilan zikr qilishni yaxshi koʻraman“[68] Bu haqda as-Suyutiy shunday fikr bildirgan: "Boʻlmasa, qanday boʻlsinki, zikrlar Alloh taoloni eslatib tursa-yu, odam zikrni kamdan-kam koʻradi, magar Allohni zikr qiladi, bu uning eng katta foydalaridandir. "[69] Hasan kabi ilk oʻqituvchilarning misoli natijasida, sunniy va shia islomida namozlardan foydalanish juda keng tarqalgan; Biroq, bu amaliyot koʻpincha salafiylik va vahhobiylik tarafdorlari tomonidan dindagi bid’at bid’ati ekanligi sababli qarshilik koʻrsatadi.

U bilan bogʻliq dalillar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Islom olamida Hasan Basriy bilan bogʻliq koʻplab keng tarqalgan hikoyalar va ibratli rivoyatlar mavjud.[70] Ulardan eng mashhurlaridan biri uning diniga qaytishi haqidagi hikoya boʻlib, unda „buyuk zohid oʻzining kattalar hayotini muvaffaqiyatli zargarlik savdosi sifatida boshlaganligi haqida hikoya qiladi“.[71] Hagiografik olim Jon Renard bu hikoyani quyidagicha umumlashtiradi: „Bir kuni Hasan Vizantiya imperatorining saroyiga tashrif buyurdi va vazir uni sahroga sayohatga taklif qildi. Hasan oʻsha yerda hashamatli chodirni koʻrdi, unga birin-ketin katta qoʻshin, toʻrt yuzta olimlar, oqsoqollar va toʻrt yuz nafar goʻzal choʻrilar kelishdi. Vazirning tushuntirishicha, imperatorning chiroyli yosh oʻgʻli kasallikdan vafot etganidan keyin har yili Vizantiya fuqarolari oʻlgan shahzodani hurmat qilish uchun kelishgan. Bu barcha toifadagi qirol fuqarolari kirib-chiqib ketgandan soʻng, imperator va uning bosh vaziri chodirga kirib, oʻz navbatida marhum bolaga na kuchlari, na bilimlari, na donoliklari va na boyliklari haqida qaygʻurishlarini tushuntirdilar. Uning umidli umrini uzaytirish uchun na goʻzallik, na hokimiyat yetarli edi. Bu hayratlanarli manzara Hasanni oʻz oʻlimini doimo yodda tutish zarurligiga ishontirdi va u gullab-yashnagan tadbirkordan dunyodan voz kechuvchi zohidning haqiqiy arxetipiga aylandi“[72]

Hasan Basriyning Muhammad s.a.v bilan munosabati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalarda Hasan Basriyni Muhammad s.a.v (paygʻambar) bilan goʻdakligida uchrashgani yozilgan.[73] Anʼanaga koʻra, „Ummu Salamaning uyiga chaqaloq borligida tashrif buyurgan“ Muhammad „kichkina Hasan uchun duo qildi va yana duo qildi“.[74] Yana bir marta Hasan Basriy Muhammad alayhissalomning koʻzasidan suv ichganligi aytiladi.[75] Paygʻambar Hasanning suvni ichganini bilgach, „bola undan ichgan suvga mutanosib ravishda ilm olishini eʼlon qilgan“, deyiladi.[76]

Hasan Basriyning xislatlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Turli tarixiy manbalarda aytilishicha, Hasan oʻzining kelishgan qiyofasi bilan zamondoshlari tomonidan hayratga tushgan.[77] Shu munosabat bilan Ibn Qayyim al-Javziyya (vaf. 1350) qadimiy rivoyatni rivoyat qiladi, unda shunday deyiladi: "Bir guruh ayollar hayit kuni tashqariga chiqib, odamlarga qarab yurishdi. Ulardan: „Bugun siz koʻrgan eng chiroyli odam kim?“ deb soʻrashdi. Ular: „Qora salla oʻragan domla“, deb javob berishdi. Ular al-Hasan al-Basriyni nazarda tutganlar"[78] Uning shaxsiyatiga kelsak, rivoyat qilinadiki, Hasan tez-tez yigʻlab yurar, atrofidagilar uni „gunohlariga achinib toʻkkan koʻz yoshlari bilan“ tanib qolishgan.[79] Anʼanalardan birida aytilishicha, u bir kuni tomida namoz oʻqiyotganda shunchalik yigʻlaganki, uning koʻz yoshlari „suv tozami yoki yoʻqligini soʻragan oʻtkinchidan pastga oqib tusha boshlagan“.[80] Hasan shu zahoti pastdagi odamni chaqirib, unga: „Yoʻq, chunki bular gunohkorning koʻz yoshlari edi“, dedi.[81] Shunday qilib, „u oʻtkinchiga darhol yuvinishni maslahat berdi“.[82] Qushayriy ham xuddi shunday tarzda Hasan haqida shunday deydi: „Al-Hasan al-Basriyni endigina dahshatli fojiaga duchor boʻldi, deb oʻylamasa, hech qachon koʻrmaydi“.[83] Bu urf-odatlarga kelsak, bir olimning taʼkidlashicha, Hasan „barcha dinlarning zohidlariga xos boʻlgan qaygʻu va qoʻrquvga chuqur singib ketgan“.[84]

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Frye, Richard Nelson. The Cambridge History of Iran (en). Cambridge University Press, 1975-06-26 — 449-bet. ISBN 9780521200936. „was born in Medina in 21/642“ 
  2. ↑ Mourad, Suleiman A., „al-Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, THREE, Edited by: Kate Fleet, Gudrun Krämer, Denis Matringe, John Nawas, Everett Rowson.
  3. ↑ Mourad, Suleiman A., „al-Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, THREE, Edited by: Kate Fleet, Gudrun Krämer, Denis Matringe, John Nawas, Everett Rowson.
  4. ↑ Mourad, Suleiman A., „al-Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, THREE, Edited by: Kate Fleet, Gudrun Krämer, Denis Matringe, John Nawas, Everett Rowson.
  5. ↑ Mourad, Suleiman A., „al-Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, THREE, Edited by: Kate Fleet, Gudrun Krämer, Denis Matringe, John Nawas, Everett Rowson.
  6. ↑ Ritter, H., „Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. Brill Online.
  7. ↑ Ritter, H., „Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. Brill Online.
  8. ↑ Ritter, H., „Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. Brill Online.
  9. ↑ Mourad, Suleiman A., „al-Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, THREE, Edited by: Kate Fleet, Gudrun Krämer, Denis Matringe, John Nawas, Everett Rowson.
  10. ↑ Mourad, Suleiman A., „al-Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, THREE, Edited by: Kate Fleet, Gudrun Krämer, Denis Matringe, John Nawas, Everett Rowson.
  11. ↑ Mourad, Suleiman A., „al-Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, THREE, Edited by: Kate Fleet, Gudrun Krämer, Denis Matringe, John Nawas, Everett Rowson.
  12. ↑ S. H. Nasr, The Garden of Truth: The Vision and Promise of Sufism, Islam’s Mystical Tradition (San Francisco: HarperOne, 2008), pp. 168-169
  13. ↑ S. H. Nasr, The Garden of Truth: The Vision and Promise of Sufism, Islam’s Mystical Tradition (San Francisco: HarperOne, 2008), pp. 168-169
  14. ↑ Ritter, H., „Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. Brill Online.
  15. ↑ S. H. Nasr, The Garden of Truth: The Vision and Promise of Sufism, Islam’s Mystical Tradition (San Francisco: HarperOne, 2008), p. 168
  16. ↑ Ritter, H., „Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. Brill Online.
  17. ↑ Mourad, Suleiman A., „al-Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, THREE, Edited by: Kate Fleet, Gudrun Krämer, Denis Matringe, John Nawas, Everett Rowson.
  18. ↑ Mourad, Suleiman A., „al-Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, THREE, Edited by: Kate Fleet, Gudrun Krämer, Denis Matringe, John Nawas, Everett Rowson.
  19. ↑ Mourad, Suleiman A., „al-Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, THREE, Edited by: Kate Fleet, Gudrun Krämer, Denis Matringe, John Nawas, Everett Rowson.
  20. ↑ Mourad, Suleiman A., „al-Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, THREE, Edited by: Kate Fleet, Gudrun Krämer, Denis Matringe, John Nawas, Everett Rowson.
  21. ↑ Ritter, H., „Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. Brill Online.
  22. ↑ Abū Ṭālib al-Makkī, Ḳūt al-ḳulūb, Cairo 1310, passim
  23. ↑ Abū Nuʿaym al-Iṣfahānī, Ḥilyat al-awliyāʾ wa-ṭabaqāt al-aṣfiyāʾ (Beirut 1967-8), 2:131-61
  24. ↑ Ḥud̲j̲wīrī, Kas̲h̲f al-maḥd̲j̲ūb, tr. R. A. Nicholson, GMS xvii, 86 f.
  25. ↑ Ibn al-Jawzī, Adab al-shaykh al-Ḥasan b. Abī l-Ḥasan al-Baṣrī, ed. Sulaymān M. al-Ḥarash, Riyadh 1993
  26. ↑ al-ʿAṭṭār, Tadhkirat al-awliyāʾ, ed. Reynold A. Nicholson (London 1905-7), 1:24-34
  27. ↑ Ritter, H., „Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. Brill Online.
  28. ↑ Ritter, H., „Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. Brill Online.
  29. ↑ Ritter, H., „Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. Brill Online.
  30. ↑ The Cambridge history of Iran., Repr. Frye: , London: Cambridge U.P., 1975 — 449-bet. ISBN 978-0-521-20093-6. „The founder of the Basra school of Sufism, which is itself the source for all later Sufi schools, is the celebrated Hasan al-Basri, who was born in Medina in 21/642, the son of a Persian slave, and who died after a long and fruitful life in Basra in 110/728.“ 
  31. ↑ Donner, F.M. (1988). "BASRA". Encyclopaedia Iranica, Vol. III, Fasc. 8. 851–855 b. http://www.iranicaonline.org/articles/basra. "Some of these cultural figures were of Iranian descent, including the early paragon of piety Ḥasan al-Baṣrī; Sebawayh, one of the founders of the study of Arabic grammar; the famed poets Baššār b. Bord and Abū Nowās; the Muʿtazilite theologian ʿAmr b. ʿObayd; the early Arabic prose stylist Ebn al-Moqaffaʿ; and probably some of the authors of the noted encyclopedia of the Eḵwān al-Ṣafāʾ." 
  32. ↑ Ritter, H., „Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. Brill Online.
  33. ↑ Ritter, H., „Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. Brill Online.
  34. ↑ Ritter, H., „Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. Brill Online.
  35. ↑ Ritter, H., „Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. Brill Online.
  36. ↑ Ritter, H., „Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. Brill Online.
  37. ↑ Martin Lings (Abu Bakr Siraj ad-Din), What is Sufism? (Lahore: Suhail Academy, 1975), p. 104
  38. ↑ See, for example, Ahmad ibn Hanbal, Musnad 1:112: "The people of Syria were mentioned in front of `Ali ibn Abi Talib while he was in Iraq, and they said: „Curse them, O Commander of the Believers.“ He replied: „No, I heard the Messenger of Allah say: The Substitutes (al-abdal) are in Syria and they are forty men, every time one of them dies, Allah substitutes another in his place. By means of them Allah brings down the rain, gives (Muslims) victory over their enemies, and averts punishment from the people of Syria.“
  39. ↑ See, for example, al-Tabarani, al-Awsat: „We do not doubt that al-Hasan is one of them.“ (narrated by Qatāda)
  40. ↑ Ritter, H., „Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. Brill Online.
  41. ↑ Ritter, H., „Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. Brill Online.
  42. ↑ Ritter, H., „Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. Brill Online.
  43. ↑ Historical dictionary of Sufism By John Renard, p. 87
  44. ↑ Ritter, H., „Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. Brill Online.
  45. ↑ S. H. Nasr, The Garden of Truth: The Vision and Promise of Sufism, Islam’s Mystical Tradition (San Francisco: HarperOne, 2008), pp. 168-169
  46. ↑ Historical dictionary of Sufism By John Renard, p. 87
  47. ↑ Ritter, H., „Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. Brill Online.
  48. ↑ Qushayri, Risala, trans. A. Knysh (Reading, Garnet Publishers: 2007), p. 397
  49. ↑ S. H. Nasr, The Garden of Truth: The Vision and Promise of Sufism, Islam’s Mystical Tradition (San Francisco: HarperOne, 2008), p. 169
  50. ↑ S. H. Nasr, The Garden of Truth: The Vision and Promise of Sufism, Islam’s Mystical Tradition (San Francisco: HarperOne, 2008), p. 168
  51. ↑ S. H. Nasr, The Garden of Truth: The Vision and Promise of Sufism, Islam’s Mystical Tradition (San Francisco: HarperOne, 2008), p. 168
  52. ↑ Annemarie Schimmel, Mystical Dimensions of Islam (Chapel Hill: University of North Carolina Press, 1975), p. 30
  53. ↑ S. H. Nasr, The Garden of Truth: The Vision and Promise of Sufism, Islam’s Mystical Tradition (San Francisco: HarperOne, 2008), pp. 168-169
  54. ↑ S. H. Nasr, The Garden of Truth: The Vision and Promise of Sufism, Islam’s Mystical Tradition (San Francisco: HarperOne, 2008), pp. 168-169
  55. ↑ S. H. Nasr, The Garden of Truth: The Vision and Promise of Sufism, Islam’s Mystical Tradition (San Francisco: HarperOne, 2008), p. 169
  56. ↑ Martin Lings (Abu Bakr Siraj ad-Din), What is Sufism? (Lahore: Suhail Academy, 1975), p. 104
  57. ↑ Martin Lings (Abu Bakr Siraj ad-Din), What is Sufism? (Lahore: Suhail Academy, 1975), p. 104
  58. ↑ Martin Lings (Abu Bakr Siraj ad-Din), What is Sufism? (Lahore: Suhail Academy, 1975), p. 104
  59. ↑ Martin Lings (Abu Bakr Siraj ad-Din), What is Sufism? (Lahore: Suhail Academy, 1975), p. 104
  60. ↑ Martin Lings (Abu Bakr Siraj ad-Din), What is Sufism? (Lahore: Suhail Academy, 1975), p. 104
  61. ↑ Annemarie Schimmel, Mystical Dimensions of Islam (Chapel Hill: University of North Carolina Press, 1975), p. 30
  62. ↑ Martin Lings (Abu Bakr Siraj ad-Din), What is Sufism? (Lahore: Suhail Academy, 1975), p. 104
  63. ↑ Martin Lings (Abu Bakr Siraj ad-Din), What is Sufism? (Lahore: Suhail Academy, 1975), p. 104
  64. ↑ Martin Lings (Abu Bakr Siraj ad-Din), What is Sufism? (Lahore: Suhail Academy, 1975), p. 104
  65. ↑ Martin Lings (Abu Bakr Siraj ad-Din), What is Sufism? (Lahore: Suhail Academy, 1975), p. 104
  66. ↑ Martin Lings (Abu Bakr Siraj ad-Din), What is Sufism? (Lahore: Suhail Academy, 1975), p. 104
  67. ↑ Al-Suyuti, al-Hawi li al-Fatawa
  68. ↑ Al-Suyuti, al-Hawi li al-Fatawa.
  69. ↑ Al-Suyuti, al-Hawi li al-Fatawa
  70. ↑ Ritter, H., „Ḥasan al-Baṣrī“, in: Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. Brill Online.
  71. ↑ John Renard, Friend of God: Islamic Images of Piety, Commitment, and Servanthood (Berkeley: University of California Press, 2008), p. 46
  72. ↑ John Renard, Friend of God: Islamic Images of Piety, Commitment, and Servanthood (Berkeley: University of California Press, 2008), p. 47
  73. ↑ John Renard, Friend of God: Islamic Images of Piety, Commitment, and Servanthood (Berkeley: University of California Press, 2008), p. 26
  74. ↑ John Renard, Friend of God: Islamic Images of Piety, Commitment, and Servanthood (Berkeley: University of California Press, 2008), p. 26
  75. ↑ John Renard, Friend of God: Islamic Images of Piety, Commitment, and Servanthood (Berkeley: University of California Press, 2008), p. 26
  76. ↑ John Renard, Friend of God: Islamic Images of Piety, Commitment, and Servanthood (Berkeley: University of California Press, 2008), p. 26
  77. ↑ Ibn al-Qayyim, Rawda al-Muhibbin wa Nuzha al-Mushtaqin, p. 225
  78. ↑ Ibn al-Qayyim, Rawda al-Muhibbin wa Nuzha al-Mushtaqin, p. 225
  79. ↑ John Renard, Friend of God: Islamic Images of Piety, Commitment, and Servanthood (Berkeley: University of California Press, 2008), p. 47
  80. ↑ John Renard, Friend of God: Islamic Images of Piety, Commitment, and Servanthood (Berkeley: University of California Press, 2008), p. 47
  81. ↑ John Renard, Friend of God: Islamic Images of Piety, Commitment, and Servanthood (Berkeley: University of California Press, 2008), p. 47; see source in notes, with p. 286
  82. ↑ John Renard, Friend of God: Islamic Images of Piety, Commitment, and Servanthood (Berkeley: University of California Press, 2008), p. 47; see source in notes, with p. 286
  83. ↑ Qushayri, Risala, trans. A. Knysh (Reading, Garnet Publishers: 2007), p. 157
  84. ↑ Annemarie Schimmel, Mystical Dimensions of Islam (Chapel Hill: University of North Carolina Press, 1975), p. 30

Asosiy manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Ibn al-Murtado, tabodat al-Muʼtazila, tahr. Susanna Uilzer (Injil. Isl. 21), 18-v.
  • Ibn Hutayba, ʿ Uyun al-ak̲h̲bar, Qohira 1925-yil, indeks
  • Ibn K̲h̲allikon, №. 155
  • S̲h̲ahrastoniy, al-Milol va l-nihol, tahrir. Kureton, 32
  • Abu Tolib al-Makkiy, Xut al-Xulub, Qohira 1310, Passim
  • Abu Nuaym, Xilyat al-avliyoʻ, Qohira 1932-8, passim
  • Ḥud̲j̲wīrī, Kas̲h̲f al-maḥj̲ūb, tr. RA Nikolson, GMS xvii, 86 f.
  • Farid al-Din ʿAthor, T ad̲h̲kirat al-avliyoʾ, tahr. Nikolson, i, 24 ff.
  • Ibn al-Javziy, Adab Hasan al-Basriy, Qohira 1931-yil
  • Ak̲h̲bār Hasan al-Basriy, ms. Ẓāhiriyya, Damashq, qarang. Fihris (Taʾrīk̲h̲), 306 (koʻrinmas)
  • Jāḥiẓ, al-Bayan va l-tabyin, Qohira 1949, indeks
  • Jamharat rasaʼil al-'Arab, tahrir. Ahmad Zaki safvat, Qohira 1937, i, 378-89.

Ikkilamchi manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • L. Massignon, Essai sur les origines du lexique technique de la mystique musulmane, Parij 1922, 152-75
  • HH Schaeder, „Hasan al-Basri“, Isl ., xiv (1925), 42 ff.
  • H. Ritter, „Studien zur Geschichte der islamischen Frŏmmigkeit, i, Hasan al-Basri“, Isl ., xxi (1933), 1-83
  • J. Obermann, Islomning ilk davridagi siyosiy nazariya, Amerika Sharq jamiyati nashrlari, Offprint seriyasi №. 6, 1935-yil
  • J. Renard, Xudoning Doʻstlari: Islomiy taqvo, sadoqat va bandalik tasvirlari, Berkeley 2008, indeks

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Vikiiqtibosda Hasan al-Basriyga tegishli iqtiboslar mavjud. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Hasan_al-Basriy&oldid=5248241" dan olindi