Ispaniya madaniyati
Ispaniya madaniyati turli xil tarixiy taʼsirlar asosida yuzaga kelgan. Birinchi navbatda qadimgi Rim madaniyatiga asoslanadi. Ispaniya asrlar davomida yunon-rim dunyosining yetakchi qismi boʻlib kelgan, Ispaniyaning nomi rimliklar bergan Hispaniya nomidan kelib chiqqan. Yunonlar, tarteslar, keltlar, iberiyaliklar, keltiberlar, finikiyaliklar va karfageniyaliklar kabi boshqa qadimgi xalqlar ham maʼlum taʼsir koʻrsatgan. Til va din sohasida qadimgi rimliklar ispan madaniyatiga katta hissa qo‘shgan. Chunki Rim Hispaniyani siyosiy, huquqiy va maʼmuriy birlik sifatida tashkil etgan[1] Ispaniya tarixining keyingi yoʻnalishi mamlakat madaniyati va anʼanalariga boshqa elementlarni ham qoʻshdi.
Vestgot qirolligiga asos solgan vandallar Hispaniyaga kelib o‘rnashgan. Vestgotlar Rim imperiyasining qulashi va ilk oʻrta asrlar oraligʻida Ispaniyada Rim merosini saqlab qolishgan[2]. Umaviylar tomonidan bosib olingan hududlarda oʻrta asrlarda musulmon taʼsiri saqlanib qolgan, biroq bu taʼsirlar ispan madaniyatiga toʻliq singib ketmagan. Musulmonlar kelishidan oldin va keyin ispan madaniyati asosan Rim merosiga asoslangan va asosiy din katolik bo‘lgan.
Musulmonlar hukmronligidan oldin Rim imperiyasi hukmronligi ostida yashagan Shimoliy Afrika xalqlari bilan taqqoslash mumkin. Biroq, Shimoliy Afrika tarixida rimliklarning mavjudligi toʻgʻrisida juda kam eslatma mavjud, chunki bugungi kunda asosiy madaniyat arab tilida[3]
Zamonaviy ispan tilining taxminan 75 % lotin tilidan olingan. Qadimgi yunon tili ham ispan lugʻatiga katta hissa qoʻshgan, ayniqsa lotin tili orqali katta taʼsir koʻrsatgan[4]. Ispan lugʻati arab tili bilan ilk davrdan aloqa qilib, Pireney yarim orolida Al-Andalus davrida rivojlangan.
718-1492-yillar oraligʻidagi xristianlarning Reconquista („Qayta bosib olish“) davrida musulmonlar magʻlubiyatga uchragach, Ispaniya butunlay Rim-katolik davlatiga aylandi. Bundan tashqari, xalqning tarixi, Oʻrta yer dengizi va Atlantika muhiti uning madaniyatini shakllantirishda, shuningdek, Amerikani mustamlaka qilish orqali Lotin Amerikasi madaniyati kabi boshqa madaniyatlarni shakllantirishda muhim rol oʻynagan.
Ispaniya YuNESKOning Jahon merosi obʼyektlari soni boʻyicha Italiya va Xitoydan keyin dunyoda uchinchi oʻrinda turadi, jami 47 ta obyekt ro‘yxatga olingan [5]
Adabiyot
[tahrir | manbasini tahrirlash]"Ispan adabiyoti" atamasi ispan tilida yozilgan adabiyotga, jumladan, ispan va Lotin Amerikasi yozuvchilari tomonidan yaratilgan adabiyotlarga ishora qiladi. U ispan sheʼriyati, nasri va romanlarini oʻz ichiga oladi.
Ispan adabiyoti — bu Ispaniyada va butun dunyo boʻylab ispan mualliflari tomonidan yozilgan adabiy asarlarga berilgan nom. Tarixiy, geografik va avlodlar xilma-xilligi tufayli ispan adabiyoti juda koʻp tashqi ta‘sirlarni boshdan kechirgan va juda xilma-xildir.
Diqqatga sazovor joylar Cantar de Mio Cid oʻz ichiga oladi, eng qadimiy saqlanib ispan cantar de gestasi. U zamonaviy ispan tilining ajdodi boʻlgan oʻrta asr ispan tilida yozilgan.
La Selestina — Fernando de Roxas tomonidan 1499-yilda nashr etilgan kitob. Ushbu kitob ispan adabiyotidagi eng buyuk kitoblardan biri hisoblanadi va anʼanaviy ravishda oʻrta asr adabiyotining tugashi va Ispaniyada adabiy uygʻonish davrining boshlanishini aks ettiradi.
Oltin asrlar ispan adabiyotidagi ahamiyatiga qoʻshimcha ravishda, Lazarillo de Tormes adabiy janrga asos solgan, yaʼni ispan tilidan tarjima qilingan pikaresk romani, yaʼni „qasdoq“ yoki „qopchi“ degan maʼnoni anglatadi. Ushbu romanlarda pikaroning sarguzashtlari hikoya qilingan bo‘lib, asarda adolatsizlik fosh qilinadi.
Migel de Servantes tomonidan oʻn yil oraligʻida ikki jildda nashr etilgan " Don Kixot " Ispaniyaning oltin davridagi eng taʼsirli adabiyot asaridir. Zamonaviy Gʻarb adabiyotining asoschisi sifatida u muntazam ravishda nashr etilgan eng buyuk badiiy asarlar roʻyxatining oldingi qatorida turadi.
Rassomlik va haykaltaroshlik
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ispaniyaning Oltin Asri davrida ijod qilgan Ispaniyaning eng buyuk rassomlari qatoriga El Greko, Bartolome Esteban Murillo, Diego Velaskes va Fransisko Goya kiradi. ular 17-asrdan 19-asrgacha, shuningdek, 20-asrning boshlarida ham dunyoga mashhur rassomlarga aylanganlar. Biroq, Ispaniyaning 20-asrdan beri eng mashhur rassomi Pablo Pikasso boʻlib, u oʻzining rasmlariga qoʻshimcha ravishda mavhum haykallar, chizmalar, grafikalar va kulolchilik ishlari bilan mashhur. Boshqa yetakchi rassomlar orasida Salvador Dali, Xuan Gris, Joan Miro va Antoni Tapies bor.
Arxitektura
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Miloddan avvalgi davrlarda megalitik Iberiya va Keltlar arxitekturasi rivojlangan. Rim davrida shaharsozlik (masalan, Emerita Augusta) va qurilish loyihalari (Segoviya akveduki) rivojlandi. Romaneskgacha boʻlgan davrdan keyin Al-Andalus meʼmorchiligiga Kordova xalifaligi (Kordovadagi Buyuk masjid), Taifalar (Aljaferia, Saragosa), Murobitlar va Muvahhidlar (La Giralda, Sevilya) muhim hissa qoʻshgan.
Keyinchalik arxitekturada bir nechta yoʻnalishlar paydo boʻladi: Mudejar (Sevilya Alkazari), Romanesk davri (Santyago de Kompostela sobori), Gotika davri (Burgos, Leon va Toledo soborlari), Uygʻonish davri (Granadadagi Karl V saroyi), barokko davri (Granada sobori), ispan mustamlakachilik arxitekturasi va neoklassik uslub (masalan, Museo del Prado) eng muhimi hisoblanadi. XIX asrda eklektizm va regionalizmda Neo-Mudéjar uslubi va oynali meʼmorchilik gullab-yashnamoqda. XX asrda Kataloniya modernizmi (Gaudi tomonidan La Sagrada Família), modernistik arxitektura va zamonaviy meʼmorchilik rivojlangan.
Kino
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ispaniya kinosi, Ispaniyaning oʻzida, shu jumladan, ispan kinoijodkorlari xorijda, oʻzining ijodiy va texnik mukammalligi natijasida yuqori eʼtirofga erishdi. Ispaniya kinosining uzoq tarixida birinchi boʻlib buyuk kinorejissyor Luis Bunyuel umumjahon eʼtirofiga erishgan, undan keyin 1980-yillarda Pedro Almodovar shuhrat qozondi. Ispaniya kinosi ham yillar davomida Segundo de Chomon, Florian Rey, Luis Garsiya Berlanga, Karlos Saura, Xulio Medem va Alexandro Amenabar kabi rejissyorlarning filmlari bilan xalqaro muvaffaqiyatlarga erishdi. Vudi Allen 2002-yilda Ovyedoda Asturiya shahzodasi mukofotini olganida shunday dedi: „Men Nyu Yorkni tark etganimda, oʻsha paytdagi shahardagi eng hayajonli film ispan filmi, Pedro Almodovarning filmi edi. Umid qilamanki, yevropaliklar kino ijodida yetakchilik qilishda davom etadilar, chunki hozirda Qo‘shma Shtatlardan bizga ko‘p narsa kelmaydi“.
Rejissyor boʻlmaganlar kamroq xalqaro mashhurlikka erishganlar. Ispaniyadan tashqarida faqat kinematograf Nestor Almendros, aktrisa Penelopa Cruz va aktyorlar Fernando Rey, Antonio Banderas, Xaver Bardem va Fernando Fernan Gomeslargina tan olingan. Meksikalik aktyor Gael Garsiya Bernal ham soʻnggi paytlarda ispan rejissyorlarining filmlarida xalqaro eʼtibor qozondi.
Bugungi kunda Ispaniyada kassa tushumlarining atigi 10-20 foizi mahalliy filmlar hisobiga toʻgʻri keladi, bu holat Yevropa va Amerikaning koʻplab mamlakatlarida takrorlanadi. Shu sababli, Ispaniya hukumati mahalliy kino ishlab chiqarish va kinoteatrlarni qoʻllab-quvvatlashga qaratilgan turli chora-tadbirlarni amalga oshirmoqda. Asosiy milliy televideniye stansiyalari tomonidan moliyalashtirilishini taʼminlashga eʼtibor qaratilgan. Yaqinda 30 million yevrolik „Alatriste“ filmi (bosh rolni Viggo Mortensen), Akademiya mukofotiga sazovor boʻlgan „Pan labirint“ (El Laberinto del Fauno), Volver (Penelopa Kruz) va Los Borgia (10 million yevro) kabi filmlarning namoyishi bilan tendensiya oʻzgarib bormoqda. Ularning barchasi Ispaniyada blokbasterlarga aylangan.
Ispan kinosining keng jamoatchilikka nomaʼlum boʻlgan yana bir jihati — „Mashinist“ (Kristian Beyl), „The others“ (Nikol Kidman), „Basic Instinct 2“ (Sharon Stoun) va Miloš Formanning „Goyaʼs Ghosts“ (bosh rollarda Xaver Bardem va Natali Portman) kabi ingliz tilidagi ispan filmlarining paydo boʻlishi ispan filmlarining muxlislariortishiga sabab boʻldi. Bu filmlarning barchasi ispan firmalari tomonidan ishlab chiqarilgan.
| Yil | Umumiy tomoshabinlar soni (million) | Ispaniya kinosi tomoshabinlari (million) | Foiz | Film | Tomoshabinlar (million) | Ispaniya kinosining umumiy soniga nisbatan ulushi |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1996-yil | 96.1 | 10.4 | 10,8 % | Two Much (Fernando Trueba) | 2.1 | 20,2 % |
| 1997-yil | 107.1 | 13.9 | 14,9 % | Airbag (Xuanma Bajo Ulloa) | 2.1 | 14,1 % |
| 1998-yil | 119.8 | 14.1 | 13,3 % | Torrente, the stupid arm of the law (Santyago Segura) | 3 | 21,3 % |
| 1999-yil | 131.3 | 18.1 | 16 % | All About My Mother (Pedro Almodovar) | 2.5 | 13,8 % |
| 2000-yil | 135.3 | 13.4 | 11 % | Commonwealth (Alex de la Iglesia) | 1.6 | 11,9 % |
| 2001-yil | 146.8 | 26.2 | 17,9 % | The Others (Alejandro Amenábar) | 6.2 | 23,8 % |
| 2002-yil | 140.7 | 19.0 | 13,5 % | The Other Side of the Bed (Emilio Martines Lazaro) | 2.7 | 14,3 % |
| 2003-yil | 137.5 | 21.7 | 15,8 % | Mortadelo & Filemón: The Big Adventure (Xaver Fesser) | 5.0 | 22,9 % |
| 2004-yil | 143.9 | 19.3 | 13,4 % | The Sea Inside (Alejandro Amenábar) | 4.0 | 20,7 % |
| 2005-yil | 126,0 | 21.0 | 16,7 % | Torrente 3: The Protector (Santyago Segura) | 3.6 | 16,9 % |
| 2006-yil | 67.8 | 6.3 | 9,3 % | Volver (Pedro Almodovar) | 1.8 | 28,6 % |
Tillar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ispaniya nisbatan murakkab sotsiolingvistik yoʻnalishga ega boʻlgan koʻp tilli mamlakatdir[6]. 1978-yilgi Konstitutsiyaning 3-moddasiga koʻra, ispan tili davlatning rasmiy tilidir[7], boshqa tillar ham avtonom jamoalarda ikkinchisining mintaqaviy nizomlariga koʻra rasmiy boʻlishi mumkin[8]. Xuddi Valensiya, Bask va Galisiya Katalan tili kabi. Roman tillari oilasidan boʻlgan ispan tili Ispaniyada gegemon tilga aylangan[9]. Shuningdek, u global tilga ham aylangan (hozirda soʻzlashuvchilarning aksariyati Ispaniyadan tashqari Lotin Amerikasida joylashgan) va Birlashgan Millatlar Tashkilotining oltita rasmiy tillaridan biri hisoblanadi. Uning Ispaniyadagi hozirgi gegemonligi taʼlim tanlovi, moslashuvchanlik va raqobat boʻyicha neoliberal guruhlar tomonidan qoʻllab-quvvatlanmoqda[9].
Yana bir roman tili, katalan tili Balear orollari, Kataloniya va Valensiya hamjamiyatining avtonom jamoalarida foydalaniladigan rasmiy tildir. Bu tilda shuningdek, Aragon (La Franjada) va Mursiya (El-Karche) avtonom viloyatlari soʻzlashadi. Katalan tilida soʻzlashuvchilarning aksariyati Ispaniyada joylashgan boʻlsa-da, bu til Andorra mikrodavlatida va Italiya (Alghero) va Fransiya (Russillon) qismlarida ham soʻzlashadi. Galitsiya — bu Portugal tili bilan chambarchas bogʻliq boʻlgan Gʻarbiy Ibero-Romantika boʻlimining tili boʻlib, Galitsiya avtonom hamjamiyatida (u yerda ispan tili bilan teng ravishda hamkorlik qiladi) va qoʻshni Asturiya, Kastiliya va Leondagi kichik hududlarda soʻzlashadi.
Oksitan, Pyrenean Gascon tilining xilma-xilligining standartlashtirilgan shakli boʻlgan arancha Kataloniya shimoli-gʻarbiy qismidagi Val d’Aranda ispan va katalon tillari bilan birgalikda ishlatiladi va rasmiy tan olinadi. Ispaniyaning boshqa romantik tillari[10] qatoriga Astur-Leone, Aragon, Ekstremaduran, Fala va Quinqui sheʼvalari kiradi. Aralashgan rum-roman tili hisoblangan kalo tilida bir qator ispan romanlari soʻzlashadi.
Yana shuningdek, bask tili, Bask avtonom hamjamiyatida va Navarraning shimoliy qismida ispan tili bilan birgalikda hind-yevropa tili boʻlmagan tildir.
Shimoliy Afrikadagi Ispaniya avtonom shaharlariga kelsak, Jbala tiliga xos boʻlgan Marokashning „Darija“ arab tili asosan qishloq joylari-Seutada ispancha bilan birga foydalaniladi[11][12].
Din
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ispanlarning taxminan 68 % Rim-katolik diniga mansub deb bilishadi. 2 % boshqa diniy eʼtiqodga mansub, taxminan 27 % esa dinsizdir[13].
Bayramlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Muhim ispan bayrami — „Semana Santa“ (Muqaddas hafta), Pasxadan bir hafta oldin katta paradlar va boshqa diniy tadbirlar bilan nishonlanadi[14]. Ispanlar, shuningdek, cherkovlarda, shaharlarda, qishloqlarda oʻzlarining avliyolarini sharaflash uchun homiylik bayramlarini oʻtkazadilar. Odamlar koʻchalarni bezatadi, gulxanlar yoqadi va katta paradlar, korridalar va goʻzallik tanlovlarini oʻtkaziladi.
Ispaniyaning eng mashhur bayramlaridan biri bu „San-Fermin festivali“ boʻlib, u har yili iyul oyida Pamplonada nishonlanadi. Buqalar koʻchaga qoʻyib yuboriladi, odamlar esa hayvonlardan oldin buqa maydonchasiga yugurishadi.
Sport
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Futbol Ispaniyadagi eng mashhur sport turidir. Eʼtiborli jamoalar orasida Selta de Vigo, Atletiko Madrid, FC Barselona, Sevilla FC, Atletik Bilbao, Valensiya CF, Real Madrid va Real Sosedad bor. Ispaniya milliy futbol jamoasi soʻnggi oʻn yil ichida UEFA Chempionlar Ligasida „Barselona“, „Real Madrid“ va „Atletiko Madrid“ning katta ishtiroki bilan ichki ligada katta muvaffaqiyatlarga erishgan holda, yaqinda UEFA Yevropa chempionati va FIFA Jahon chempionatida gʻolib chiqdi. Ispaniya 2010-yilda Janubiy Afrikada boʻlib oʻtgan futbol boʻyicha jahon chempionatida gʻolib chiqqan chempionat tarixidagi sakkiz mamlakatdan biri boʻlib, shu yili birinchi marta finalga chiqqan.
Oshxonasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ispan oshxonasining muhim qismi Rim anʼanalaridan kelib chiqqan. Arablar koʻp asrlar davomida Ispaniyaning bir qismida kuchli taʼsirga ega boʻlgan. Biroq, mamlakatda choʻchqa goʻshti mashhur boʻlib, asrlar davomida choʻchqa goʻshtini isteʼmol qilish ham nasroniy millati yoki „qonning tozaligi“ ni ifodalagan, chunki uni yahudiylar va musulmonlar isteʼmol qilmagan. Amerika qitʼasidan bir nechta mahsulotlar Yevropaga Kolumbiya almashinuvi deb ataladigan davrda Ispaniya orqali kiritilgan va zamonaviy ispan oshpazi kartoshka, pomidor, qalampir va loviyasiz ovqat pishirolmasdi. Bular ispan oshxonasini Oʻrta yer dengizi oshxonasidan ajratib turuvchi asosiy taʼsirlardan baʼzilari edi.
Haqiqiy ispan taomlari uchun asosiy tarkibiy qism zaytun yogʻidir, chunki Ispaniya dunyodagi zaytunning 44 foizini ishlab chiqaradi. Biroq, sariyogʻ yoki choʻchqa yogʻi ham ayniqsa shimoliy viloyatlarda koʻp ishlatiladi.
Mamlakatning koʻplab hududlarida ispanlar tomonidan isteʼmol qilinadigan kundalik taomlar hali ham anʼanaviy tarzda qoʻlda, har kuni mahalliy bozordan sotib olingan yangi mahsulotlardan tayyorlanadi. Bu amaliyot qishloq joylarida koʻproq tarqalgan va supermarketlar ochiq bozorlarni siqib chiqara boshlagan Barselona yoki Madrid kabi yirik shaharlarda kamroq tarqalgan. Biroq, hatto Madridda ham mahalliy doʻkonlardan oziq-ovqat sotib olish mumkin; „panaderia“ dan non va „carniceria“ dan goʻsht shunday mahalliy taomlarga kiradi.
Yana bir anʼanaviy sevimli narsa — churrolarni botirish uchun bir stakan qalin issiq shokolad. „Churrerias“ yoki churrolarga xizmat koʻrsatadigan doʻkonlar juda keng tarqalgan. Madriddagi Chocolatería San Gines, ayniqsa, shahar tashqarisida boʻlgandan keyin, koʻpincha kechgacha (hatto tongda) toʻxtash va churro qoʻshilgan shokolad ichish joyi sifatida mashhur[1] (Wayback Machine saytida 2024-05-28 sanasida arxivlangan)
Koʻpgina mamlakatlarda boʻlgani kabi, Ispaniyaning oshxonalari bir mintaqadan boshqasiga oʻtganda juda katta farq qiladi, garchi ularning barchasi umumiy xususiyatlarga ega boʻlsa-da, jumladan:
- Fritters kabi narsalarda pishirish moddasi sifatida zaytun moyidan foydalanish. Bundan tashqari, xom ashyo sifatida ishlatiladi.
- Koʻp taomlarni tayyorlashni boshlash uchun sofritodan foydalanish.
- Asosiy mahsulotlar sifatida sarimsoq va piyozdan foydalanish.
- Ovqatlanish paytida sharob ichish odati.
- Ovqatlarning katta qismini non bilan qilish.
- Salat isteʼmoli, ayniqsa yozda.
- Desert sifatida bir parcha meva yoki sut mahsulotini isteʼmol qilish. Tortlar kabi shirinliklar odatda maxsus holatlar uchun ajratiladi.
Taʼlim
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ispaniya taʼlim tizimi yuqori darajada markazlashmagan[15]. Sekin-asta taʼlim siyosati boʻyicha koʻpgina vakolatlar avtonom viloyatlarga oʻtkazilgan[15]. Hududiy davlat maʼmuriyatlari taʼlim siyosati, moliyalashtirish va xarajatlarni taqsimlash uchun javobgardir[15].
2020-yildan boshlab, umumiy taʼlim qonunchiligi LOMCE (Taʼlim sifatini oshirish uchun organik qonun) bilan tartibga solinadi.
Yevropa mamlakatlaridagi oʻrtacha koʻrsatkichga nisbatan Ispaniyada boshlangʻich (davlat markazlarida oʻquvchilarning 69 %) va oʻrta taʼlimda (68 %) davlat markazlarida oʻquvchilarning ulushi past[16]. Bu koʻp jihatdan „educación concertada“ deb ataladigan muhim rol bilan bogʻliq boʻlib, u davlat pullari tomonidan moliyalashtiriladigan xususiy markazlarga ruxsat beradi[16].
Majburiy taʼlim
[tahrir | manbasini tahrirlash]| Yosh | Ism | |
|---|---|---|
| Boshlangʻich taʼlim | 5-6 | 1-sinf |
| 6-7 | 2-sinf | |
| 8-9 | 3-sinf | |
| 9-10 | 4-sinf | |
| 10-11 | 5-sinf | |
| 11-12 | 6-sinf | |
| Oʻrta maktab | ||
| 12-13 | 1º ESO | |
| 13-14 | 2º ESO | |
| 14-15 | 3º ESO | |
| 15-16 | 4º ESO |
Ixtiyoriy taʼlim: Bachillerato
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bachillerato odatda, agar odamlar kollejga borishni orzu qilsalar, olinadi.
- Umumiy mavzular qizil rangda
- Majburiy emas mavzular pushti rangda
- Modallik mavzulari koʻk rangda
- Technology Via sariq rangda
- Tabiiy fanlar Via yashil rangda
- Gumanitar fanlar, Ijtimoiy fanlar, sanʼat Via jigarrang rangda
| Tabiiy fanlar/texnologiya | Gumanitar va ijtimoiy fanlar | Sanʼat |
|---|---|---|
| Fizika | Tarix / Geografiya | |
| Kimyo | Iqtisodiyot | Texnik chizma |
| Biologiya | Matematika | Rasm |
| Matematika | lotin | Haykaltaroshlik |
| Texnologiya | Qadimgi yunon | Audiovizual |
| Texnik chizma | Sanʼat tarixi | |
| 2-chet tili fransuz, nemis, italyan | ||
| Aloqa va axborot texnologiyalari | ||
| Psixologiya | ||
| Ispan tili | ||
| Falsafa | ||
| Birinchi chet tili | ||
| Jismoniy tarbiya faqat birinchi yil | ||
| Avtonom tillar (faqat gapiriladigan avtonomiyalarda) Katalan, Valensiya, Bask, Galisiya | ||
| Din faqat birinchi yil | ||
Madaniy diplomatiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ispaniyaning madaniy diplomatiyasi Yevropa integratsiyasi va Ibero-Amerika munosabatlarini oʻzining asosiy maqsadlari qatoriga qoʻygan[17]. 1980-yillardan beri Ispaniya Ibero-Amerika makonining koʻp tomonlama xalqaro tashkilotlari aʼzosi sifatida bir qator „gorizontal“ tashabbuslarda ishtirok etdi, masalan, Ibero-Amerika Davlatlari Tashkiloti (OEI, 1985-yilda qayta tashkil etilgan) va Ibero- Amerika Bosh Kotibiyati (SEGIB)[17].
Boshqa Yevropa mamlakatlari singari, Ispaniya madaniyat instituti modelidan (Ispaniya misolida Instituto Servantes) madaniy diplomatiyaning yetakchi vositasi sifatida, umumiy maqsadlarda, masalan, mamlakat brendini tarqatish, madaniy almashinuv, hamkorlik va tilshunoslikdan foydalangan holda va taʼlimni targʻib qilishda foydalanilgan[18].
Millatchilik va mintaqaviylik
[tahrir | manbasini tahrirlash]Koʻpgina avtonom viloyatlarda kuchli milliy oʻziga xoslik hissi mavjud. Bu jamoalar ispan madaniyatining koʻp jihatlariga katta hissa qoʻshgan.
Mamlakatning Basklar mamlakati va Kataloniya hududlarida millatchilik kayfiyati keng tarqalgan. Koʻpgina bask va katalon millatchilari oʻz hududlarini davlat boʻlishini talab qilishadi. Basklarning davlatchilikka intilishlari zoʻravonlikka sabab boʻlgan (ayniqsa, ETA tomonidan), ayni vaqtda bask millatchilarining aksariyati (deyarli barcha Kataloniya millatchilari kabi) hozirda oʻz maqsadlarini tinch yoʻl bilan amalga oshirishga intilishmoqda.
Bundan tashqari Galitsiya, Andalusiya, Asturiya, Navarra (Bask madaniyati bilan bogʻliq), Aragon, Balear orollari va Valensiya (oxirgi ikkita tuygʻu biriktirilgan). Kataloniya madaniyatiga turli yoʻllar bilan) har birida millatchilikning oʻziga xos versiyasi bor, lekin umuman olganda, Basklar mamlakati va Kataloniyaga qaraganda millatchilarning foizi kamroq.
Leon provinsiyasida Kastiliya va Leondan, ehtimol, Zamora va Salamanka provinsiyalaridan ajralishga intilayotgan munozara mavjud.
Ispaniyada markaziylik va millatchilik uzoq tarixga ega. 1978-yilgi Ispaniya Konstitutsiyasiga binoan mamlakatning avtonom viloyatlarga (federal tashkilotga oʻxshash) joriy tashkil etilishi bu jamoalarni davlat tarkibiga qoʻshish usuli sifatida moʻljallangan.
- Bask, ispan, katalon va galisiya millatchiligining ifodalari
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Esparza, José Javier. La gesta española : historia de España en 48 estampas, para quienes han olvidado cuál era su nación, 1st, Barcelona: Áltera, 2007. ISBN 9788496840140.
- ↑ Cantera, Santiago. Hispania-Spania, el nacimiento de España : conciencia hispana en el Reino Visigodo de Toledo, 1st, Madrid: Actas, 2014. ISBN 9788497391399.
- ↑ Moa, Pío. Nueva historia de España : de la II Guerra Púnica al siglo XXI, 1st, Madrid: Esfera de los Libros, 2010. ISBN 9788497349529.
- ↑ Robles, Heriberto Camacho Becerra, Juan José Comparán Rizo, Felipe Castillo. Manual de etimologías grecolatinas, 3rd, México: Limusa, 1998. ISBN 9681855426.
- ↑ „World Heritage List“. UNESCO. Qaraldi: 2017-yil 24-yanvar.
- ↑ Revenga Sánchez, Miguel (2005). "Notas sobre oficialidad lingüística y cultura constitucional". Revista de Llengua i Dret (43): 129–142. https://libros-revistas-derecho.vlex.es/vid/notas-oficialidad-cultura-constitucional-67798902#footnote_19.
- ↑ Melero, Maite; Badia, Toni; Moreno, Asunción (2012). "The Spanish language in the digital age". White Paper Series (Springer): 47. Archived from the original on 2022-01-22. https://web.archive.org/web/20220122233520/http://www.meta-net.eu/whitepapers/e-book/spanish.pdf. Qaraldi: 2022-09-03.Ispaniya madaniyati]]
- ↑ Melero, Badia & Moreno 2012.
- ↑ 9,0 9,1 Weber, Jean-Jacques „Language and Education“, . Language Racism. Brill, 2015 — 78–93-bet. DOI:10.1057/9781137531070. ISBN 9789462091252.
- ↑ „Ethnologue report for Spain“. Ethnologue.com. Qaraldi: 2012-yil 17-noyabr.
- ↑ Rivera, Verónica (2006). "Importancia y valoración sociolingüística del Darija en el contexto de la educación secundaria pública en Ceuta". Revista Electrónica de Estudios Filológicos (Universidad de Murcia) (12). ISSN 1577-6921. https://www.um.es/tonosdigital/znum12/secciones/Estudios%20U-CEUTA.htm.
- ↑ Fernández García, Alicia. "Repensar las fronteras lingüísticas del territorio español: Melila, entre mosaico sociológico y paradigma lingüístico". ELUA. Estudios de Lingüística Universidad de Alicante (Universidad de Alicante) 29: 105. https://rua.ua.es/dspace/bitstream/10045/52911/1/ELUA_29_05.pdf.
- ↑ „Barómetro de Julio 2016“ (es) (2016-yil iyul).
- ↑ „Holy Week in Seville - a 450-year-old tradition still strong today“. Deustche Welle. Qaraldi: 2016-yil 7-yanvar.
- ↑ 15,0 15,1 15,2 „Capítulo I: el sistema educativo y formativo“, Informe 01/09 Sistema Educativo y Capital Humano. Madrid: Consejo Económico y Social de España, 2009 — 20-bet. ISBN 978-84-8188-304-6.
- ↑ 16,0 16,1 Sánchez Caballero. „España, entre los países de Europa con menos escuela pública y más concertada“. eldiario.es (2017-yil 16-mart).
- ↑ 17,0 17,1 Rodríguez Morató & Martín Zamorano 2018.
- ↑ Lamo de Espinosa. „El Instituto Cervantes y la diplomacia cultural en España: una reflexión sobre el modelo“ 3–4. Real Instituto Elcano (2017-yil 1-dekabr). 2021-yil 14-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Rasmiy Ispaniya madaniyati veb-sayti (Wayback Machine saytida 2022-09-03 sanasida arxivlangan) 162 000 sahifa maʼlumot.
- Ispaniya madaniyati haqida maqolalar
- Ispaniya madaniyati haqida yangiliklar