Kontent qismiga oʻtish

Issiqlik energetikasi

Ishorat qoʻshish
Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Issiqlik energetikasi - bu issiqlikni boshqa energiya turlariga,asosan mexanik energiyaga va u orqali elektr energiyasiga aylantirish bilan shug'ullanadigan energetika va issiqlik texnikasi sohasi,yani issiqlik energetikasi.

Dunyoning butun energetika tizimining asosi issiqlik energiyasidir.Dunyo elektr stansiyalarining 2/3 qismi issiqlik sikllari,asosan bug' bilan Renkin sikli va gaz turbinasidagi Brayton siklida ishlaydi.

Issiqlik energetikasining nazariy asosini termodinamika[1],issiqlik va massa almashinuvi va suyuqlik va gaz mexanikasi tashkil etadi.

Issiqlik energetikasining asosiy vazifasi - sanoat va kommunal xo'jaliklarda issiqlik energiyasidan oqilona foydalanish muammosi.Issiqlik energetikasining o'rganish fani - termodinamik davrlar va elektr stansiyalarining sxemalari,ularning mukammallik darajasi,yoqilg'ining yonishi,issiqlik uzatish masalalari,ishchi suyuqliklar va sovutish suvlarining termofizik xususiyatlari va boshqalar[2].

Issiqlik energiyasini konvertatsiya qilish turli xil mashinalar,apparatlar va qurilmalarda amalga oshiriladi,ular quyidagilarga bo'linadi:

  • ishlab chiqarish: issiqlik generatori,o'choq
  • yig'uvchi:quyosh kollektori
  • konvertatsiya qilish:bug' turbinasi
  • o'tkazish:Isitish magistrali,Issiqlik almashtirgich
  • iste'molchilar:isitgich

Zamonaviy issiqlik energetikasining texnik asosini qozon agregatlari va bug' turbinalaridan tashkil topgan issiqlik elektr stansiyalarining (IES) issiqlik elektr stansiyalari tashkil etadi.

Issiqlik energetikasi energetika sanoatining ajralmas qismi sifatida

[tahrir | manbasini tahrirlash]

An'anaviy turlar orasida global miqyosda issiqlik energetikasi ustunlik qiladi,dunyodagi elektr energiyasining 46% ko'mir asosida,18% gaz asosida,taxminan 3% dan ko'proq - biomassaning yonishi hisobiga neft ishlab chiqariladi.Hammasi bo'lib,Issiqlik Elektr stansiyalari butun dunyo elektr stansiyalarining ishlab chiqarishini 80% ni tashkil qiladi[3] [4].

2013-yil uchun issiqlik elektr stantsiyalarining o'rtacha samaradorligi 34% ni tashkil etgan bo'lsa,eng samarali ko'mir bilan ishlaydigan elektr stansiyalari 46% ni,gazda ishlaydigan eng samarali elektr stantsiyalari esa 61% ni tashkil qilgan[5].

2009-yilda Rossiyada elektr energiyasining 47% gaz,18% ko'mirni yoqish orqali ishlab chiqarilgan.Gidroenergetika va atom elektr stansiyalari mos ravishda 17% va 16% ishlab chiqargan[6].

Qozog‘istonda issiqlik elektr stansiyalari 88 tani tashkil etadi Boshqa 9% gidroelektr,3 % qayta tiklanadigan energiya (shamol va quyosh). Qozog‘istondagi ko‘mir elektr stansiyalari 74 ta ulushga ega.Tabiiy gaz elektr stansiyalari – 11% va suyuq yoqilg'ida (mazut,dizel yoqilg'isi) -4%. Qozog‘istonda jami 69 ta issiqlik elektr stansiyasi ishlaydi:8 ta milliy va 61 ta xususiy.

Polsha va Janubiy Afrika kabi dunyo davlatlarining energetika sanoati deyarli butunlay ko'mirdan foydalanishga,Gollandiya esa gazga asoslangan.Xitoy, Avstraliya va Meksikada issiqlik energetikasining ulushi juda yuqori.

Yevropa elektr va issiqlik assotsiatsiyasiga ko'ra (VGB Power Tech) 2030-yilgacha energiya ishlab chiqarish har yili Yevropa Ittifoqi uchun 1,3% va qolgan mamlakatlar uchun 2,5% ga o'sadi[7],Yevropa Ittifoqi mamlakatlarida elektr energiyasiga bo'lgan ehtiyoj 2002-yildagi 3,0 TVtdan 2020-yilda 4,4 TVtgacha oshadi[7].

Issiqlik energiyasi sanoatida avtomatlashtirish va avtomatlashtirilgan boshqaruv

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Energetika tizimining boshqa yirik sanoat va ishlab chiqarish birlashmalaridan ajralib turadigan eng muhim xususiyati -bu tayyor mahsulotni saqlashning mumkin emasligi va nomutanosiblikka yo'l qo'yilmasligi sababli elektr energiyasini ishlab chiqarish,taqsimlash va iste'mol qilish jarayonlarining bir vaqtdaligi.Elektr stantsiyalari tomonidan ishlab chiqarilgan va energiya tizimida iste'mol qilinadigan umumiy quvvatlar o'rtasida.Ishlab chiqarilgan quvvat miqdorining o'zgarishi muqarrar ravishda uning iste'moli o'zgarishiga olib keladi.Bu jarayon,qoida tariqasida,energiya tizimining ishlash rejimi parametrlarining o'zgarishi bilan birga keladi:kuchlanishlar,oqimlar,tarmoq chastotasi va boshqalar.

Energiya tizimi umuman yirik tizimlar deb ataladi,chunki u bir-biri bilan o'zaro ta'sir qiluvchi quyi tizimlardan iborat[8].

Issiqlik energetikasida avtomatlashtirishning jadal rivojlanishi boshqaruvning bir qator muammolarini aniqladi.Bular:

  1. Issiqlik va moddiy jarayonlarning dinamik xususiyatlarining katta inertsiyasi.
  2. Boshqarish ob'yekti xususiyatlarining katta noaniqligi.
  3. Ish paytida boshqaruv tizimini sozlash uchun qo'shimcha vaqtni talab qiladigan boshqaruv ob'yekti xususiyatlarining vaqtning o'zgaruvchanligi[9].

Issiqlik energetikasi fan sifatida

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Zamonaviy rus ta'limida bakalavrlarni tayyorlash uchun "Issiqlik energetikasi va issiqlik muhandisligi " kabi yo'nalish mavjud bo'lib,kelajakda issiqlik energetikasi muhandislari qozonxonalarda,issiqlik elektr stantsiyalarida va boshqalarda ishlash uchun tayyorlanadi.Va Issiqlik uskunalari mavjud bo'lgan shunga o'xshash ob'yektlarda ham ishlashi mumkin[10].

1944-yilda Shimoli-gʻarbiy davlat texnika institutida “Issiqlik texnikasi va issiqlik energetikasi” kafedrasi tashkil etildi[11].

1946-yilda issiqlik muhandisligi fakulteti nomini o'zgartirish natijasida Moskva energetika institutida issiqlik energetikasi fakulteti (TEF) paydo bo'ldi.

1954-yilda "Termal Power Engineering" jurnalining birinchi soni nashr etildi,uning inglizcha ekvivalenti "Termal Engineering" ga o'xshaydi.

1956-yilda Kuybishev sanoat institutida issiqlik energetikasi fakulteti (TEF) paydo bo'ldi[12].Xuddi shu yili va xuddi shu nom bilan Tomsk politexnika institutida fakultet tashkil etildi[13].

1964-yilda Ural politexnika institutida issiqlik energetika fakulteti tashkil etildi[14].

1971-yilda MEU ning Qozon filialida issiqlik va energetika fakulteti paydo bo'ldi[15],xuddi shu yili Irkutsk texnologiya universitetida issiqlik muhandislik fakulteti,issiqlik muhandisligi kafedrasidan ajralib chiqdi[16].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Чухин И.М.Техническая термодинамика. Иваново, 2006.
  2. ↑ Основные понятия в теплоэнергетике // Развитие теплоэнергетики и гидроэнергетики
  3. ↑ Данные за 2011 год.
  4. ↑ „World Energy Perspective Cost of Energy Technologies“ (en). ISBN: 978 0 94612 130 4 11. WORLD ENERGY COUNCIL, Bloomberg (2013). 2015-yil 1-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 29-iyul.
  5. ↑ „World Energy Perspective“ (en) 5. Мировой энергетический совет (2013). 2019-yil 20-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 20-oktyabr.
  6. ↑ „Russia’s energy: electric power sector“. 2013-yil 16-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 29-iyul.
  7. ↑ 7,0 7,1 Салихов 2010.
  8. ↑ Плетнев Г. П. Автоматизированное управление объектами тепловых электростанций: Учеб. пособие. — М.: Энергоиздат, 1981 . — с. 14-15
  9. ↑ А. В. Андрюшин, В. Р. Сабанин, Н. И. Смирнов.Управление и инноватика в теплоэнергетике. — М: МЭИ, 2011. — С. 15. — 392 с. — ISBN 978-5-38300539-2.
  10. ↑ ПРОФЕССИОГРАММА «13.03.01 ТЕПЛОЭНЕРГЕТИКА И ТЕПЛОТЕХНИКА» (КАФЕДРА ТОТ)
  11. ↑ Кафедра теплотехники и теплоэнергетики
  12. ↑ Теплоэнергетический факультет
  13. ↑ Теплоэнергетический факультет
  14. ↑ За индустриальные кадры, 31.12.1981
  15. ↑ Наука в Казанском государственном энергетическом университете
  16. ↑ Тепло поколений. Этапы развития кафедры теплотехники

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Sanoat issiqlik energetikasi va issiqlik texnikasi (to'plam). Energoatomizdat, 1991 yil. ISBN 5-283-00087-7
  • Issiqlik energetikasi va issiqlik ta'minoti (ilmiy ishlar to'plami). 2002 yil. ISBN 5-89146-306-7
  • Petrushchenkov V.A. Issiqlik energetikasi tarixi bo'yicha insholar. 1-qism. 2019 yil. ISBN 978-5-907127-36-4
  • Актуальные проблемы современной теплоэнергетики, 2010. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Issiqlik_energetikasi&oldid=5237964" dan olindi