Köprülü kutubxonasi

Köprülü kutubxonasi — Istanbuldagi kutubxona. U 1678-yilda Usmonli Sadr Vaziri Ko'prülü Mehmed Posho tomonidan asos solingan. Bu Yaqin Sharqdagi birinchi ommaviy kutubxona edi. Kutubxonada hozirda 3790 ta qoʻlyozma jild mavjud.

Fond[tahrir | manbasini tahrirlash]

Divanyolu ko'chasi, Piyer Loti ko'chasi va Boyaji Ahmad ko'chasi bo'ylab, Istanbulning Eminönü tumanidagi Sulton Mahmud II qabri ro'parasida joylashgan Ko'prülü kutubxonasi sadrazamning o'g'li Ko'prülü Fazil Ahmad Posho tomonidan qurilgan.Otasining oxirgi istagi bilan. Köprülüzade Fazil Mustafo posho 1678-yilda Chemberlitoshda vakif (notijorat tashkiloti) nizomidan iborat kutubxona tashkil etishni yakunladi. Kutubxona ochildi, uning xodimlari uchta kutubxonachi, bitta bog'lovchi va bir farroshdan iborat.

To'plam[tahrir | manbasini tahrirlash]

Birinchi kitob Köprülü oilasi tomonidan sovg'a qilingan va mavjud kitoblar soni keyingi xayriyalar va xaridlar bilan ko'payishda davom etdi. Kutubxonaga qilingan barcha xayriyalar ichida Köprülü Mehmet Posho, Fozil Ahmet Pasha, Hoji (Hofiz) Ahmet Posho va Mehmet Asim Bey tomonidan qilingan xayriyalar eng ko'p bo'lgan. Uning kolleksiyasida turk, arab va fors tillarida^[1] 3790 ta qoʻlyozma hamda 1500 ga yaqin bosma asarlar mavjud. Köprülü kutubxonasi katalogi Ramazon Sheshen, Jevat İzgi va Jemil Akpinar tomonidan tayyorlangan va 1986-yilda nashr etilgan^[1]^[2] Koprülü kutubxonasi dunyodagi eng muhim islom qoʻlyozmalari saqlanadigan kutubxonalardan biri hisoblanadi.^[1] Muallif, kitob va qo'lyozma va bosma asarlarning mavzu ro'yxati Devey o'nlik tasniflash usuli bo'yicha tuzilgan.

Arxitektura[tahrir | manbasini tahrirlash]

Koprülü kutubxonasi Istanbuldagi mustaqil kutubxona tuzilishining birinchi namunasi edi.^[3] U bog'da joylashgan bo'lib, uning uch tomoni ko'chalar bilan o'ralgan va o'zgaruvchan tosh va g'ishtlardan qurilgan. U tashqi tomondan sakkiz qirrali hoshiyaga oʻrnatilgan gumbaz bilan qoplangan, oʻralgan kvadrat rejali. Kutubxonaning gʻarbiy qismidagi toʻrt pogʻonali zinapoya orqali yetib boradigan arkada qismi old tomonga koʻchirilib, T shaklini olgan. Oltita marmar ustunlar ustiga olmos shaklidagi bosh o'rnatilgan, shpilli arka to'rt gumbaz bilan qoplangan. Kutubxonaga arkadaning markaziy o'qidagi past ovozli eshik orqali kirish mumkin.

Ichki makon derazalar bilan yoritilgan, ularning har bir tomonida bittadan, yuqori qavatda ikkitadan va kirish qismida oltita yuqori qismli derazalar mavjud. To'rtburchaklar tirgakli shpil tushirish yoylari mavjud. Gumbaz va pandantiflarning ichki yuzasi darvoza ustidagi qalam ishlari bilan bezatilgan. Ushbu jigarrang, qora va qizil bezaklar orasida "C" va "S" egri chiziqlari tashrif buyuruvchilarning e'tiborini tortadi. Gul naqshlari ostida " Mashallah " so'zi va sana, hijriy 1181 (1667-1668) yozilgan. Qolaversa, ichki eshikda ham “Masalloh”, ham hijriy 1289(1872) va hijriy 1327 (1911) sanasi yozilgan. Bu yozuvlardan ma’lum boʻlishicha, kutubxona 1872- va 1911-yillarda ham restavratsiya qilingan^[4]