Kontent qismiga oʻtish

Kafolatlangan eng kam daromad

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Kafolatlangan eng kam daromad (GMI) eng kam daromad deb ham ataladi[1]. Ijtimoiy taʼminot tizimi boʻlib, u barcha fuqarolar yoki oilalarga yashash uchun yetarli boʻlgan daromadni kafolatlaydi.

Kafolatlangan eng kam daromadning asosiy maqsadi qashshoqlikni kamaytirishdir.

Elementlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kafolatlangan minimal daromad tizimi bir nechta elementlardan iborat boʻlishi mumkin, xususan:

  • Odatda eng kam ish haqidan past boʻlgan ijtimoiy minimumni hisoblash[2][3]
  • Ijtimoiy xavfsizlik tarmogʻi yetarli moliyaviy mablagʻga ega boʻlmaganlarga toʻlovlar yoki kreditlar orqali ijtimoiy minimumda yashashga yordam beradi.
  • Bolalarni davlat tomonidan qoʻllab-quvvatlash
  • Talabalar uchun kreditlar va grantlar
  • Qariyalar uchun davlat pensiyalari
  • Jismoniy mehnat qila olmaydiganlar uchun nogironlik pensiyalari

Asosiy daromaddan farqi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Asosiy daromad deganda, hukumatning barcha fuqarolariga bir xil toʻlovlarni taqdim etish tushuniladi. Kafolatlangan minimal daromad — bu davlat tomonidan bir yoki bir nechta vositalarni sinovdan oʻtkaza olmagan fuqarolarga toʻlovlar tizimi (ehtimol faqat bitta). Aksariyat zamonaviy mamlakatlarda GMIning qandaydir shakllari mavjud boʻlsa-da, asosiy daromad kamdan-kam uchraydi.

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Fors podshohi Buyuk Kir (miloddan avvalgi 590-529-yillar) oʻzining davlatida tartibga solinadigan eng kam ish haqini qoʻllagan, bola tugʻilganda oilalarga maxsus ratsion ham bergan[4].

Rim Respublikasida Cura Annonaeni kambagʻal aholiga bepul yoki subsidiyalangan don va nonni muntazam ravishda tarqatishni taklif qildi. Don subsidiyasi birinchi marta miloddan avvalgi 123- yilda Gaius Gracchus tomonidan kiritilgan, keyin Yuliy Sezar va Avgust tomonidan institutsionalizatsiya qilingan[5][6].

Birinchi xalifa Abu Bakr har bir erkak, ayol va bolaga kafolatlangan minimal daromad standartini kiritdi.Minimal daromad miqdori 10 dirham edi. Keyinchalik bu miqdor yigirma dirhamga koʻtarildi[7].

Zamonaviy takliflar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Amerikalik iqtisodchi Genri Jorj barcha fuqarolarga yer qiymati soligʻi orqali tushgan daromaddan toʻlanadigan dividendlarni qoʻllab-quvvatladi[8].

1963-yilda Robert Theobald "Erkin erkaklar va erkin bozorlar " kitobini nashr etdi. Bu kitobda u kafolatlangan minimal daromadni (iboraning zamonaviy versiyasining kelib chiqishi) himoya qildi.

1966-yilda Klovard-Piven strategiyasi AQSh farovonlik tizimini „kafolatlangan yillik daromad“ bilan almashtirilishi.

1968-yilda Jeyms Tobin, Pol Samuelson, Jon Kennet Galbrait va yana 1200 iqtisodchi AQSh Kongressini oʻsha yili daromad kafolatlari va qoʻshimchalar tizimini joriy etuvchi hujjatni imzoladilar[9].

1969-yilda Prezident Richard Niksonning „Oilaga yordam rejasi' kambagʻal oilalarga minimal daromad toʻlashni koʻzda tutgandi. Nikson taklifi Vakillar palatasi tomonidan qabul qilingan, ammo hech qachon Senat qoʻmitasida tasdiqlanmagan.

1973-yilda Daniel Patrick Moynihan “Kafolatlangan daromad siyosati" asarini yozdi, unda u kafolatlangan minimal daromadni himoya qildi va Richard Niksonning Kafolatlangan yillik daromad (GAI) taklifini muhokama qildi[10].

1987-yilda Yangi Zelandiyaning Mehnat moliya vaziri Roger Douglas yangi soliq bilan birga kafolatlangan minimal oila daromadi sxemasini eʼlon qildi. Ikkalasini ham Douglasni ishdan boʻshatgan bosh vazir Devid Lange bekor qilgan[11].

Klassik liberal Fridrix Hayek oʻzining 1994-yildagi „avtobiografik dialog“ida shunday degan edi: „Men har doim mamlakatdagi har bir kishi uchun minimal daromad tarafdoriman, deb aytganman“[12].

2013-yilda Teng hayot fondi eng kam kafolatlangan daromadni amalga oshirish va moliyalashtirishning amaliy usulini ko‘rsatuvchi[13] „Yashash daromadi kafolatlangan“ taklifini nashr etdi[14].

Boshqa zamonaviy himoyachilar orasida Ayshe Buğra (Turkiya), Yashil Iqtisodiyot Instituti (GEI)[15] va Andrew Coyne (Kanada) bor[16].

Moliyalashtirish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Soliq tushumlari GMI(Kafolatlangan eng kam daromad) takliflarining aksariyat qismini moliyalashtiradi. GMI takliflarining aksariyati barcha fuqarolar oʻrtasida kambagʻallik chegarasiga yaqin yoki undan yuqori daromad darajasini yaratishga intilayotganligi sababli, daromad soligʻi yoki QQS kabi bir xil darajada keng soliq manbalarini talab qiladi. Turli darajada GMI boshqa ijtimoiy taʼminot dasturlarini qisqartirish yoki yoʻq qilish orqali moliyalashtirilishi mumkin, masalan, ishsizlik sugʻurtasi .Moliyalashtirishning yana bir yondashuvi barcha zamonaviy iqtisodlar fiat pullardan foydalanishini tan olishdir va shuning uchun moliyalashtirish uchun soliqqa tortish kerak emas. Biroq, moliyaviy cheklovlarning yoʻqligi boshqa cheklovlar, masalan, real resurslar boʻyicha mavjud emasligini anglatmaydi.

Dunyo boʻylab misollar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Braziliya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Eng kam daromad Braziliya hukumati tomonidan tobora koʻproq qabul qilinmoqda. 2004-yilda Prezident Lula da Silva universal asosiy daromadni belgilash toʻgʻrisidagi qonun loyihasini imzoladi[17]. Bu qonun birinchi navbatda Bolsa Familia dasturi orqali amalga oshiriladi. Ushbu dastur doirasida kam taʼminlangan oilalar davlat tomonidan chiqarilgan debet karta orqali toʻgʻridan-toʻgʻri naqd pul olishadi. Bolsa Familia shartli naqd pul oʻtkazish dasturi hisoblanadi. Yaʼni benefitsiarlar maʼlum harakatlarni bajarsalar, oʻz yordamlarini oladilar. Yordam olgan oilalar farzandlarini maktabga berishlari va emlash dasturlarida ishtirok etishlari kerak. Agar ular ushbu talablarga javob bermasa, ular yordamdan uziladi[18].Dastur ovozlarni sotib olish, samarali shaxslarni ijtimoiy yordam oluvchilarning ovozlari evaziga savdo qilish sifatida tanqid qilindi[19]. 2011-yil holatiga koʻra, Bolsa Familiaʼda taxminan 50 million kishi yoki Braziliya aholisining toʻrtdan biri ishtirok etdi[20].

Kanada

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kanada Mincome minimal daromad sinovlari bilan tajriba oʻtkazdi. 1970-yillarda Mincome kam taʼminlangan oilalarni qashshoqlikdan saqlab qolish uchun pul oʻtkazmalari bilan taʼminladi[21].2017-yilda Ontario viloyati minimal daromad tajribasini boshladi. 4000 ga yaqin fuqaroning oilaviy ahvoli va daromadidan kelib chiqib mablagʻ bilan taʼminlash boshlandi[22].Ushbu dasturni oluvchilar yiliga 10 000 dollardan koʻproq pul olishlari mumkin edi. Hukumat tadqiqotchilari mablagʻ oluvchilardan eng kam daromad odamlarning asosiy ehtiyojlarini qondirishga yordam berishi mumkinligini aniqlash uchun sinov usuli sifatida foydalanganlar[23]. 2018-yil 31-avgustda hukumatdagi o‘zgarishlardan so‘ng, bosh vazir Dag Ford joriy moliyaviy yil oxirida pul berilishi bekor qilinishini eʼlon qildi.

Xitoy

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xitoyning Minimal tirikchilik kafolati dibao deb ataladi. Dibao 1993-yilda joriy qilingan va 1999-yilda Xitoyning barcha shaharlariga joriy qilingan[24][25].

Kipr

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2013-yil iyul oyida Kipr hukumati Kiprdagi farovonlik tizimini isloh qilish va barcha fuqarolar uchun 'Kafolatlangan minimal daromad' ni yaratish rejasini eʼlon qildi[26].

Daniya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kontanthjælp (ilgari bistandshjælp nomi bilan tanilgan) Daniyada oʻzini yoki oilasini boqish imkoniga ega boʻlmagan fuqarolarga beriladigan davlat imtiyozidir.

Estoniya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kundalik nafaqa — bu muhtoj shaxs yoki oila uchun moddiy yordam boʻlib, u kundalik hayot uchun minimal resurslarni (oziq-ovqat, dori-darmon, uy-joy xarajatlari va boshqalar) taʼminlaydi.

Finlandiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kela tomonidan toʻlanadigan asosiy nafaqa daromadi va mol-mulki zarur kundalik xarajatlarni qoplash uchun yetarli boʻlmagan shaxs yoki oilaga berilishi mumkin.

Fransiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1988-yilda Fransiya eng kam daromadni joriy etgan birinchi mamlakatlardan biri boʻldi. Bu „Revenu minimum d’insertion“ deb nomlangan. 2009-yilda u kam maoshli ishchilarga faoliyatini ragʻbatlantirish uchun qoʻshimcha daromadlar berish orqali qashshoqlikni hal qilishga qaratilgan yangi tizim boʻlgan „Revenu de Soldarité active“ (RSA) ga aylantirildi.

Islandiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Moliyaviy yordam yordamsiz o‘zini va tirikchiligini taʼminlay olmaydigan shaxslar va oilalar uchun mo‘ljallangan bo‘lib, odamlarni o‘zlariga yordam berish va o‘zini-o‘zi boqish imkoniyatiga ega bo‘lishlariga yordam beradi[27].

Italiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Fuqarolarning daromadlari 2019-yil yanvar oyida Italiyada yaratilgan ijtimoiy taʼminot tizimidir[28][29]. Garchi uning nomi universal asosiy daromadlardan birini eslatsa-da, bu qoida aslida shartli va individual boʻlmagan kafolatlangan minimal daromad shakli hisoblanadi[30][31].

Norvegiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Agar ariza beruvchining daromadi va yashash uchun mablagʻlari yetarli boʻlmasa va boshqa ijtimoiy sugʻurta imtiyozlariga ega boʻlmasa, daromad yordami berilishi mumkin. Daromad yordami Norvegiya mehnat va farovonlik maʼmuriyati tomonidan toʻlanadi.

Saudiya Arabistoni

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Saudiya Arabistonida roʻyxatdan oʻtgan fuqarolarga asosiy daromad keltiradigan Fuqarolar hisobi dasturi mavjud. 2017-yilning dekabr oyida, dastur boshlanishidan oldin, 3,7 milliondan ortiq uy xoʻjaliklari roʻyxatdan oʻtgan.

Qoʻshma Shtatlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qoʻshma Shtatlarda aktivlar yoki nogironlik kabi maʼlum mezonlarga javob beradigan shaxslar uchun kafolatlangan minimal daromadlarni taʼminlaydigan bir nechta ijtimoiy dasturlar mavjud. Masalan, Qoʻshimcha xavfsizlik daromadi (SSI) AQSh hukumati dasturi boʻlib, keksa (65 va undan katta), koʻzi ojiz yoki nogiron boʻlgan va kam taʼminlangan odamlarga stipendiyalar beradi. SSI 1974-yilda yaratilgan. Bugungi kunda dastur sakkiz millionga yaqin amerikaliklarga imtiyozlar beradi. Yana bir shunday dastur — nogironlik boʻyicha ijtimoiy sugʻurta (SSD yoki SSDI). U Ijtimoiy xavfsizlik boshqarmasi tomonidan boshqariladi va nogironlik, odatda jismoniy nogironlik tufayli ishlash qobiliyati cheklangan odamlarga daromad qoʻshimchalarini taqdim etish uchun moʻljallangan. SSD vaqtinchalik yoki doimiy ravishda yetkazib berilishi mumkin, bu odatda odamning nogironligi vaqtinchalik yoki doimiy ekanligi bilan bevosita bogʻliq.


Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ History of Basic Income, Basic Income Earth Network (BIEN), retrieved on 18 June 2009
  2. ↑ Deeming, Christopher (2017). "Defining Minimum Income (and Living) Standards in Europe: Methodological Issues and Policy Debates" (en). Social Policy and Society 16 (1): 33–48. doi:10.1017/S147474641500041X. ISSN 1474-7464. 
  3. ↑ Deeming, Christopher. Minimum Income Standards and Reference Budgets: International and Comparative Policy Perspectives. Bristol: Policy Press, 2019. ISBN 978-1447352952. 
  4. ↑ Koch, Heidemarie. Es kündet Dareios der König ... : vom Leben im persischen Grossreich, 2 Aufl., Sonderausg, Mainz/Rhein: Von Zabern, 1996. ISBN 3-8053-1934-7. OCLC 75784091. 
  5. ↑ Erdkamp, Paul, "The Food Supply of the Capital, " in The Cambridge Companion to Ancient Rome, Cambridge: Cambridge University Press, pp. 262-264
  6. ↑ Cristofori, Alessandro. Grain Distribution in Late Republican Rome. https://www.academia.edu/853118. 
  7. ↑ Grace Clark: Pakistanʼs Zakat and 'Ushr as a Welfare System
  8. ↑ George, Henry. Our Land and Land Policy, National and State. White & Bauer [etc.], 1871 — 230-bet. ISBN 9781230444703. 
  9. ↑ Economists' Statement on Guaranteed Annual Income, 1/15/1968-4/18/1969 folder, General Correspondence Series, Papers of John Kenneth Galbraith, John F. Kennedy Presidential Library. Cited in: Jyotsna Sreenivasan, „Poverty and the Government in America: A Historical Encyclopedia.“ (Santa Barbara: ABC-CLIO, 2009), page 269
  10. ↑ „Richard Nixon: Address to the Nation on Domestic Programs“. 2018-yil 10-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 26-sentyabr.
  11. ↑ „New Zealand Is Jolted By a Speedy Decontrol“, Seth Mydans, The New York Times (24 February 1988)
  12. ↑ Hayek on Hayek: An Autobiographical Dialogue by F. A. Hayek, edited by Stephen Kresge and Leif Wenar (Chicago: University of Chicago Press, 1994)
  13. ↑ „The Living Income Guaranteed Proposal“.
  14. ↑ „The Living Income Guaranteed Proposal“. Living Income Guaranteed. 2020-yil 22-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 26-sentyabr.
  15. ↑ „Green Economics“. GEI. 2009-yil 1-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 4-yanvar.
  16. ↑ „A minimum income, not wage, is a fairer way to distribute wealth“ The Financial Post (8 April 2013)
  17. ↑ Wispelaere, Jurgen De (October 2016). "Basic Income in Our Time: Improving Political Prospects Through Policy Learning?". Journal of Social Policy 45 (4): 617–634. doi:10.1017/s0047279416000039. ISSN 0047-2794. 
  18. ↑ „Happy families“. The Economist (2008-yil 7-fevral). Qaraldi: 2017-yil 30-noyabr.
  19. ↑ Hunter, WENDY (2013). ""Whither Clientelism? Good Governance and Brazil's Bolsa Família Program." Comparative Politics Vol. 46, no 1 (October): 43-62.". Comparative Politics 46 (1): 43–62. doi:10.5129/001041513807709365. https://archive.org/details/sim_comparative-politics_2013-10_46_1/page/43. 
  20. ↑ „Overview“ (en). World Bank. Qaraldi: 2017-yil 30-noyabr.
  21. ↑ „A guaranteed annual income? From moncome to millennium“ (en-US). Policy Options. Qaraldi: 2017-yil 30-noyabr.
  22. ↑ Petroff, Alanna. „Canada: Ontario launches guaranteed income program for 4,000 residents“. CNNMoney. Qaraldi: 2017-yil 30-noyabr.
  23. ↑ „Ontario Basic Income Pilot“ (en). www.ontario.ca. Qaraldi: 2017-yil 30-noyabr.
  24. ↑ Wang, Jinxian; Bai, Yanfeng (2016). "Development of minimum livelihood guarantee programmes in urban China: an empirical analysis based on 31 regions over 2003–2013". China Journal of Social Work 9 (2): 155–177. doi:10.1080/17525098.2016.1231256. 
  25. ↑ Qian, Jiwei (2014). "Anti-Poverty in China: Minimum Livelihood Guarantee Scheme". East Asian Policy 05. https://www.researchgate.net/publication/263908519. 
  26. ↑ „President announces 'Guaranteed Minimum Income' for all citizens“. Cyprus Mail (2013-yil 26-iyul). 2017-yil 9-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 26-sentyabr.
  27. ↑ „Financial Aid | Reykjavik“ (en). reykjavik.is. Qaraldi: 2022-yil 18-iyul.
  28. ↑ Giuffrida, Angela. „Italy rolls out 'citizens' income' for the poor amid criticisms“. The Guardian (2019-yil 6-mart). Qaraldi: 2020-yil 5-oktyabr.
  29. ↑ „What is Italy's new 'Citizens' Income' scheme?“. Euronews (2020-yil 6-mart). Qaraldi: 2020-yil 5-oktyabr.
  30. ↑ Girardi, Annalisa. „The Italian Citizen's Income Reform: Definition And Adjustments“. Forbes (2019-yil 1-aprel). Qaraldi: 2020-yil 5-oktyabr.
  31. ↑ Gobetti. „Italy: There is no basic income being proposed in Italy“. BIN Italia (2018-yil 5-iyul). 2022-yil 26-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 26-sentyabr. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kafolatlangan_eng_kam_daromad&oldid=4710552" dan olindi