Kontent qismiga oʻtish

Kaliningrad viloyatining nemis aholisi (1945-1951)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
1945-yilda Sharqiy Prussiyadan kelgan qochqinlar

1945-1948-yillarda uch yildan ortiq davom etgan sobiq Sharqiy Prussiya hududida nemis va sovet tinch aholining birgalikda yashashi har ikki xalq tarixidagi noyob hodisa bo‘lgan. Sharqiy Germaniya hududi bilan solishtirganda, bu yerda ikki xalq vakillari oʻrtasidagi aloqalar samimiy (oʻn minglab odamlar) boʻlgan va bu munosabatlar ishtirokchilari harbiy yoki maxsus tayyorgarlikdan oʻtgan va tanlangan shaxslar emas, balki oddiy fuqarolar boʻlgan[1].

Germaniya aholisi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sovet rasmiy maʼlumotlariga koʻra, urush tugaganidan keyin Sharqiy Prussiyada 100 mingga yaqin nemislar yashagan[2]. Nemis tarixchilari Königsberg komendanti O. Lyashning xotiralariga tayanib, faqatgina Königsbergdagi nemis tinch aholi soni 110 ming kishi deb taxmin qiladilar. Ularning 75 % dan ortigʻi ikki yil ichida vafot etgan va atigi 20-25 ming kishi, qolganlari Germaniyaga surgun qilingan[3]. Zamonaviy tadqiqotchilar uchun mavjud boʻlgan Rossiya arxivlaridan birlashtirilgan „Mahalliy aholi mavjudligi toʻgʻrisida maʼlumotnoma“ ga koʻra, 1945-yil 1-sentyabr holat Sharqiy Prussiyaning sovet qismida 129 614 kishi, shu jumladan Kenigsbergda 68 014 kishi yashagan. Ulardan 37,8 % erkaklar, 62,2 % ayollar. 80 % dan ortigʻi Königsbergda va unga eng yaqin uchta tumanlarda yashagan[4].

Sovet koʻchmanchilari bilan munosabatlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Y.V. Kostyashovning soʻzlariga koʻra, munosabatlar endigina tugagan urush fonida sodir boʻlgani sababli gʻoliblar va magʻlublar oʻrtasidagi munosabatlarda talonchilik va zoʻravonlik, maishiy nizolar, madaniy va mafkuraviy qarama-qarshiliklar mavjud boʻlgan. Odatda, Y.V. Kostyashovning ma‘lumotiga qaraganda, nemislar maʼlum ishlarni bajarishga yoki bepul xizmatlar koʻrsatishga majbur etilgan, ogʻzaki haqorat qilishga, nemis aholisini uylar va kvartiralardan chiqarib yuborishga majbur boʻlgan holatlar ham uchragan. Shu bilan birga, Y.V. Kostyashov ruslar (sovet xalqi) faol, g‘olib tomon sifatida, nemislar esa eʼtiroz bildirmaslikni, paydo boʻlgan mojarolarni bartaraf etishni va har qanday adolatsiz munosabatga toqat qilishni afzal koʻrganlar. Ushbu turdagi xatti-harakatlarni Y.V. Kostyashov, hatto bolalar uchun ham qo‘llanganini aytadi[1].

Mojarolar va jinoiy huquqbuzarliklar nemislar oʻrtasida, ayniqsa zoʻravonlik qurbonlari orasida shakllangan, ikki xalq oʻrtasidagi munosabatlarning salbiy qiyofasi. Biroq, tarixchi Y.V.Kostyashovning soʻzlariga koʻra, munosabatlarning yana bir turi ustunlik qildi, uni u formula bilan ifodalaydi: „har biri oʻz-oʻzidan mavjud boʻlgan ikkita parallel dunyo“, ammo sharoitlar tufayli oʻzaro taʼsir oʻtkazishga va hatto biron bir tarzda hamkorlik qilishga majbur boʻldi[1].

Kishi tabiatiga koʻra, bu „dunyolar“ oʻrtasida samimiy va chuqur insoniy aloqalar tezda paydo boʻla boshladi. Birgalikda yashashning asosiy natijalaridan biri sovet xalqining nemislarga ochiq dushmanligini yoʻq qilish edi. Sharqiy Prussiya (oʻsha paytda Kaliningrad viloyati) bu sohada yagona boʻldi, dedi Y.V. Kostyashov[5].

Kostyashovning soʻzlariga koʻra, ikki xalq oʻrtasidagi yaqinlashish tendensiyasi rasmiy hokimiyat siyosati bilan faol ravishda toʻxtatilgan, keyin esa 1947-1948-yillarda nemis aholisining deportatsiyasi bilan sunʼiy ravishda toʻxtatilgan[5]. Yu.V.Kostyashovning fikricha, deportatsiyaning kechikishiga sof amaliy mulohazalar sabab bo‘lgan: Sovet maʼmuriyati mintaqaga SSSRdan ko‘chmanchilar kelishidan oldin nemislar mehnatidan foydalanishni maqsadga muvofiq deb topgan. 1947-yilgacha, qoida tariqasida, faqat antifashistik harakat ishtirokchilari va Germaniyada qarindoshlari boʻlgan shaxslar ketishga ruxsat olishgan. 1947-yil oktyabridan 1948-yil oktyabrigacha Germaniyaning sovet istilo zonasiga 102 125 nemis (shu jumladan 17 521 erkak, 50 982 ayol va 33 622 bola) koʻchirilgan. Deportatsiya davrida 48 kishi, shu jumladan distrofiyadan 26 kishi vafot etdi. Ketishdan oldin nemislar 284 ta maktubni Ichki ishlar vazirligining viloyat boʻlimi vakillariga topshirdilar: „Sovet hukumatiga ularning gʻamxoʻrligi va yaxshi tashkil etilgan koʻchirish uchun minnatdorchilik izhori“[6]. 1951-yilgacha mintaqada koʻchirish roʻyxatidan chiqarib tashlangan oz sonli nemislar qoldi. Qoidaga koʻra, bular xalq xoʻjaligiga zarur boʻlgan yuqori malakali mutaxassislar boʻlgan. Oxirgi guruh (193 kishi) 1951-yil may oyida GDRga yuborilgan[7].

Deportatsiya 1947-1949-yillar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1945-yil 1-avgustdagi Uch buyuk davlatning Berlin konferensiyasi bayonnomasining V bobiga muvofiq Sharqiy Prussiya hududining bir qismi ilgari Germaniyaga tegishli boʻlgan Koenigsberg shahri bilan birgalikda SSSR tarkibiga oʻtkazildi. Keyinchalik bu yerda RSFSR tarkibida Kaliningrad viloyati tashkil etilgan. Xuddi shu Protokolning XII bobida Germaniyaga Polsha, Chexoslovakiya va Vengriyada qolgan nemis aholisini yoki uning bir qismini topshirishga qaror qilindi. Sharqiy Prussiyaning SSSRga oʻtkazilgan qismidan nemislarni deportatsiya qilish koʻzda tutilmagan. Shunga qaramay, 1947-yil 11-oktabrda SSSR Vazirlar Kengashi 3547-1169s-sonli „RSFSR ning Kaliningrad viloyatidan nemislarni Germaniyaning sovet ishg‘ol zonasiga ko‘chirish to‘g‘risida“gi maxfiy qaror qabul qildi.

SSSR Ichki ishlar vaziri S.N.Kruglovning 1947-yil 14-oktyabrdagi 001067-son buyrugʻiga binoan togʻlarda yashovchi nemislar birinchi navbatda koʻchirilishi kerak edi. Baltiysk (Pillau) va Boltiq dengizi sohillari mintaqasida, ijtimoiy foydali mehnat bilan shugʻullanmaydigan nemislarning nogiron oilalari, bolalar uylarida nemis bolalari va qariyalar uylarida nemis keksalari dastlabki koʻchirilganlar roʻyxatiga ki. Koʻchirilgan nemislarga bojxona qoidalari bilan olib chiqish taqiqlangan narsalar va qimmatbaho buyumlar bundan mustasno, har bir oila uchun 300 kg gacha boʻlgan shaxsiy mulkni oʻzlari bilan olib ketishga ruxsat berildi. Koʻchirilgan nemislarning joyida qolgan mulki hisobga olindi va Kaliningrad viloyati ijroiya qoʻmitasi vakillari tomonidan qabul qilindi.

Nemislarning deportatsiyasiga SSSR Ichki ishlar vazirining birinchi oʻrinbosari, general-polkovnik I.A.Serov, Kaliningrad viloyati Ichki ishlar vazirligining boshligʻi, general-mayor V. I. Demin va Ichki ishlar vazirligi general-leytenanti rahbarlik qilgan. Moskvadan kelgan N.P.Staxanov ishlari. SSSR Ichki ishlar vaziri S.N.Kruglovning I.V. Stalin, V.M.Molotov va L.P.Beriyaga 1948-yil 30-noyabrdagi nemislarni Kaliningrad viloyatidan Germaniyaning Sovet bosib olingan hududiga koʻchirishni yakunlash toʻgʻrisidagi memorandumiga binoan 1947-yil oktyabrdan 1948-yil oktyabrgacha 102 125 nafar nemislar koʻchirildi, ulardan erkaklar — 17 521, ayollar — 50 982 va bolalar — 33 622. 797 kishi nogironlar uylarida, 45 kishi kasalxonalardan koʻchirilgan. Nemislarni koʻchirishning butun davrida 102 125 kishidan 48 kishi vafot etdi, ulardan 33 kishi 1947-yilda va 15 kishi 1948-yilda vafot etdi.

SSSR Ichki ishlar vazirining 1949-yil 20-sentyabrdagi 600-sonli buyrugʻiga binoan "Nemislarni Kaliningrad viloyati Ichki ishlar vazirligining lagerlariga, shuningdek, Litva SSR dan kelganlar "1949-yilda Kaliningrad viloyatida qolgan oxirgi nemis aholisi Germaniyaga koʻchirilgan.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Костяшов Ю. В.. Секретная история Калининградской области. Очерки 1945-1956 гг, 2009 — 167-bet. 
  2. ↑ Костяшов Ю. В.. Секретная история Калининградской области. Очерки 1945-1956 гг, 2009 — 163-bet.  so ssilkoy na knigu: Istoriya kraya (1946—1950). Kaliningrad, 1984. S. 47.
  3. ↑ Костяшов Ю. В.. Секретная история Калининградской области. Очерки 1945-1956 гг, 2009 — 163-bet.  so ssilkoy na knigi: Lasch O. So fiel Koenigsberg. Stuttgart, 1975. S. 116, 127; Neumann R. Ostpreussen unter Polnischer und Sowjetischer Verwaltung. Frankfurt/M, 1956. S. 97-98; Chronik deutscher Zeitgeschichte. Duesseldorf, 1986. Bd. 3/1. S. 92, 189.
  4. ↑ Костяшов Ю. В.. Секретная история Калининградской области. Очерки 1945-1956 гг, 2009 — 165-bet.  so ssilkoy na TsAMO. F. 358. Op. 5914. D. 13. L. 87.
  5. ↑ 5,0 5,1 Костяшов Ю. В.. Секретная история Калининградской области. Очерки 1945-1956 гг, 2009 — 168-bet. 
  6. ↑ Костяшов Ю. В.. Секретная история Калининградской области. Очерки 1945-1956 гг, 2009 — 173-bet.  so ssilkoy na doneseniya Ministra vnutrennix del SSSR S. N. Kruglova Stalinu, Molotovu i Berii ot 30 noyabrya 1948 (GARF. F. 9401. Op. 2. D. 201. L. 239—240.)
  7. ↑ Костяшов Ю. В.. Секретная история Калининградской области. Очерки 1945-1956 гг, 2009 — 172-bet. 

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Костяшов Ю. В.. Секретная история Калининградской области. Очерки 1945-1956 гг, 1500 экз, Калининград: Терра Балтика, 2009 — 167—173-bet. ISBN 978-5-98777-028-3. 
  • Kostyashov Yu. V. Viselenie nemsev iz Kaliningradskoy oblasti v poslevoennie godi // Voprosi istorii. 1994. № 6. — S. 186—188.
  • Filatov A. V., Patserina V. N. Naselenie Severo-vostochnoy Prussii posle II mirovoy voyni. Pravovoy analiz. Ch. I. Pereselenie ili izgnanie? Pravovie predposilki i posledstviya. Kaliningrad, 2001. [Posleduyuщie chasti etoy knigi v svet ne vishli].
  • Sonya Winterberg. Wir sind die Wolfskinder: Verlassen in Ostpreußen [Gebundene Ausgabe]. Piper Verlag, München. 2012. — 336 p. ISBN 3-492-05515-X
  • Ruth Kibelka: Wolfskinder. Grenzgänger an der Memel. 4. Auflage. Basisdruck, Berlin 2003, ISBN 3-86163-064-8
  • Ruth Leiserowitz: Von Ostpreußen nach Kyritz — Wolfskinder auf dem Weg nach Brandenburg. Potsdam 2003, ISBN 3-932502-33-7.
  • Keine Hilfe für deutsche „Wolfskinder“. In: Der Spiegel. Hamburg 2007, Nr. 7, S. 21, 0038-7452 ISSN 0038-7452

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kaliningrad_viloyatining_nemis_aholisi_(1945-1951)&oldid=5231169" dan olindi