Kaynizm

Kaynizm — bu hayvonlarning bir naslida baʼzi bolalar (odatda katta va kuchli) tomonidan boshqalarining oʻldirilish hodisasi. U majburiy (oziq-ovqat resurslaridan mustaqil) va fakultativ (oziq-ovqat resurslariga qarab) boʻlishi mumkin.

Etimologiya

Ushbu hodisa akasi Hobilni oʻldirgan bibliya qahramoni Qobil (Kaina)ning nomi bilan atalgan.

Artropodlarda kaynizm

Koʻpincha, kainizm ontogenezning dastlabki bosqichlarida oʻzini namoyon qilishi mumkin — masalan, koʻplab parazit Pardaqanotlilar lichinkalarida kuzatiladi.

Baliqdagi kayinizm

Kayinizm tirik tugʻuvchi akulalarda uchraydi. Masalan, oddiy qum akulalarida, tuxumlarini chiqqan bir juft bolalar ayol jinsiy tizimidagi barcha boshqa bolalarni va urugʻlantirilmagan tuxumlarni eyishadi. Yozuvchi va biolog I. I. Akimushkin xuddi shunday xatti-harakatni „embrional kainizm“ deb atagan.

Qushlardagi kaynizm

Qushlardagi kaynizm keng tarqalgan va asosan ekologik sabablar bilan bogʻliq. Qushlarning koʻp turlari garchi tuxum qoʻyish bir necha kun davom etsada birinchi tuxumdan inkubatsiya qilishni boshlaydi,. Shu sababli, joʻjalar, tuxumdan turli vaqtda chiqadi. Turli yoshdagilar orasidagi farqi juda aniq ifodalangan. Oziq-ovqat etishmovchiligi boʻlsa, keyinchalik tugʻilgan joʻjalar yeyishga ulgurmaydi, ular tezda zaiflashadi va katta birodarlar tomonidan oddiygina „yanchib“ tashlanadi.

Kunduzgi yirtqich qushlar va boyqushlar eng aniq yosh farqiga ega va oziq-ovqat etishmovchiligida palapon ochishadi. Katta joʻjalar kichiklarini nafaqat oʻldirishlari, balki eyishlari ham mumkin.

Majburiy kainizmda, masalan, Afrika qora burgutida (Aquila verreauxii), makiyon tomonidan qoʻyilgan ikkita tuxumdan, ikkinchisi „zaxira“ dir. Qushlar naslni koʻtarish uchun juda koʻp energiya sarflaydi va bir vaqtning oʻzida ikkita joʻjani boqa olmaydi. Tuxumlar odatda bir necha kun oraligʻida qoʻyiladi, bu esa joʻjalarning turli vaqtda chiqishiga sabab boʻladi. Katta joʻja kichigi chiqquncha tirik qolsa, u darhol chiqqan joʻjaga hujum qiladi va uni tumshugʻi bilan oʻldiradi. Bu mavjud oziq-ovqat miqdoridan qatʼiy nazar sodir boʻladi. Aksincha, fakultativ kainizmda yosh joʻjalarni oʻldirish faqat oziq-ovqat kam boʻlganda kuzatiladi.

Kainizm kranlar (Sibir krani, yapon krani, umumiy kran) orasida ham keng tarqalgan boʻlib, ularda joʻjalar maʼlum yoshdan keyin bir-biri bilan jang qila boshlaydi va odatda ulardan faqat bittasi tirik qoladi.

Sutemizuvchilardagi kaynizm

Sutemizuvchilar uchun kaynizm oʻziga xos emas va doimiy ravishda faqat 4 tur vakillarida — dogʻli giena (Crocuta crocuta), uy choʻchqasi (Sus scrofa), oddiy (Lynx lynx) va Iberiya silovsinida kuzatiladi (Lynx pardinus).

Dogʻli gienadagi kaynizm birinchi marta 1991-yilda tasvirlangan. Zotdagi janjallarning tashabbuskori odatda birinchi boʻlib tugʻilgan kuchukchadir. U boshqa kuchukchalar tugʻilishi bilanoq, baʼzan ular amniotik qopdan chiqarilishidan oldin ham hujum qila boshlaydi. Bunday janglar odatda yosh kuchukchalarning oʻlimi yoki qattiq hukmronlik ierarxiyasining oʻrnatilishi bilan yakunlanadi. Oʻlimga olib keladigan janglar asosan bir jinsli kuchuklar oʻrtasida sodir boʻladi. Dogʻli gienadagi kaynizm fakultativ naqshga koʻproq mos keladi.

Uy choʻchqasida choʻchqachalar oʻtkir tishlari bilan tugʻiladi. Ularning oʻrtasidagi eng faol janglar tugʻilgandan keyingi dastlabki 3 kun ichida sodir boʻladi. Eng zaif va eng kichik choʻchqalar odatda jang natijasida nobud boʻladi. Choʻchqalarda kayinizmning rivojlanishiga turtki boʻlgan omillardan biri zotlarning koʻp otalik ehtimoli yuqori boʻlishi deb ishoniladi.

Kaynizm 1994-yilda Yevroosiyo silovsinida va 2005-yilda Pireney silovsinida kuzatilgan. Silovsin mushukchalari odatda 1,5 oyligida oʻzaro kurasha boshlaydilar.Bu holda jang bir necha daqiqadan bir necha soatgacha davom etishi mumkin. Shuni taʼkidlash kerakki, bunday xatti-harakatlar barcha zotlarda kuzatilmaydi. Odatda janglar kamdan-kam hollarda oʻlim bilan tugaydi va asosan naslning ierarxik tuzilishidagi oʻzgarishlarga olib keladi. Shu bilan birga, onasi jangovar mushukchalarni ajratishga harakat qattiq harakat qiladi va zaifroq mushukchaning tarafini oladi, tajovuzkorning unga yaqinlashishini oldini oladi.