Kobulning qulashi (2001)
| Kobulning qulashi (2001) | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Afg'oniston urushining bir qismi 2001-2021-yillar | |||||
 Kobul. 2003-yil dekabr. | |||||
| |||||
| Raqiblar | |||||
 Shimoliy Alyans AQSH Eron
|
 Afgʻoniston islom amirligi (1996-2001)
| ||||
| Qoʻmondonlar | |||||
| Mohammed Fahim Bismillah Khan Tommy Franks
|
nomaʼlum | ||||
| Kuchlar | |||||
| 58, 000 | 98, 000 | ||||
| Yoʻqotishlar | |||||
| 528 kishi oʻlgan 205 kishi jarohatlangan |
2,314 kishi oʻlgan 646 kishi jarohatlangan 1, 345 kishi asirga tushgan | ||||
Afgʻoniston poytaxti Kobul 2001-yil noyabr oyida Afgʻonistondagi urush paytida Shimoliy Alyans kuchlari qoʻliga oʻtdi. Shimoliy alyans kuchlari 13-noyabr kuni shaharga hujum boshladi va Amerika va Britaniya havo hujumlari natijasida zaiflashgan Tolibon kuchlariga qarshi tezkor muvaffaqiyatga erishdi. Oldindan Shimoliy Ittifoq kuchlari (ODA 555 tomonidan qoʻllab-quvvatlandi)[1] Kobulga kirdi va shahar ichida hech qanday qarshilikka duch kelmadi. Tolibon kuchlari janubdagi Qandahorga chekindi.
Besh kun oldin Mozori Sharifning qulashi bilan bir qatorda, Kobulning qoʻlga olinishi Afgʻonistondagi Tolibon nazorati uchun jiddiy zarba boʻldi. Barcha yoʻqotishlar natijasida Tolibon va Al-Qoidaning omon qolgan aʼzolari Tolibon harakatining ruhiy tugʻilgan joyi va uyi boʻlgan Qandahor va Toʻra Bora tomon chekinishdi[1].
Tarix
[tahrir | manbasini tahrirlash]2001-yil oxiriga kelib, 1996-2001-yillardagi Afgʻoniston fuqarolar urushi paytida Tolibon mamlakatning qariyb 90 % nazoratini qoʻlga kiritdi va Shimoliy alyans generali Ahmad Shoh Masudning oʻlimi bilan butun mamlakat ularning nazorati ostiga oʻtishidan xavotirlar paydo boʻldi. Ularning jangchilari 25 000 dan 30 000 gacha jangchilardan iborat boʻlib, boshqa guruhlar, jumladan Usama Bin Lodinning 055 brigadasidagi 2000 dan 3000 gacha arab jangchilari tomonidan qoʻllab-quvvatlangan[2].
10-sentabr kuni Bush maʼmuriyati, agar Tolibon Usama Bin Lodinni topshirishdan bosh tortsa, ularni quvib chiqarishni rejalashtirishga rozi boʻldi[3]. 11-sentabr xurujlaridan so‘ng, 14-sentabr kuni Qo‘shma Shtatlar Tolibondan Al-Qoidaga maʼlum bo‘lgan barcha sheriklarini taslim qilishni, bin Lodin va uning bo‘linmalari haqida razvedka maʼlumotlarini taqdim etishni va Afg‘onistondan barcha terrorchilarni chiqarib yuborishni talab qildi[4].
7-oktabrda, Tolibon bin Ladenni topshira olmaganidan soʻng, Qoʻshma Shtatlar bombardimon kampaniyasini boshladi[5] va keyingi oyda Shimoliy ittifoq kuchlari AQSh maxsus kuchlari va havo hujumlari tomonidan qoʻllab-quvvatlanib, mamlakat boʻylab oldinga siljib, bir nechta asosiy ob’ektlarni qoʻlga oldi[6].
12-noyabr kuni Shomali tekisligida Kobul shimolida Tolibon va Shimoliy ittifoq oʻrtasida qisqa muddatli jang boʻlib oʻtdi. Ikki yil davomida Afgʻonistondagi fuqarolar urushi paytida front chizigʻi bu hududda toʻxtab qolgan edi, ammo shimoliy shaharlarning qulashi bilan toliblar ruhiy tushkunlikka tushib, Amerika havo koʻmagining doimiy hujumi ostida va qamaldan qoʻrqib, ular atigi uch soatlik jangdan soʻng Kobulga qaytib ketishdi[7][8]. Jangdan so‘ng Kobuldagi Tolibon kuchlari shaharni evakuatsiya qilib, milliy xazinani bo‘shatdi, ammo shoshilinch ravishda qurol va boshqa narsalarni qoldirdi[9]
Kobulning qulashi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Shimoliy alyans va turli xorijiy hukumatlar, jumladan Qoʻshma Shtatlar, Buyuk Britaniya va Pokiston oʻrtasida Kobulni bosib olish ehtimoli boʻyicha muzokaralar olib borilgan va Amerika Davlat kotibi Kolin Pauell xorijiy hukumatlar ittifoqning shaharga sarmoya kiritilishini afzal koʻrishini bildirgan. 12-noyabrda ittifoq kuchlari shaharga yaqinlashganda, Britaniya Bosh vaziri Toni Bler ittifoq qoʻmondonlari oʻz majburiyatlarini bajarishlarini bildirdi[10].
Oqibat
[tahrir | manbasini tahrirlash]Shaharning qulashi bilan Tolibonga qarshi baʼzi qasos hodisalari yuz berdi. Bi-bi-si muxbiri Jon Simpsonning xabar berishicha, u Kobul shahriga kirayotganda aholidan „Tolibonni oʻldir“ degan hayqiriqlar eshitilgan, koʻplab Tolibon jangarilari, xususan Arab yarim oroli va Pokistondan kelgan xorijiy jangchilar sud qilingan va jasadi ariqlarda qoldirilgan, boshqalari esa qoʻlga olingandan keyin miltiq va mushtlar bilan ular tomonidan kaltaklangan[11].
Tolibondan ozod boʻlish, shuningdek, ilgari taqiqlangan xatti-harakatlar amaliyotiga olib keldi; Tolibon yoʻq qilmoqchi boʻlgan „buyuk afgʻon ishtiyoqi“ yana koʻtarildi, musiqa yangradi va yosh yigitlar toliblar majburlagan soqollarini kesish uchun koʻcha sartaroshlari oldida saf tortdilar[8][12].
Shaharning ittifoqqa yengilishi mamlakatdagi uzoq muddatli barqarorlik haqida xavotir uygʻotdi. Ittifoq asosan Afgʻonistondagi ozchilik etnik guruhlardan iborat edi. Oʻzbeklar, tojiklar va hazoralar, Tolibonda koʻpchilik etnik guruh — pushtunlar hukmronlik qilgan va shaharning bosib olinishi xalqqa barqarorlik olib keladigan keng va inklyuziv ayniqsa janubdagi Tolibon pozitsiyasi qulab tushmasa va ular partizan sifatida kurashni davom ettirsalar koalitsiya tuzishni qiyinlashtiradi, degan xavotirda edi[12].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 Neville, Leigh, Special Forces in the War on Terror (General Military), Osprey Publishing, 2015 ISBN 978-1472807908, p.43
- ↑ Rashid, Ahmed. „Afghanistan resistance leader feared dead in blast“. www.telegraph.co.uk. Telegraph. Qaraldi: 2021-yil 22-avgust.
- ↑ Borger, Julian. „Bush team 'agreed plan to attack the Taliban the day before September 11'“ (en). the Guardian (2004-yil 24-mart). Qaraldi: 2021-yil 22-avgust.
- ↑ „U.S. Department of State, Gameplan for Polmil Strategy for Pakistan and Afghanistan“, September 14, 2001, Secret/NODIS" Document 6, The National Security Archive Accessed April 26, 2013
- ↑ „Defense officials: Air operation to last 'several days'“. CNN (2001-yil 7-oktyabr). 2007-yil 8-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 27-sentyabr.
- ↑ Gresham. „The Campaign Plan – Special Operations Forces and Operation Enduring Freedom“ (2011-yil 12-sentyabr). Qaraldi: 2015-yil 11-sentyabr.
- ↑ Davis, Anthony. „Dispatches: Eyewitness to a Sudden and Bloody Liberation“. Time (2001-yil 26-noyabr). Qaraldi: 2021-yil 22-avgust.
- ↑ 8,0 8,1 „The Fall of Kabul“ (en-us). PBS NewsHour (2001-yil 13-noyabr). Qaraldi: 2021-yil 22-avgust.
- ↑ Applebaum, Anne. „The fall of Kabul.“ (en). Slate Magazine (2001-yil 14-noyabr). Qaraldi: 2021-yil 22-avgust.
- ↑ „Timeline: the fall of Kabul“ (en). the Guardian (2001-yil 13-noyabr). Qaraldi: 2021-yil 22-avgust.
- ↑ Simpson, John. „Eyewitness: The liberation of Kabul“. BBC News (2001-yil 13-noyabr). Qaraldi: 2021-yil 23-avgust.
- ↑ 12,0 12,1 „The fall of Kabul“. The Economist (2001-yil 13-noyabr). Qaraldi: 2021-yil 23-avgust.