Kontent qismiga oʻtish

Lava ayigʻi

Vikipediya, erkin ensiklopediya
Oregonaning Sportsman sharidan topilgan lava ayigʻi

Lava ayigʻi (shuningdek, qum lapperi, mitti grizzli va Shimoliy Amerika quyoshli ayigʻi nomlari bilan ham tanilgan) Oregon shtatining janubiy markaziy hududining lava bilan qoplangan maydonlarida uchraydigan turli xil Amerika qora ayiqlaridir (Ursus americanus). Hayvon juni och jigarrang moʻynali juda kichik ayiq sifatida tasvirlangan. Oʻldirilgan yoki qoʻlga olingan bir nechta lava ayiqlari boʻrsiqdan bir oz kattaroq edi. Bir vaqtlar bu alohida tur deb hisoblangan. Biroq namunalarni o‘rgangan olimlar hayvonlarning o‘zlari yashab turgan og‘ir muhit tufayli bo‘ylari past bo‘lganini aniqlashdi. Bugungi kunda lava ayiqlari hech qachon noyob tur sifatida mavjud boʻlmaganligi eʼtirof etilgan.

Tavsifi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Lava ayiqlari XX asrning boshlarida birinchi marta uchraganida, ular noyob tur, ehtimol mitti grizzli boʻlishi mumkinligi taxmin qilingan. Kichkina ayiqlar koʻp jihatdan qora ayiqlarga oʻxshardi, lekin junli moʻynali bu ayiqlar ancha kichik boʻlib, ular grizzli ayiqlarga oʻxshash ochiq jigarrang rangga ega edi. Ovchilar tomonidan olingan namunalar boʻrsiqdan bir oz kattaroq edi. Ular taxminan 17 inches (43 cm) dan 30 inches (76 cm) uzunlikka va 12 inches (30 cm) va 18 inches (46 cm) balandlikka ega boʻlgan. Ayiqlarning vazni 23 funt (10 kg) va 35 funt (16 kg) atrofida edi. Ularning tumshugʻidagi kulrang sochlar, shuningdek eskirgan tirnoqlari va tishlari baʼzi namunalarning aslida voyaga yetgan katta ayiqlar ekanligini koʻrsatdi[1][2][3][4][5].

Yovvoyi tabiatda olingan birinchi lava ayiq namunalaridan biri oʻrganildi va Vashington shahridagi Kolumbiya okrugi — Qoʻshma Shtatlar Biologik tadqiqot byurosiga yuborildi. Oxir-oqibat, olimlar lava ayiqlari amerikalik qora ayiqlar (Ursus americanus) ekanligini aniqladilar, chunki lava ayiqlari toʻyib ovqatlanmaslik va yomon sharoit oqibatida shu holga kelib qolgan edilar[2][4][6][7].

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1917-yildan 1930-yillarning boshlarigacha bir qancha odamlar Oregon shtatining shimolidagi Leyk okrugidagi baland choʻl hududida va lava toʻshalmalarida kichik ayiqlarni koʻrganliklarini xabar qilishdi. Ayiqlar dastlab qumli ayiqlar deb atalgan, ammo oxir-oqibat lava ayiqlari sifatida tanilgan. Birinchi hujjatlashtirilgan uchrashuv 1917-yilda, O.T. McKendree ismli choʻpon qoʻylarini himoyalash maqsadida Fossil koʻli yaqinida kichik ayiqni oʻldirganida sodir boʻlgan. Dastlab, McKendree buni qora ayiq bolasi deb oʻylagan, ammo keyingi tekshiruvdan soʻng u hayvon juda kichik juddali voyaga yetgan katta yoshli ayiq ekanligini aniqladi. U hayvonni taksidermistga oʻrnatgan. Oʻrnatilgan lava ayigʻi tulumi Dallesda, keyinroq Lakeviewda namoyish etildi[1][2][8]. 1917-yil oktabr oyida Oregondagi Sportsman jurnalida otga mingan ayiqning surati chop etildi[1]. Oxir-oqibat, oʻrnatilgan namuna Vashingtonga yuborildi va u yerda Biologik tadqiqotlar byurosi xodimi Clinton Hart Merriam tomonidan tekshirildi. Shimoliy Amerika ayiqlari boʻyicha mutaxassis Merriam bu namuna gʻayrioddiy kichik Amerika qora ayigʻi ekanligini aniqladi[2].

Oregon shtatidagi sportchi fotosurati va miniatyuradagi ayiq haqidagi turli gazeta maqolalari tomonidan yaratilgan reklama uni ajoyib jonzotga aylantirdi. 1920-yilda The Saturday Evening Post gazetasining taniqli yozuvchisi Irvin S. Cobb lava ayigʻini topish maqsadida Oregonga ov safarini uyushtirdi[4][9][10]. Cobb ov paytida lava ayigʻini topmagan boʻlsa-da, ular borligiga ishonib Oregonni tark etdi. U kichkina ayiqlarni mitti grizzli yoki Shimoliy Amerikaga xos boʻlgan quyosh ayiqlarining bir turi deb oʻyladi. U Oregonni tark etganidan soʻng, Cobbga hamroh boʻlgan bir nechta mahalliy qoʻriqchilar lava ayiqlarini faol ravishda qidirishni boshladilar. Bundan tashqari, Cobbning The Saturday Evening Post uchun ov safari haqida yozgan hikoyasi butun okrug boʻylab mazkur hayvonga qiziqishni oshirdi[10][11][12].

1923-yilda Qoʻshma Shtatlar oʻrmon xizmatining qopqonchisi Alfred AndrewsFort-Rock yaqinida lava ayigʻini oʻldirganini xabar qildi. U namunani Oregon shtatidagi biologik tadqiqot idorasiga tekshirish uchun yubordi[8][13][14]. Bir yil oʻtgach, Andrew tirik lava ayigʻini qoʻlga oldi. Hayvon kichkina ayiqchaga oʻxshardi, ammo ogʻirligi bor-yoʻgʻi 28 funt (13 kg) tashkil etgan. Bu erkak ayiq edi, 30 inches (76 cm) uzunlikka va 18 inches (46 cm) balandlikka ega. Smithsoniya instituti Andrewga jonli lava ayig‘i uchun 2000 dollar taklif qildi, biroq u jonivorni sotmaslikka qaror qildi. Buning oʻrniga u ayiq bilan mamlakat boʻylab sayohat qilish rejasini eʼlon qildi[4][9][14][15][16]. U ayiqni Portlendda namoyish etdi, u yerda hayvonni koʻrish uchun 8000 kishi pul toʻladi[3][4][14][17]. Bundan tashqari, ayiqcha Los-Anjelesga (Kaliforniya) olib ketilgunga qadar Bend va Klamath Falls’da namoyish etildi. Oxir-oqibat, Anwrewning sherigi Harry Thrall ayiqni oʻgʻirlab ketdi va sotib yubordi, shunday qilib mashhur lava ayigʻi gʻoyib boʻldi[3][18].

1924-yilning kuzida Yozgi koʻl yaqinida ikkinchi lava ayigʻi tiriklayin qoʻlga olindi. Bu ayiqning vazni atigi 25 funt (11 kg) boʻlgan[19]. Yana bir lava ayigʻi L.E.Oster tomonidan 1933-yilda Fort-Rockning shimoli-sharqidagi lava toʻshmalarida tuzoqqa tushgan edi[3][20]. Toʻrtinchi lava ayigʻi keyingi yili Walter Gore va Roy Yeager tomonidan Crescent koʻli sharqidagi hududda tirik holda qoʻlga olingan. Uning vazni 30 funt (14 kg) boʻlgan va tashqi koʻrinishi grizzli ayigʻiga oʻxshash edi[21][22]. Lava ayigʻi sifatida aniqlangan soʻnggi hayvon 1934-yilda Willamette milliy oʻrmonida Skar togʻi yaqinidagi oʻrmon yoʻli ekipaji tomonidan qoʻlga olingan. U 17 inches (43 cm) uzunlikka va 25 funt (11 kg) uzunlikka ega edi. Hayvon Alfred Bayne ismli odamga sotilgunga qadar, u Oregon shtatidagi McKenzie koʻprigida bir muddat namoyish etilgan[5]. 1981-yil oxirida olimdan Fort-Rock hududidagi kichik ayiq izlarini lava ayiqlari qoldirganligini aniqlashgan[3].

Bugungi kunda lava ayiqlari aslida oddiy Amerika qora ayiqlari ekanligi maʼlum qilingan. Shuningdek, 1917-1934-yillarda oʻldirilgan yoki qoʻlga olingan hayvonlarning hammasi qora ayiq bolalari yoki toʻyib ovqatlanmaslik oqibatida kichkina boʻlib qolgan ayiqlar hisoblanadi[7][9].

Ommaviy madaniyat

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1924-yilda Bend oʻrta maktabi lava ayigʻini maktabning sport talismani sifatida tanladi. Bu ramziy belgi Benddagi tirik ayiq koʻrgazmasidan koʻp oʻtmay tanlangan. Oʻsha paytda, lava ayiqlari Markaziy Oregonga xos tur boʻlishi mumkin deya hisoblashgan[3][23]. 2013-yilda The Oregonian gazetasi shtat boʻylab soʻrov oʻtkazib, Oregon sport muxlislaridan oʻzlarining sevimli oʻrta maktab jamoasi telesmanini aniqlashni soʻrashdi. Oregon shtatidagi muxlislar katta maktab jamoasi telesmonani tanlash uchun Bendning lava ayigʻini tanladilar[24].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Ingram, Guy M., „The Little Bear Wonder of Oregon“, The Oregon Sportsman (Volume 5, Issue 4), Oregon State Sportsmenʼs League, Portland, Oregon, October 1917, pp. 275-276
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Jewett, Stanley G., "The So-Called Dwarf Bear of Oregon", The Murrelet (Volume 3), Pacific Northwest Bird and Mammal Society, Seattle, Washington, 1 October 1922, p. 9.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Hatton, Raymond R., Pioneer Homesteaders of the Fort Rock Valley, Binford and Mort, Portland, Oregon, 1982, pp. 76-78.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Kriegh, LeeAnn, „Lava Bear“, The Nature of Bend, Tempo Press, Bend, Oregon, 2016, p. 211.
  5. ↑ 5,0 5,1 „Lave Bear Shown at McKenzie Bridge“, Eugene Reigister-Guard, Eugene, Oregon, 19 July 1934, p. 1.
  6. ↑ Finley, William L., „Proof Lacking for Lava Bear“, Morning Oregonian, Portland, Oregon, 14 January 1921, p. 10.
  7. ↑ 7,0 7,1 „Frequently Asked Questions“ (Wayback Machine saytida 2022-10-13 sanasida arxivlangan), Des Chutes Historical Museum, Deschutes County Historical Society, Bend, Oregon, accessed 1 August 2016.
  8. ↑ 8,0 8,1 „Lava bears“, Albany Daily Democrat, Albany, Oregon, 17 June 1923, p. 4.(subscription required)
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Brogan, Phil F., „Deschutes Recreation Forest“, Visitor Information Service Book for the Deschutes National Forest, Deschutes National Forest, United States Forest Service, Bend, Oregon, 1969, p. 126.
  10. ↑ 10,0 10,1 „Cobb Discovers Sun Bear Yet in Oregon“, Morning Oregonian, Portland, Oregon, 14 September 1920, p. 1.
  11. ↑ „Lava Bear May Be Scientific Find, Believed“, Bend Bulletin, Bend, Oregon, 13 September 1920, p. 1.
  12. ↑ Cobb, Irvin S., „A Quest in Youbetcherland“, The Saturday Evening Post (Volume 193, Issue 3), 1 January 1921, p. 6-7, 49-50, 52 & 54.
  13. ↑ „Bagged Lava Bear Belief of Hunter“, Bend Bulletin, Bend, Oregon, 9 June 1923, p. 8.(subscription required)
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 „The Lava Bear Trapper“, Bend Bulletin, Bend, Oregon, 4 March 1937, p. 4.(subscription required)
  15. ↑ „Lava Bear is Caught Alive“, Bend Bulletin, Bend, Oregon, 16 May 1924, p. 1.(subscription required)
  16. ↑ „Nabs Lava Bear Near Fort Rock“, Spokesman-Review, Spokane, Washington, 4 July 1924, p. 10.
  17. ↑ „Lava Bear Shown to Portland Folks“, Bend Bulletin, Bend, Oregon, 25 June 1924, p. 6.(subscription required)
  18. ↑ „Caged Life Liked by Dwarf Grizzly“, Bend Bulletin, Bend, Oregon, 16 October 1924, p. 6.(subscription required)
  19. ↑ „Second Lava Bear is Taken in Lake“, Bend Bulletin, Bend, Oregon, 10 November 1924, p. 1.(subscription required)
  20. ↑ „Lava Bear is Not Too Tame“, Bend Bulletin, Bend, Oregon, 23 November 1933, p. 1.(subscription required)
  21. ↑ „Another Lava Bear Reported“, Bend Bulletin, Bend, Oregon, 20 January 1934, p. 1.(subscription required)
  22. ↑ „Rare Lave Bear is Exhibited by Lapine Trappers“, Eugene Register-Guard, Eugene, Oregon, 20 January 1934, p. 1.(subscription required)
  23. ↑ „Bend Eleven in Christened“, Bend Bulletin, Bend, Oregon,16 September 1924, p. 3.(subscription required)
  24. ↑ Beyrle, Jen, „Bend Lava Bears voted best mascot in Oregon for Class 5A“, OregonLive/The Oregonian, Portland, Oregon, 19 September 2013.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Lava_ayigʻi&oldid=5353488" dan olindi