Mavlaviy Hindustoniy

Mavlaviy Hindustoniy
Tavalludi	1892-yil 13-oktyabr Farg'ona viloyati, Rossiya imperiyasi
Vafoti	1989-yil 17-oktyabr Dushanbe, Tojikiston SSR, SSSR
Kasbi	Ilohiyotshunos
Mashhur shogirdlari	Domullo Hikmatullo va Domullo Ma'ruf Ilakiy
Dini	Islom

Muhammadjon Rustamov (Domulla Hindustoniy nomi bilan mashhur (1892-1989) Fargʻona vodiysi va Tojikistondagi eng yirik hanafiy dinshunosi.

Tarjimayi holi

Hindustoniy Chorbog‘ qishlog‘ida (Qo‘qondan uncha uzoq bo‘lmagan) mintaqada taniqli din arbobi oilasida tug‘ilgan. U Qoʻqon va Buxoroda oʻqigan, uzoq muddatli Kashmir madrasalaridan birida (shuning uchun uning nisbasi Hindustoniy) taʼlim olgan, u yerda urdu va hind tillarini puxta egallagan. 1928-yilda Hindustoniy Hajga boradi va bir yildan soʻng uyiga qaytib keladi. 1932-yili „sinfiy dushman“ sifatida bir yilga ozodlikdan mahrum qiladilar. Muhammadjon domla 1933-yili qamoqdan qaytgach, fitnalardan yiroq bo‘lish uchun tez-tez yashash joyini o‘zgartirib turishga majbur bo‘lgan. Domla Toshkent viloyatining Ohangaron tumaniga qarashli Ablig‘ qishlog‘iga, Toshkent shahar tasarrufidagi „Oq yo‘l“ kolxoziga ko‘chadi. Domla ilm-u salohiyati ortidan yana tuzoqqa tushadi. Unga bu safar „xorijiy davlatlarda o‘qigan“ degan ayb qo‘yiladi va uch yilga ozodlikdan mahrum qilinadi. Bu safar u Rossiyaning Sverdlovsk viloyatidagi mahbuslar lagerida qarag‘ay kesishga mahkum qilinadi. 1933-yildan 1953-yilgacha uch marta hibsga olingan; jami sakkiz yarim yilni Rossiyaning turli mintaqalarida surgunda oʻtkazgan. 1943-yilda Domulla Hindustoniy armiya safiga chaqirilib, Minsk yaqinida yaralanib (1944- yil oxiri) armiyadan bo‘shatilgan.

Domla Hindustoniy 1949-yilda „mavjud siyosiy tuzumga qarshi“ degan ayb bilan yigirma besh yilga ozodlikdan mahrum etilgan. Bu safar uni Qozog‘istondagi mehnat lagerlaridan biriga jo‘natishdi. Biroq bu safar u Moskvaga tinimsiz arizalar yozdi. Natijada domlaning barcha ilmiy, ijodiy faoliyati taftish etilib, to‘rt yilu uch oy deganda ozodlikka chiqarilgan.

Hind tilidan dars berishdan tashqari, u adabiy ijod bilan ham shugʻullangan — diniy asarlar va tasavvufiy sheʼrlarga risola hamda sharhlar yozgan. Hindustoniyning eng yirik asari 1984-yilda tugallangan olti jildlik Qur’on tafsiridir (oʻzbek tilida). Muallifning so‘zlariga ko‘ra, kitob yosh dinshunos talabalar va Muqaddas Kitobni tushunishda qiynalayotgan oddiy musulmonlar uchun mo‘ljallangan. Hindustoniyning boshqa diniy yozuvlari, mashhur risola va adabiy asarlarning izohli tarjimalari (oʻzbek va tojik tillariga) saqlanib qolgan. Uning ko‘rsatmalari, talabalar bilan suhbatlari, bahs-munozaralari aks etgan audio va video yozuvlar mavjud.

1950-yillarning oʻrtalaridan boshlab va deyarli umrining oxirigacha Mavlano Charxiy (Dushanbeda) masjidida imomlik qiladi. 1989-yil 97 yoshida olamdan o'tgan. O'z istagiga ko'ra, Mavlono Yaʼqubi Charxiy mozoriga dafn etilgan.