Mentha aquatica

Mentha aquatica
	; ; Least Concern (IUCN 3.1)
Ilmiy tasniflash
	O‘simliklar
	Yuksak oʻsimliklar
	Gulli oʻsimliklar
	Ikki urugʻpallalilar
	Asterids
	Lamiales
	Yalpizdoshlar
	Mentha
	M. aquatica
Binar nomi
	Mentha aquatica; ; L.
Sinonimlar
	; Marrubium aquaticum (L.) Uspensky; Mentha acuta Opiz; Mentha acutata Opiz; Mentha affinis Boreau nom. illeg.; Mentha aromatica Opiz ex Déségl.; Mentha augusta Opiz ex Déségl.; Mentha auneticensis Opiz; Mentha aurita Weihe ex Fresen.; Mentha avellinii Tod. ex Bertol.; Mentha avellinii Tod. ex Lojac.; Mentha brachiata Weihe ex Fresen.; Mentha bugulifolia Weihe ex Fresen.; Mentha calaminthifolia (Vis.) Heinr. Braun; Mentha capitata Opiz; Mentha cetica Heinr.Braun; Mentha chaixii Strail; Mentha cordata Jan ex Nyman; Mentha crenatodentata Strail; Mentha denticulata Strail; Mentha deseglisei Malinv. nom. illeg.; Mentha dubia Chaix ex Vill.; Mentha dunensis Strail; Mentha duriuscula Heinr.Braun & Topitz; Mentha duriuscula (Heinr.Braun & Topitz) Trautm.; Mentha elongata (Pérard) Heinr.Braun; Mentha eriantha K.Koch; Mentha glabra Colla nom. illeg.; Mentha glomerata Stokes; Mentha grandidentata Strail; Mentha hirsuta Huds.; Mentha hirta Caldas nom. illeg.; Mentha hybrida Aresch.; Mentha hygrophila Topitz; Mentha hystrix Heinr.Braun; Mentha incisoserrata Strail; Mentha intermedia Host nom. illeg.; Mentha × intricata Debeaux; Mentha lateovata Strail; Mentha latifolia Nolte ex Hornem. nom. illeg.; Mentha limicola Strail; Mentha limnetes (Topitz) Trautm.; Mentha limosa (Schur) Heinr.Braun; Mentha littoralis Strail; Mentha lloydii Boreau; Mentha lobeliana (Becker) Heinr.Braun; Mentha macrocephala Strail; Mentha macrophylla Waisb. ex Trautm. nom. illeg.; Mentha microcephala Strail; Mentha nederheimensis Strail; Mentha nepetifolia Lej.; Mentha nigrescens Weihe ex Fresen.; Mentha obliqua Raf.; Mentha obtuseserrata Opiz ex Malinv.; Mentha obtusifolia Opiz ex Déségl.; Mentha origanoides Ten.; Mentha origanoides Lej. ex Fingerh. nom. illeg.; Mentha ortmanniana Opiz; Mentha paludosa Sole; Mentha palustris Mill.; Mentha pedunculata (Pers.) Poir.; Mentha pireana Strail; Mentha polyanthetica (Topitz) Trautm.; Mentha probabilis Schur; Mentha purpurea Host; Mentha pyrifolia Heinr.Braun; Mentha pyrifolia A.Kern. nom. illeg.; Mentha ramosissima Strail; Mentha ranina Opiz; Mentha rauscheri Topitz; Mentha riparia Schreb.; Mentha riparia Lej. ex Malinv. nom. illeg.; Mentha rudaeana Opiz; Mentha sativa Sm. nom. illeg.; Mentha soleana Strail; Mentha stagnalis Topitz; Mentha stagnalis (Topitz) Trautm.; Mentha stolonifera Opiz; Mentha subspicata Weihe ex Fresen.; Mentha subthermalis Trautm.; Mentha tinantiana Lej. ex Malinv.; Mentha trojana Heinr.Braun; Mentha umbrosa Opiz; Mentha urticifolia Ten.; Mentha viennensis Opiz; Mentha weiheana Opiz; Mentha weissenburgensis F. W. Schultz ex Nyman nom. inval. ;

Mentha aquatica (suv yalpizi ; sin. Mentha hirsuta Huds) — Lamiaceae yalpizdoshlar oilasiga mansub koʻp yillik gulli oʻsimlik. U nam joylarda oʻsadi. Vatani Yevropaning koʻp qismi, shimoli-gʻarbiy Afrika va janubi-gʻarbiy Osiyo.

Tavsif

Suv yalpizi bo‘yi 90 centimetr (35 in) gacha oʻsadigan ildizpoyali, koʻp yillik o‘t oʻsimlik. Poyasi toʻrtburchak, yashil yoki binafsharang, oʻzgaruvchan tukli. Ildizpoyalari keng tarqalgan, tolali ildizlarga ega. Barglari tuxumsimon, tuxumsimon-nayzasimon, uzunligi 2 to 6 centimetr (0.79 to 2.36 in) va kengligi 1 to 4 centimetr (0.39 to 1.57 in), yashil (baʼzan binafsha), qarama-qarshi, tishli. Yalpiz gullari mayda, zich joylashgan, binafsha, quvursimon, pushti-nilufar rangga bo‘yalgan va yarim sharsimon to‘pgul hosil qiladi. Gullash yozning oʻrtasidan oxirigacha davom etadi. Suv yalpizi hasharotlarning koʻp turlari tomonidan changlantiriladi^[2], lekin yer osti ildizpoyalari bilan ham tarqalishi mumkin. Oʻsimlikning barcha qismlari yalpiz hidiga ega^[3]^[4]. Shvetsiya va Finlandiyaning Boltiq dengizi yaqinidagi hududlaridan kelib chiqqan, torroq barglari va rangpar gullari boʻlgan shoxsiz, tuksiz oʻsimliklar Mentha aquatica var litoralis deb nomlangan^[5].

Mentha aquatica poliploid boʻlib, 2 n = 8 x = 96 xromosomaga ega^[6].

Taksonomiya

Mentha aquatica birinchi marta 1753-yilda Karl Linney tomonidan tasvirlangan^[7]. Boshqa Mentha turlarida boʻlgani kabi, u keyinchalik turli xil nomlar ostida qayta taʼriflangan. Plants of the World Online 87 ta sinonimlarni sanab oʻtdi^[8].

Mentha aquatica va Mentha spicata (yalpiz) chatishtirilib, steril duragay boʻlgan "Mentha × piperita" (yalpiz), Mentha suaveolens (olma yalpizi) bilan chatishtirilib Mentha × suavis navi olingan.

Tarqalishi va o‘sish joyi

Suv yalpizining vatani Yevropa, Shimoliy Afrika va Gʻarbiy Osiyo. Shimoliy va Janubiy Amerika, Avstraliya va baʼzi Atlantika orollarida tabiiylashtirilgan^[9].

Nomidan koʻrinib turibdiki, suv yalpizi soylar, daryolar, hovuzlar, suv havzalari, ariqlar, kanallar, nam oʻtloqlar, botqoqlar, togʻlarning sayoz chetlari va kanallarida uchraydi. Agar oʻsimlik suvning oʻzida oʻssa, u suv yuzasidan koʻtariladi. U odatda yengil kislotali va ohakli (yumshoq ohaktoshlarda keng tarqalgan) yoki torfli tuproqlarda uchraydi^[3]^[10].

Foydalanish

Bu oʻsimlik choy tayyorlash uchun ishlatilishi mumkin^[11].Odekolon yalpizi yoki bergamot yalpizi deb nomlanuvchi navi parfyumeriyada ishlatiladigan bergamot yalpiz moyi deb ham ataladigan mentha citrata yogʻini ishlab chiqarish uchun ishlatiladi^[12]^[13].

Rasmlar galereyasi

Mentha aquatica guli yaqindan
Mentha aquatica
Mentha aquatica

Manbalar

↑ de Belair, G.; Lansdown, R. V. (2014). „Mentha aquatica“. IUCN Red List of Threatened Species. 2014: e.T164509A63304147. doi:10.2305/IUCN.UK.2014-2.RLTS.T164509A63304147.en. Retrieved 13 November 2021.
↑ Van Der Kooi, C. J.; Pen, I.; Staal, M.; Stavenga, D. G.; Elzenga, J. T. M. (2015). "Competition for pollinators and intra-communal spectral dissimilarity of flowers". Plant Biology 18 (1): 56–62. doi:10.1111/plb.12328. PMID 25754608. https://www.researchgate.net/publication/273158762.
↑ ^3,0 ^3,1 Blamey, M. & Grey-Wilson, C. (1989).
↑ Huxley, A., ed. (1992).
↑ „Water mint: Mentha aquatica“. NatureGate. Qaraldi: 2013-yil 13-dekabr.
↑ Tucker, Arthur O. „Mentha: An Overview of its Classification and Relationships“, . Mint: The Genus Mentha Lawrence: . Boca Raton, Florida: CRC Press, Taylor and Francis Group, 2007 — 1–39-bet. ISBN 978-0-8493-0779-9.
↑ „Mentha aquatica L.“. The International Plant Names Index. Qaraldi: 2019-yil 16-iyul.
↑ „Mentha aquatica L.“. Plants of the World Online. Royal Botanic Gardens, Kew. 2019-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 16-iyul.
↑ „Water mint: Mentha aquatica“. NatureGate. Qaraldi: 2013-yil 13-dekabr.
↑ C. Michael Hogan. 2009.
↑ „Water mint: Mentha aquatica“. NatureGate. Qaraldi: 2013-yil 13-dekabr.
↑ Tucker, Arthur O. „Mentha: An Overview of its Classification and Relationships“, . Mint: The Genus Mentha Lawrence: . Boca Raton, Florida: CRC Press, Taylor and Francis Group, 2007 — 1–39-bet. ISBN 978-0-8493-0779-9.
↑ „Bergamot mint herb oil“. The Good Scents Company Information System. The Good Scents Company. Qaraldi: 2019-yil 16-iyul.

[iucn_status_13_November_2021-1] Belair, G.; Lansdown, R. V. (2014). „Mentha aquatica“. IUCN Red List of Threatened Species. 2014: e.T164509A63304147. doi:10.2305/IUCN.UK.2014-2.RLTS.T164509A63304147.en. Retrieved 13 November 2021.

[2] Van Der Kooi, C. J.; Pen, I.; Staal, M.; Stavenga, D. G.; Elzenga, J. T. M. (2015). "Competition for pollinators and intra-communal spectral dissimilarity of flowers". Plant Biology 18 (1): 56–62. doi:10.1111/plb.12328. PMID 25754608. https://www.researchgate.net/publication/273158762.

[blamey-3] 3,0 ^3,1 Blamey, M. & Grey-Wilson, C. (1989).

[rhs-4] Huxley, A., ed. (1992).

[5] „Water mint: Mentha aquatica“. NatureGate. Qaraldi: 2013-yil 13-dekabr.

[6] Tucker, Arthur O. „Mentha: An Overview of its Classification and Relationships“, . Mint: The Genus Mentha Lawrence: . Boca Raton, Florida: CRC Press, Taylor and Francis Group, 2007 — 1–39-bet. ISBN 978-0-8493-0779-9.

[IPNI_450192-1-7] „Mentha aquatica L.“. The International Plant Names Index. Qaraldi: 2019-yil 16-iyul.

[POWO_450192-1-8] „Mentha aquatica L.“. Plants of the World Online. Royal Botanic Gardens, Kew. 2019-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 16-iyul.

[9] „Water mint: Mentha aquatica“. NatureGate. Qaraldi: 2013-yil 13-dekabr.

[10] C. Michael Hogan. 2009.

[NatureGate-11] „Water mint: Mentha aquatica“. NatureGate. Qaraldi: 2013-yil 13-dekabr.

[TuckNacz07-12] Tucker, Arthur O. „Mentha: An Overview of its Classification and Relationships“, . Mint: The Genus Mentha Lawrence: . Boca Raton, Florida: CRC Press, Taylor and Francis Group, 2007 — 1–39-bet. ISBN 978-0-8493-0779-9.

[13] „Bergamot mint herb oil“. The Good Scents Company Information System. The Good Scents Company. Qaraldi: 2019-yil 16-iyul.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]