Mo'g'uliston me'morchiligi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Low, round white building with a conical roof
XX asr boshlaridagi uy shaklidagi ibodatxona
Three types of buildings against a cloudy sky
Arxitektura avlodlari: uy, ibodatxona va osmonoʻpar bino
Temple model under glass
Maitreya ibodatxonasining modeli

Moʻgʻuliston meʼmorchiligi asosan anʼanaviy uy-joylar, masalan, moʻgʻul va chodir nazadar tutiladi. XVI—XVll asrlarda butun mamlakat boʻylab lamaseriyalar ibodatxonalar sifatida qurilgan boʻlib, keyinchalik ular koʻpayib borayotgan ibodatchilarni qabul qilish uchun kengaytirilgan. Moʻgʻul meʼmorlari oʻzlarining ibodatxonalarini olti va oʻn ikki burchakli va uyning yumaloq shakliga yaqin boʻlgan piramidali tomlar bilan loyihalashtirganlar. Keyinchalik kengayish natijasida ibodatxonalarni loyihalashda kvadratik shaklga olib keldi, tomlari qutbli marquees shaklida ega boʻldi[1]. Panjara devorlari, tom ustunlari va namat qatlamlari oxir-oqibat tosh, gʻisht nurlari va taxtalar bilan almashtiriladi[2].

Moʻgʻul rassomi va sanʼatshunosi N.Chultem anʼanaviy moʻgʻul meʼmorligining uchta uslubini (moʻgʻul, tibet va xitoy) yakka yoki qoʻshib aniqlagan. Zanabazar tomonidan ishlab chiqilgan Batu-Tsagaan (1654-yilda) erta kvadratik ibodatxona boʻlgan edi. Ulan- Batordagi Dashchoilin Xiid monastiri yurt uslubidagi arxitektura namunasidir. Erdene Zuu lamaseriyasidagi XVIII asr Lavrin ibodatxonasi Tibet anʼanalarida qurilgan. Choyjin Lama Sum ibodatxonasi (1904-yil), hozirgi kunda muzey boʻlib, Xitoy anʼanalarida qurilgan ibodatxona hammasi hisoblanadi. Ulan-Batordagi Gandan monastiridagi kvadratik Tsogchin ibodatxonasi moʻgʻul va xitoy anʼanalarini birlashtiradi. Maytreya ibodatxonasi (1938-yilda buzib tashlangan) U Tibet-Moʻgʻul meʼmorchiligining namunasi edi[3]. Dashchoilin Xiid monastiri ushbu ibodatxonani va 24-metr (0.024 km)) qayta tiklash loyihasini boshladi. Hind taʼsirini Moʻgʻul arxitekturasida, ayniqsa buddist stupalar dizaynida ham koʻrish mumkin.

Qadimgi davr[tahrir | manbasini tahrirlash]

Arxeologik qazishmalar natijasida X—Xll asrlar Kidan davriga oid shaharlar izlari topilgan. Qazilgan eng muhim shahar 944-yilda tashkil etilgan Hatun Hot edi. Yana bir muhim Kidan shahri Xerlen daryosi vodiysidagi Bars- Xot edi, u 290 hectoare (720 acre) . Shahar loy devorlari bilan oʻralgan boʻlib, ularning 4 metr (13 ft) qalinligi esa 1.5 to 2 metr (4 ft 11 in to 6 ft 7 in) yuqori boʻlganini tasdiqlaydi[4].

  • Bars- Hotning Kidan shahridagi stupa
    Bars- Hotning Kidan shahridagi stupa
  • Muzeydagi plitkalar
    Xiongnu devori bilan oʻralgan Tereljiin Dorvoljin shahridan qurilish materiallari (miloddan avvalgi 209-milodiy 93)
  • Muzey koʻrgazmasi
    Oʻrxon vodiysi yodgorlik majmuasidan Goʻkturk davri (555-745) qurilish materiallari
  • Yana bir muzey koʻrgazmasi
    Shimoliy-markaziy yodgorlik majmuasidan VII asr oʻrtalariga oid Goʻkturk eshik qismlari
  • Uygʻur davri Durvuljin maqbaralaridan qurilish materiallari, Markaziy Moʻgʻuliston. -->
    Uygʻur davri Durvuljin maqbaralaridan qurilish materiallari, Markaziy Moʻgʻuliston. -->
  • Uygʻur davridagi qurilish materiallari Durvuljin maqbaralari, Markaziy Moʻgʻuliston. -->
    Uygʻur davridagi qurilish materiallari Durvuljin maqbaralari, Markaziy Moʻgʻuliston. -->
  • Yana muzey eksponati
    Bulgan viloyati, Chin Tolgoy (Chjenchjou) ning X asrdagi Xitan shahridan qurilish materiallari
  • 10-asrdagi Xitan shahridan Chin Tolgoy (Chjenchjou boʻlishi mumkin) qurilish materiallari, Bulgan viloyati, Shimoliy Moʻgʻuliston. -->
    10-asrdagi Xitan shahridan Chin Tolgoy (Chjenchjou boʻlishi mumkin) qurilish materiallari, Bulgan viloyati, Shimoliy Moʻgʻuliston. -->
  • Arxeologik qoldiqlar
    Ikh Aurug Ord (Katta Aurag saroyi), 12-asr Xamag moʻgʻullarining poytaxti
  • Ikh Aurag Ord artefaktlari
    Ikh Aurag Ord artefaktlari
  • Ulan-Batordagi Vang Xonning 12-asr saroyidan artefaktlar -->
    Ulan-Batordagi Vang Xonning 12-asr saroyidan artefaktlar -->
  • Yana bir muzey eksponati
    Vang Xonning 12-asrda Ulan-Batordagi saroyidan olingan buyumlar

Yurtlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Across Mongolian plains
Dashtdagi baʼzi uylar, 1921-yil

.

Xll—Xlll asrlarda ger-tereg (araba ustidagi uyalar degan maʼnoni anglatadi) hukmdorlar uchun qurilgan. Qorakorumda olib borilgan qazishmalarda arava oʻqlari uchun katta temir vtulkalar topilgan[5]. Aks uzunligi 6 metr (20 ft) va aravani 22 ta hoʻkiz tortib olib borgan edi. Bunday ger-tereg lar moʻgʻullarning maxfiy tarixida qayd etilgan.

Chodirlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yurt-shaped tent under cover
Moʻgʻul chodirining dam olishi

Jovanni da Pian del Karpinning „Ystoria Mongalorum“ („Moʻgʻullar tarixi“) kitobida 1246-yilda Guyukxonning taxtga oʻtirish marosimida Tamir daryosi boʻyida 2000 kishilik chodir oʻrnatilgani haqida xabar berilgan. Marka oltin barglari bilan bezatilgan ustunlar bilan mustahkamlangan va devorlarning ichki tomoni soyabon bilan qoplangan[6]. Keyinchalik koʻplab ibodatxonalarning dizayni sachirga asoslangan boʻlgan.

Ornate 18th-century drawing
Tumen Amugulang saroyi oldidagi Kumush daraxt favvorasining XVlll asr chizmasi
Large stone tortoise
Qorakorumdagi toshbaqa (bixi).

Chingizxonning oʻgʻli Ogedey akalari, oʻgʻillari va boshqa shahzodalariga Qoraqurumda saroylar qurishni buyurdi. Shaharda buddist ibodatxonalari, xristian cherkovlari va musulmon masjidlari mavjud edi. Toʻrt qirrali, devor bilan oʻralgan shaharning har bir darvozasida toshbaqa haykallari bor edi. Toshbaqalarning orqa tomonidagi stellalar choʻlda sayohatchilar uchun mayoqlar bilan bezatilgan. Qorakorun qurilishiga Chingizxonning kenja ukasi Otchigin rahbarlik qilgan.

Museum exhibit
Qorakorumdagi XIll asr saroyidan olingan buyumlar

Uygʻonish davri[tahrir | manbasini tahrirlash]

Large, pagoda-style building
Erdene Zuu monastiridagi Zuu ibodatxonasi
Distant walls, with mountains in the background
Erdene Zuu devorlari
Large, ornate stupa
Erdene Zuu monastiridagi stupa
  • Paxtaga rasm
    Sain Noʻyon Xon monastirining 19-asrdagi anʼanaviy meʼmorchilikning turli uslublari bilan rasmi
  • Pagoda uslubidagi maʼbad qisman bulutli osmonga qarshi
    Amarbayasgalant monastiridagi maʼbad
  • Paxtaga rasm
    19-asrdagi Urga rasmining tafsiloti (Ulan-Bator)
  • Pagoda uslubidagi ibodatxona, oldida gul bogʻi
    Avalokiteshvara ibodatxonasi
  • Toʻrt qirrali, chodir uslubidagi bino
    Ulan-Batordagi Gandan monastiridagi Tsogchin Dugan ibodatxonasi (1838)
  • Ikki qavatli, ruscha uslubdagi uy, oldinda daryosi bor
    Bogʻdxonning qishki uyi
  • Bodxisattvaning baland haykali
    Ulan-Batordagi Gandantegchinlen monastiridagi Avalokiteśvara (moʻgʻulcha: Migjid Janraisig) haykali

Inqilobiy arxitektura[tahrir | manbasini tahrirlash]

Long, three-story building with large, windowed columns
Harbiy klub, bugungi kunda Kino sanʼati universiteti

Klassizm va ommaviy ishlab chiqarish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ulan-Bator shahar markazi Sovet meʼmorlari tomonidan ishlab chiqilgan boʻlib, ular Stalinizm meʼmorchiligi sifatida klassikizmni rivojlantirdilar. Tashqi ishlar vazirligi, Davlat universiteti, hukumat uyi, opera teatri va davlat kutubxonasi Yevropa klassitsizmining namunasidir.

Large, classical building with many pillars
Ulan-Bator milliy teatri

Moʻgʻul meʼmorlari ushbu neoklassitsizmni anʼanaviy moʻgʻul arxitekturasi bilan ijodiy uygʻunlashtirish ustida ishladilar. Ulan-Bator shahar markazini rivojlantirish Milliy teatr, Tabiat tarixi muzeyi va Ulan-Bator mehmonxonasi loyihasini yaratgan B. Chimed tashabbusi bilan davom ettiriladi. Teatr moʻgʻul arxitekturasining kvadrat tekisligi va ikki qavatli tomiga ega yaʼni u va uning boshqa binolari Chimedning zamonaviy arxitekturada mahalliy anʼanalaridan foydalanishgan. Bu yoʻnalishga boshqa meʼmorlar ham ergashgan. B. Dambiinyam tomonidan qurilgan Urt Tsagaan (Turistlar sayyohi) va Sogʻliqni saqlash vazirligi hamda Astronomiya rasadxonasi, Davlat universitetining 2-binosi va A. Xishigtning meteorologiya binosi Yevropa meʼmorchiligidan alohida ajralib turadi[7].

Stalinist-style building
Tashqi Ishlar Vazirligi
Bridge photographed from the rear window of a car
Ulan-Batordagi Tinchlik koʻprigi
  • Bodhi Tower majmuasi (fon) Moʻgʻuliston fond birjasi bilan uygʻunlashadi (chapda)
    Bodhi Tower majmuasi (fon) Moʻgʻuliston fond birjasi bilan uygʻunlashadi (chapda)
  • Madaniyat saroyi
    Madaniyat saroyi
  • Ulan-Batordagi Chingiz Xon mehmonxonasining orqa tomoni
    Ulan-Batordagi Chingiz Xon mehmonxonasining orqa tomoni

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Moʻgʻulistonning tarixiy shaharlari va shaharlari roʻyxati
  • Xonbaliq
  • Gandantegchinlen Xiid monastiri
  • Manjusri monastiri
  • Moʻgʻuliston Milliy akademik opera va balet teatri
  • Besh pagodalar ibodatxonasi
  • Noin-Ula
  • Oʻrxon vodiysi
  • Sunʼiy koʻl qal’asi
  • Moʻgʻul qal’asi
  • Ugsarmal boyi
  • Xalqaro tijorat markazi
  • Ulan-Bator temir yoʻl stantsiyasi

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Chultem, N.. Искусство Монголии, Moscow, 1984. 
  2. ↑ „Cultural Heritage of Mongolia“. Indiana University. 2007-yil 2-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 7-iyul 2007-yil.
  3. ↑ . Искусство Монголии, Moscow, 1984. 
  4. ↑ Chultem, N.. Искусство Монголии, Moscow, 1984. Chultem, N. (1984). Iskusstvo Mongolii. Moscow.
  5. ↑ Kiselev S. V. and Merpert N. Y. Железные и чугунные изделия из Кара-Корума, Moscow, 1965. 
  6. ↑ „Architecture Of Mongolia“ (inglizcha). 6-fevral 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-fevral 2017-yil.
  7. ↑ Odon, S. (1990), „Хүний амьдралын орчинг архитектурт хамааруулахын учир“, Дүрслэх урлаг, уран барилга (Fine Arts and Architecture) 1990-2, Ulaanbaatar

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Mo%27g%27uliston_me%27morchiligi&oldid=3275321" dan olindi