Muhammad al-Muvaylihiy

Muhammad al-Muvaylihiy
Asl ismi	arab. محمد المويلحي
Tavalludi	1858
Vafoti	1930
Ijod qilgan tillari	arab tili
Fuqaroligi	Misr
Yoʻnalish	realizm
Faoliyat turi	yozuvchi
Janr	hikoya

Muhammad al-Muvaylihiy- (1858-1930) misrlik yozuvchi, jurnalist va siyosatchi.

Biografiyasi va ijodi

Muhammad al-Muvaylihiy 1858-yil 30-mart da Qohira shahrida muvaffaqiyatli tadbirkor, ipak savdo shirkati egasi Ibrohim al-Muvaylihiy (1844-1906) oilasida tug‘ilgan. 1872-yilda yozuvchining otasi bankrot boʻldi, lekin mamlakatning yuqori rahbariyatidagi aloqalar tufayli u bankrot boʻlmadi.  Muhammad Qohiradagi al-Azhar musulmon universitetida ham tahsil olgan. 1879-yilda Xediv Ismoil hokimiyatdan chetlashtirilgach, u bilan birga Italiyaga surgunga joʻnadi. Bu oila Muhammad payg‘ambarning qizi Fotima bilan qarindoshlik munosabatlaridan ham faxrlanardi. Yozuvchining oila aʼzolari ziyoli odamlar bo‘lib, mamlakatda yuqori lavozimlarda ishlagan.

Muvaylihiy oʻn yoshidan beri Qohiradagi oʻsha paytda nufuzli hisoblangan iyezuit maktabida tahsil oladi.  Ammo yozuvchi bu maktabda beixtiyor o‘qigan, uyda kitob o‘qishni afzal ko‘rgan. Uyda taʼlimni afzal koʻrishning yana bir sababi — nutq nuqsonlari (yozuvchi duduqlanishdan aziyat chekardi), bu uning tengdoshlari bilan til topishish qobiliyatini qiyinlashtirdi. Shunday qilib, maktab taʼlimi butunlay uyda almashtirildi, u erda arab va fransuz tillarini oʻrgatdi.

Ko‘plab misrlik faollar va yozuvchilar yozuvchining uyiga tez-tez bora boshladi, jumladan Ibrohim al-Lakkani va Jamoliddin al-Afg‘oniy.  Shunday qilib, misrliklarning milliy huquqlari uchun nutqlar boshlanganda, yozuv voqealar markazida boʻlib, Italiyada boʻlgan otasi bilan nima sodir boʻlganini tasvirlab berdi. Vatanparvarlik risolasini tarqatgani uchun yozuvchi hibsga olindi va oʻlimga hukm qilindi, ammo otasining nufuzli doʻstlari tufayli u ozod qilindi va Italiyaga surgun qilindi.

Italiyada Muvaylihiy nashriyot faoliyati, shuningdek, italyan tili va lotin tilini oʻrganish bilan shugʻullanadi.  1884-yildan keyin u Italiyani otasi bilan birga tark etishga va ular chop etgan gazeta ustidan shikoyat qilgani uchun Parijga joylashishga majbur boʻldi.  Ammo Parijda ular yana bir gazetani "Al-Urva al-vuska" („Eng kuchli aloqa“) deb nomlashdi, bu gazeta mustamlakachilarga qarshi islom xalqlarini birlashtirish uchun kurashdi.  Bir muncha vaqt oʻtgach, ular ham Parijdan chiqarib yuborildi, ammo ular yana Londonda gazetani ishga tushirdilar.  Ammo yozuvchining otasi uning tanqid yoʻnalishini oʻzgartirdi, buning uchun uni Istanbulga taklif qilishdi va Sultonning iltifotini Maorif Kengashiga aʼzo etib tayinlash, shuningdek, oʻzi va oʻgʻli uchun ruxsat berish shaklida oldi. Al-Fotih kutubxonasiga.  Bu Muhammadga koʻplab qimmatli arab qoʻlyozmalarini oʻrganish imkonini berdi.

1887-yilda Muhammad al-Muvaylihiy Qohiraga qaytib keldi va ikki yildan so‘ng „Al-Mukkatam“ gazetasida zamonaviy Misr jamiyati muammolarini tasvirlovchi maqolalar yozdi. U Qohira ziyolilari jamiyatiga ham qo‘shiladi va sobiq Xediviy Ismoilning jiyani va Tunis muftiysi Salim Abu Hojibning rafiqasi malika Nazli Fadilning saloniga tashrif buyurib, jamiyatda mavqega ega bo‘lib, o‘zi uchun martaba yaratadi.  Shunday qilib, 1892 yilda u ikkinchi darajali bek unvonini oldi va sulton saroyida edi.

Yozuvchi sultonning iltifotidan bahramand bo‘lsa-da, bu uning saroyidagi fitnalarni va hatto sultonning o‘zini ham tanqid qilishiga to‘sqinlik qilmadi.  Shunday qilib, sud fitnalaridan charchab, u yana Misrga qaytib keldi.  U sudda boʻlganidan olgan taassurotlarini „U erda hayot“ kitobida taʼkidlagan. Ammo bu sultonga unchalik yoqmadi va u butun tirajni yigʻishni buyurdi.

1895-yildan 1898-yilgacha u Kalyubiya (al-Kalyubiya) provinsiyasiga gubernatori etib tayinlandi, biroq u oʻzi bu lavozimni tark etib, otasi bilan siyosiy mavzudagi har ikkala maqolani chop etuvchi „Misbah ash-Sharq“ gazetasini chiqarish ustida ishlay boshladi.

1900-yilda Muvaylihyi Angliyaga joʻnab ketdi, keyin Parijga yoʻl oldi.

1907-yilda u oʻzining eng mashhur „Iso ibn Hishom qissasi“ kitobini nashr etdi va uni oʻzi uchun aziz odamlarga, birinchi navbatda Jamoliddin al-Afgʻoniyga bagʻishladi. „Iso ibn Hishom qissasi“ o‘rta asr pikaresk asari, maqoma va Yevropa romani xususiyatlarini o‘zida mujassam etgan asardir.