Kontent qismiga oʻtish

Muslima ayyollar siyosiy rahbarlik lavozimlarida

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Muslima ayollarning milliy rahbarlikdagi rollari tobora ko'payib bormoqda. Xotin-qizlarning ta’lim olish imkoniyatlarining kengayishi ularning siyosatga aralashishini yanada ragʻbatlantirdi. Musulmon bo'lgan ayol yetakchilarga quyidagilarni misol keltirish mumkin: Pokistonning sobiq bosh vaziri Benazir Bhutto (1988–1990 va 1993–1996), Indoneziya prezidenti Megavati Sukarnoputri (2001–2004), Turkiyaning sobiq bosh vaziri Tansu Chiller (1993–1995), Senegalning sobiq bosh vaziri Mame Madior Boye (2001–2002), Bangladesh bosh vazirlari Xolida Ziyo (1991–1996 va 2001–2006) va Shayx Hasina Vajed (1996–2001 va 2009–hozirga qadar), Eronning sobiq vitse-prezidenti Masumeh Ebtekar (1997—2005-yillar), Mali Bosh vaziri Sisse Mariam Kaidama Sidibe (2011–2012), Kosova prezidenti Atifete Yaxjaga (2011–2016), Mavrikiyning sobiq prezidenti Amin Gurib (2015–2018) va Singapurning amaldagi prezidenti Halima Yakob (2017-yilda saylangan) va hozirgi prezident Tanzaniya Samiya Suluxu Hassan (2021-yil mart oyida Jon Pombe Magufulining to'satdan vafotidan keyin prezidentlikka ko'tarilgan vitse-prezident).

Misr Adliya vazirligiga maslahat beruvchi “Dorul Ifto al-Misriya” Islom instituti Islomda ayollar rahbar lavozimida ishlashiga ruxsat berilgani ommaga bildirgan va bu haqida fatvo chiqargan. Shuningdek, Qur'onda ayollarning siyosatdagi rolini qo'llab-quvvatlovchi oyatlar mavjud, masalan, o'z xalqi bilan maslahatlashgan va muhim qarorlar qabul qilgan hukmdor vakili bo'lgan Sheba malikasi haqida aytib o'tilgan. Hadisda ayollarning jamoat yetakchilik rolida bo'lganligi ko'plab misollarda keltirilgan. Muhammad (s.a.v.)ning birinchi va asosiy maslahatchisi uning birinchi rafiqasi Xadicha bint Xuvaylid bo'lgan. Uning uchinchi rafiqasi Oisha Abu Bakr tibbiyot, tarix va ritorika sohasida mashhur bo'lgan va yana Payg'ambarimiz bilan tez-tez janglarda qatnashgan, hatto Tuya jangida qo'shinga boshchilik qilgan[1].

Muslima ayollar uchun yetakchilik imkoniyatlari diniy kitoblarda mustahkamlangan va bugungi kunda kengayib borayotgan bo'lsa-da, oldingi avlodlar ayollarning rolini turlicha qabul qillishgan yoki tushunishmagan[2].

Zamonaviy o'zgarishlarga va musulmon ayollarning siyosiy hayotga ko'proq jalb etilishiga qaramay, ba'zi mamlakatlarda musulmonlar ideal muslima ayol o'zini ona va rafiqa roli bilan cheklashi kerakligini ta'kidlaydilar[2].

Qur'on qarashlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Islom ulamolari Qur'on ayollarga jamoat ishlarida qatnashish huquqini berganini ta'kidlaydilar, chunki jiddiy bahslarda qatnashgan va hatto Muhammad payg'ambarning o'zlari bilan bahslashgan ayollar misollari Qur'onda ham keltirilgan[3][4][5]. Qolaversa, Umar xalifaligi davrida bir ayol masjidda u bilan tortishib, oʻz fikrini isbotlab, koʻpchilikning huzurida: “Ayol haq, Umar nohaq”, deb aytishiga sabab boʻlgan. Biroq musulmonlar ko'p bo'lgan mamlakatlarda ayollarning rahbarlik qilish qobiliyati bilan bog'liq asosiy muammolar Islom, Qur'on va Hadislarning matn asoslarini talqin qilishdagi farqlardan kelib chiqadi[6]. Bu muammo arab tilining murakkabligi, islomning turli sohalari, masalan, shialik va sunniyliko'rtasidagi farqlar va turli mintaqalarda yuzaga keladigan tafovutlar bilan yanada kuchayadi[7]. Ayol rahbarlarning roli zamonga va dinga muvofiq ravishda o'sib boradi. "Taraqqiyparvar Islom" harakatining yangi zamonaviy talqinlari orqali ayollar yetakchi sifatida ko'proq erkinlik va kuchga ega bo'lishdi[7].

Qur'onda ayollar imkoniyatlarini cheklash uchun ishlatilgan bo'limlari:

“Erkaklar xotinlar ustidan (oila boshligʻi sifatida doimiy) qoim turuvchilardir. Sabab – Alloh ularning ayrimlari (erkaklar)ni ayrimlari (ayollar)dan (ba’zi xususiyatlarda) ortiq qilgani va (erkaklar oʻz oilasiga) oʻz mol-mulklaridan sarf qilib turishlaridir. (Ayollar ichida) solihalari – bu (Allohga va eriga) itoatli, gʻoyibga Alloh saqlaganicha himoyatli (ya’ni, erlarining sirlari, mulklari va obroʻlarini saqlovchi)lardir”.

— Qur'on., "Niso" surasi 34-oyat

Biroq, bu oyat ko'pincha noto'g'ri talqin qilinadi[8].

27-bobning 29–44-oyatlarida Qurʼon davlat boshligʻi lavozimiga ega boʻlgan Sheba malikasi (Bilqis) misolida ayollarni rahbarlik qilishiga ishora qiladi[9].

Qur'onda ayollarning imkoniyatlarini tenglashtirish haqida suralar ham mavjud:

"Erkaklar xotinlardan ustun turadilar, chunki Alloh taolo boshqalaridan bir afzallik bergan va buning uchun. Ular oʻz mollaridan nima sarflaydilar”.

— "Niso" surasi 34-oyat

Tarix

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tarixan islomiy jamiyatlarda ayollarning roli uy ichida bo'lgan, bu esa ayol uchun imkoniyatlarni cheklagan va to'siqlar yaratgan. Muhammad s.a.v payg'ambarligi davrida va ilk islom davrida ayollarga katta erkinliklar berilgan. Mo'minlarning onalari deb atalgan Muhammad s.a.v.ning ayollari Islomda ayollar uchun mukammal ayol timsoli sanalgan. Ilk islom davrida uning ayollari turli rahbarlik sohalarida katta ahamiyatga ega edilar. Xadicha binti Xuvaylid Muhammad s.a.v.ga turmushga chiqishdan oldin nafaqat iqtisodiy jihatdan muvaffaqiyat qozongan, balki Islomni birinchi qabul qilgan va ilk islom davrining shov-shuvli tarixida Payg'ambar s.a.v.ga yordam bergan ayollardan hisoblanadi. Payg'ambar s.a.v. rafiqasi Hafsa binti Umarga Qur'onni himoya qilish vazifasini topshirgan va rafiqasi Oisha binti Abu Bakr esa Tuya jangida qo'shinni boshqargan. Rasululloh s.a.v. Ummu Varaqani erkaklar va ayollarga ayol imom qilib tayinlaganlar[10]. Payg'ambar s.a.v. ayollarga yuqori rahbarlik lavozimlarini egallashga ruxsat bergan. Biroq, uning vafotidan keyin ayollarning jamiyatdagi o'rni erkaklar hukmronligi, patriarxal jamiyatdan, kelgan hadislar va Qur'on oyatlarining noto'g'ri tafsirlari tufayli cheklab qo'yilgan. Biroq, butun Islomdagi ayollarning rolini umumlashtirish qiyin, chunki Islomning turli sohalari va Qur'on oyatlarining bir nechta talqinlari mavjud bo'lib, ular Islom jamiyatlarida ayollarning rolini o'z qarashlari bilan belgilaydilar.

Islomda ayollarning huquq va erkinliklari uchun alohida harakat XX asr boshlarida faollasha boshladi. Islomiy jamiyatlarda ayollarni ozod qilish va tarbiyalashga da'vat etgan ikki asosiy shaxs Rifo at-Tahtaviy va Qosim Amin bo'lgan. Qosim Amin oʻzining “ Ayollar ozodligi” kitobida jamiyatga o'z so'zini ochiq ayta olgan Yaqin Sharqdagi muslima ayollar islohotining otasi hisoblanadi[11]. Bu ikki erkak liderlarga XIX asr oxirida islomiy feminizm harakati yetakchilari uch misrlik ayol Maryam an- Nahhos, Zaynab Favvoz va Oisha at-Taymuriya ham qo'shilgan. 1956-yilda Doria Shafik Misrda ayollar saylov huquqi harakatiga rahbarlik qilgan. Zamonaviy islom jamiyatida gender tengligiga erishish uchun harakat qilgan. Biroq, bu harakatning rivojlanishi turli arab mamlakatlarida va Islomning turli sohalarida farq qiladi, chunki yangi talqinlar islom jamiyatlarida ayollar uchun gender tengsizlikni shakllantiradi[11].

Siyosiy rahbarlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

XX-XXI asrda islomiy jamiyatlarda ayol rahbarlarni ko'plab ko'rish mumkin. Dunyodagi barcha musulmonlarning aksariyati bir paytlar ayollarni yetakchi qilib saylagan mamlakatlarda yashaydi. Aholisi eng koʻp musulmon boʻlgan uchta davlatda ayollar yetakchilik qilgan, jumladan Indoneziya[12], Pokiston[13] va Bangladesh.

Afg'oniston

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Kubra Nurzay

Afg'onistonning birinchi ayol vaziri. Afgʻonistonning uchinchi Konstitutsiyasi (1964-yilda qirol Zohirshoh davrida) ayollarga ilk bor saylash va parlamentga o'z nomzodi qo'yish huquqini berdi. Natijada, keyingi yilgi saylovlarda uch nafar ayol parlament aʼzosi etib saylangan, ikki nafari senat aʼzosi etib tayinlangan. Kubra Nurzay 1965-yilda Sog'liqni Saqlash Vaziri etib tayinlangan va 1967-yilda qayta tayinlangan[14] :1–44

  • Shafiqa Ziyoyi

Shafiqa Ziyoi 1971-yilda Portfelsiz vazir etib tayinlanganidan keyin ikkinchi ayol vazir bo'ldi[15].

  • Massud Jalol
    Massud Jalol

1988-yilda Massud Jalol Kobuldagi tibbiyot maktabini tamomlagandan so'ng, 1999-yilgacha (Tolibon hukmronligi buni imkonsiz qilib qo'yguncha) shifokor bo'lib ishlagan. 1999-yilda esa ayollar boshchiligidagi BMTning Jahon oziq-ovqat dasturida ish boshlagan. 2002- yilda Tolibon hokimiyatidan chetlashtirilgach, u loya jirgada qatnashgan 200 nafar ayoldan biri aylangan. U 2002-yilda prezidentlikka nomzodini qo'ygan va Afg'onistonda bu lavozimga nomzodini qo'ygan birinchi ayol bo'lgan.U saylovlarida Karzayga qarshi 171 ovoz (eng koʻp ovoz olgan ikkinchi ovoz) olgan[16]. U Hamid Karzayga saylovda yutqazdi, lekin uning davrida 2004-yildan 2006-yilgacha ayollar ishlari vaziri lavozimida ishlagan. Keyinchalik Massud Jalol Vashingtondagi Rivojlanish va Aholi Faoliyati Markazida o'qishini bildirgan. Ma'lumot uchun, bu markaz ayollarga o'zlarining yetakchilik rollarini qanday oshirishni o'rgatadi[16].

  • Azra Jafariy

2002-yilda Tolibon qulaganidan keyin loya jirgada qatnashgan 200 nafar ayoldan biri. U Afg'onistondagi birinchi ayol merdir. U 2008-yildan 2014-yilgacha Afgʻonistonning Daykundi viloyatidagi Nili shahrida yashovchi boʻlgan. U Afg'onistondagi diniy va etnik ozchilik bo'lgan hazora etnik guruhining a'zosi. O'z faoliyati davomida u Nilida infratuzilmani qurish uchun mablag' olish ustida ishlagan.[17] Prezidentlikka kirishdan oldin u 1990-yillar boshidagi fuqarolar urushi tufayli Eronga ketgan edi. U yerda afgʻon bolalari uchun maktabni boshqargan. 2001-yilda u Afg'onistonga tinchlik jirgasida qatnashish uchun qaytib keldi.[17]

AQSh Davlat kotibi Xillari Klinton afg'on ayol siyosatchilari bilan.Fauzia Kufi o'ng tomonida va Sima Samar chap tomonida.
  • Favzia Kufi

2005-yilda Afgʻoniston Milliy Assambleyasi vitse-prezidenti etib saylanganidan keyin 2014-yilda Afgʻoniston prezidentligiga nomzod boʻldi. Vitse-prezident sifatida u parlament raisining birinchi ayol ikkinchi o'rinbosari bo'ldi. U Tolibon bilan AQSh tomonidan qoʻllab-quvvatlangan muzokaralarda qatnashish uchun tanlangan kam sonli ayollardan biri edi.[18] Uchrashuvlardan birida qaytib ketayotib, u suiqasddan omon qoldi.[18] 2021-yil avgust oyida u oxirgi evakuatsiya reyslaridan birida Afgʻonistondan Qatarga qochib ketdi.[19] Tolibon tomonidan uy qamogʻida boʻlishiga qaramay, u ketishga muvaffaq boʻldi.[19] Afg'onistonni tark etgach, u afg'on ayollari delegatsiyasi bilan Birlashgan Millatlar Tashkilotiga bordi.[20] Birlashgan Millatlar Tashkilotini Afg'onistonda qo'shilish va teng huquqlar bo'yicha murosaga kelmaslikka chaqirish.[20]

  • Sima Samar

2001-yildan 2003-yilgacha Afgʻoniston ayollar ishlari vazirligi lavozimida ishlagan. 2004 -yildan 2019-yilgacha u inson huquqlarini buzganlarni javobgarlikka tortuvchi Afgʻoniston mustaqil inson huquqlari komissiyasini boshqargan[21]. Uning ushbu komissiyadagi ishi unga o'lim tahdidlarini olib kelgan[22]. U oʻgʻil-qizlar maktablarini boshqaradigan Shuhada tashkilotining asoschisi boʻlib, 2012-yilda 100 dan ortiq maktablar shu tashkilot qarmog'ida bo'lgan[21]. U shuningdek, sog'liqni saqlash sohasida ham ishlagan va o'n beshta klinika va shifoxonalarni boshqargan[21]. Sima Samar 2019-yil dekabr oyida Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh kotibining ichki koʻchishlar boʻyicha yuqori darajali guruhi aʼzosi etib tayinlangan[21].

Ozarbayjon

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Tohira Tohirova

U sovet siyosatchisi va diplomati bo'lgan.1959—1983-yillarda Ozarbayjon Sovet Sotsialistik Respublikasi tashqi ishlar vaziri lavozimida ishlagan.

  • Elmira Gafarova

U Ozarbayjon Milliy Assambleyasi spikeri va Ozarbayjon tashqi ishlar vaziri boʻlgan.

  • Lala Shevket

Lala Shevket dunyodagi birinchi ayol davlat kotibidir. Uning mutaxassisliklari professor va tibbiyot fanlari doktori. U 1993-yilda Ozarbayjondagi birinchi ayol elchi boʻldi. 1993—1994-yillarda Ozarbayjonda Davlat kotibi lavozimida ishladi. U hukumat ichidagi korruptsiyadan norozi bo'lgani uchun bu lavozimdan ketishni tanlagan. U 1995-yilda Ozarbayjon Liberal partiyasiga asos solgan va shu partiya rahbari sifatida prezidentlik saylovlarida qatnashgan[23].

2003-yil 7-iyunda Liberal partiya qurultoyida Shevket mustaqil nomzod sifatida prezidentlik kampaniyasini boshlash uchun partiyadan iste'foga chiqdi. Shunday qilib, u Ozarbayjon siyosiy an'analarida yana bir tamal toshini qo'ydi. Ozarbayjon Milliy Birlik Harakati va Liberal partiyasi rahbari sifatida Shevket 2005-yilgi parlament saylovlarida Liberal partiyadan 70 nafar nomzod ro'yxatining boshida qatnashgan. U oʻz saylov okrugida Markaziy saylov komissiyasi tomonidan rasman tan olingan hal qiluvchi gʻalabaga erishdi. To'liq soxtalashtirish natijasida Liberal partiyaning kamida 11 nomzodining g'alabasi rasman tan olinmadi. 2006-yil 17-fevralda “Ozodlik” siyosiy bloki tuzildi. 2010-yil parlament saylovlari oldidan Xalq fronti partiyasining Musovot partiyasi bilan koalitsiyaga kirishi haqidagi qarori tufayli “Ozodlik” siyosiy bloki tarqatib yuborildi. 

U Ozarbayjon vitse-prezidenti va birinchi xonimi, Haydar Aliyev jamgʻarmasi rahbari, Ozarbayjon madaniyatining doʻstlari jamgʻarmasi raisi, Ozarbayjon gimnastika federatsiyasi prezidenti, YUNESKO va ISESCOning yaxshi niyat elchisi. 1995-yilda u Ozarbayjon madaniyati doʻstlari jamgʻarmasini tuzdi. Ozarbayjonda 2005-yilgi parlament saylovlarida u Ozarbayjon Milliy Assambleyasiga rahbar bo'lib saylangan. 2006-yil 24-noyabrda Ehtiyojmand bolalarga koʻrsatgan e’tibori, ularning turmush sharoiti va ta’limini yaxshilashga koʻmaklashgani uchun Aliyeva ISESCOning Yaxshi niyat elchisi unvoni bilan taqdirlangan.

  • Leyla Yunus

U ozarbayjonlik huquq himoyachisi, inson huquqlari tashkiloti Tinchlik va Demokratiya instituti direktori lavozimida ishlaydi. U, ayniqsa , Bokudagi majburiy ko'chirilishdan jabr ko'rgan fuqarolarga yordam berish ishi bilan mashhur bo'lib, uning nomidan bir nechta kichik norozilik namoyishlarini uyushtirgan. Yunus tarixchi boʻlib, “XVIII asrning birinchi yarmida Kaspiy dengizi va Ozarbayjondagi ingliz-rus raqobati” mavzusida nomzodlik dissertatsiyasini yozgan. Sovet Ittifoqining soʻnggi yillarida Yunus islohotchi davrlarda faol boʻlgan. 1988-yilda u mo''tadil ziyolilarning kichik guruhi bilan birgalikda "Qayta qurishni qo'llab-quvvatlovchi Ozarbayjon xalq fronti" ni tuzdi. Dastlab , Ozarbayjon Xalq fronti ataylab Estoniya Xalq fronti misolida tuzilgan edi.

  • G'anira Pashayeva

Ozarbayjon Milliy Assambleyasi deputati . 1998-yildan “Axborot xizmati”da muxbir, muxbir, muharrir, yetakchi muharrir, katta yetakchi muharrir, bosh muharrir oʻrinbosari va “Axborot xizmati” bosh muharriri oʻrinbosari, “Axborot” boʻlimi bosh muharriri oʻrinbosari lavozimlarida ishlagan. ANS kompaniyalar guruhi telekompaniyasi. 2005-yil 6-noyabrda 105-son Tovuz saylov okrugidan deputat etib saylangan. Shuningdek, Ozarbayjon- Hindiston, Ozarbayjon- Turkiya va Ozarbayjon- Yaponiya parlamentlararo aloqalar boʻyicha ishchi guruhlari aʼzosi.

Bahrayn

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Latifa Al Gaood

2006-yilda Bahrayn Vakillar Kengashiga birinchi saylangan va kengash a'zosi bo'lgan yagona ayol.

  • Nada Xaffad

2004-yilda Sog'liqni saqlash vaziri etib tayinlanganida birinchi ayol vazirlar mahkamasi vaziri. Shuningdek, u 2007-yilda parlamentning yuqori palatasida Maslahat kengashida ishlagan.

Bangladesh

[tahrir | manbasini tahrirlash]

  Aholi soni boʻyicha uchinchi musulmon davlat sifatida Bangladesh, 2016-yil holatiga koʻra, soʻnggi 25 yil davomida Xolida Ziya[24][25] va Shayx Hasinani bosh vazir etib saylash orqali davlat ayol bosh vazirlar[26] tomonidan boshqarilgan.

U 1996-yildan 2001-yilgacha Bangladesh Bosh vaziri bo'lgan va 2009-yildan hozirgi kungacha Jahon yetakchi ayollari Kengashi a'zosidir

U 1991-1996 va 2001-2006- yillarda Bangladesh Bosh vaziri bo'lgan. 1991-yilda saylanganida u Bangladeshning birinchi ayol Bosh vaziri va musulmon dunyosida demokratik hukumat rahbari boʻlgan ikkinchi ayol yetakchi boʻlgan[24] U, shuningdek, Bangladesh Millatchilar partiyasining rahbari ham edi. Ziyo Forbes tomonidan uch marta "Dunyoning 100 ta eng kuchli ayoli" ro'yxatiga kiritilgan[24][27][28].

Misr

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Aholi soni bo'yicha beshinchi musulmon davlat bo'lgan Misr parlamentining qariyb uchdan bir qismi ham ayollardan iborat[29].

  • Rawya Ateya

1956-yilda u Misr ozodlik armiyasida ofitser lavozimiga tayinlangan birinchi ayol bo'ldi. U musulmonlar ko'p bo'lgan mamlakatlarda ayol rahbarlar uchun kashshof hisoblanadi. U 1957-yilda Misr parlamentida ishlaganida arab dunyosidagi birinchi ayol parlamentariy edi.[30][31] U ayollar huquqlari himoyachisi edi va ikki oylik tug'ruq ta'tilini amalga oshirishga muvaffaq bo'ldi.[32] Ikki yildan so'ng u o'z nomzodini qo'yib yubordi, ammo 1984-yilda Xalq Assambleyasiga saylanishga muvaffaq bo'ldi[33]

  • Farida El Choubachy

U Misr parlamentining ochilish majlisiga 42 yil ichida raislik qilgan birinchi ayol boʻldi[34]. U Misrning yangi saylangan parlamentining bir qismidir.

  • <b id="mwAW0">Nadiya Ahmad Abdu Saleh</b>

Uning siyosiy faoliyati 2010-yilda Milliy demokratik partiyaga rahbar bo'lib saylanganidan keyin boshlangan. 2017-yil fevral oyida u Misrning birinchi ayol gubernatori bo'ldi. U Baxeyra gubernatorligining gubernatori etib tayinlangan.[35]

U 2008-yilda Misrning Kom Buha shahrining birinchi ayol meri boʻldi. U boshqa besh erkak nomzodga qarshi g'alaba qozondi, nomzodlardan biri uning akasi edi. Uning otasi 2002-yilgacha u yerda avvalgi mer boʻlgan. U ayollarni sunnat qilishni tugatish va ayollarning savodxonlik darajasini oshirish ustida ishladi.[36]

  • Anissa Hassouna

2016-yilda u Misr parlamentiga rahbar bo'lib saylangan. U ayollar va bolalar huquqlarini himoya qilgan. Uning tashabbuslaridan biri tumanda bolalar uchun o'yin maydonchalarini yaratish edi[37].

Indoneziya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Aholisi eng ko'p musulmonlardan iborat davlat.

U Indoneziyaning birinchi prezidenti Sukarnoning qizi. U 1987-yilda Xalq maslahat majlisiga rahba etib saylangan. Keyinchalik u 1993-yilda Indoneziya Demokratik partiyasining rahbari boʻlib ishlagan[38]. U 2001-yildan 2004-yilgacha Indoneziya prezidenti boʻlib ishlagan va Indoneziyaning birinchi ayol prezidenti va koʻpchilikni musulmonlar tashkil etgan davlatni boshqargan toʻrtinchi ayol boʻldi[39][40].

Iordaniya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Quyi palatada ayollar uchun 15 ta oʻrin ajratilgan.[41]

U 1993-yilda saylangan Iordaniya parlamentining birinchi ayol a'zosi bo'ldi. U bu lavozimda ayol sifatida ko'plab noroziliklarga duch keldi, jumladan hibsga olish va qamoqxonada bo'lgan noto'g'ri munosabat, global norozilikka sabab bo'ldi va Xalqaro Amnistiya yordami. Uning 2003-yil 17-iyunda boʻlib oʻtgan parlament saylovida nomzod sifatida ishtirok etish haqidagi iltimosi Saylov komissiyasi tomonidan rad etilgan.[42]

Kosovo

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kosovoda musulmonlar koʻpchilik boʻlgan hududda prezident Atifete Jahjaga 2011-yil 7-aprelda Kosovo Assambleyasi tomonidan bir ovozdan saylangan[43]

Vjosa Usmoniy 2020-yildan 2021-yilgacha Kosovo Assambleyasi raisi boʻlib ishlagan va 2020-yilning noyabrida Hoshim Tachi iste’foga chiqqanidan soʻng Kosovo prezidenti vazifasini bajaruvchi etib tayinlangan. U 2021-yil aprel oyida oʻziga xos tarzda prezident etib saylangan[44][45]

Qirg'iziston

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qirgʻizistonda ham musulmonlar koʻpchilikni tashkil qiladi. Otunbayeva 2010-yil 3-iyulda Lola inqilobidan keyin keyin prezident sifatida qasamyod keltirdi.

2019-yil iyul oyida Mbarka Bouaida Guelmim-Oued Noun mintaqasi prezidenti etib saylandi. Bu uni Marokashda mintaqaviy rahbar etib saylangan birinchi ayolga aylantirish.[46] Uning siyosiy faoliyati ilk bor 2007-yilda Vakillar palatasiga saylanganida boshlangan. U Vakillar Palatasida ishlagan davrida koʻplab qoʻmitalar, jumladan, Moliya va Iqtisodiy ishlar qoʻmitasi, Islomiy ishlar qoʻmitasi va Milliy mudofaa qoʻmitasida ishlagan.[46]

Pokiston

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pokiston dunyoning aholisi eng ko'p musulmonlardan iborat ikkinchi davlatidir.

U Pokiston asoschisi Quaid-e-Azam Muhammad Ali Jinnaning singlisi edi. U Pokiston mustaqilligi uchun katta ahamiyatga ega bo'lgan. Mustaqillikka erishgandan so'ng, u ayollarning huquqlarini mustahkamlashda muhim rol o'ynadi. 1965-yilda birlashgan muxolifat talabiga binoan u o'sha paytdagi harbiy diktatorga qarshi prezidentlik kampaniyasini olib bordi. U Pokiston xalqining onasi hisoblanadi. U Mozori Quayd maqbarasiga dafn etilgan.

Marhum Benazir Bxutto, Pokistonning sobiq bosh vaziri .

1982-yilda Bxutto Pokiston Xalq partiyasini boshqargan birinchi ayol bo'ldi. Uning otasi Zulfiqor Ali Bxutto 1968-yilda bu partiyaga asos solgan[47]. Bhutto ikki marta Pokiston Bosh vaziri[48] etib saylangan. Uning 1988-yilda Bosh vazirlikka birinchi saylanishi uni musulmonlar yashovchi mamlakatni boshqargan birinchi ayolga aylantirdi. U bu lavozimda 1988-yildan 1990-yilgacha va 1992-yildan 1996-yilgacha ishlagan. U 2008-yilda qasddan o'ldirilgan[13].

U nomzodi ilgari surilgan, lekin hech qachon mamlakatda Bosh vazir lavozimida ishlamagan, aksincha, ruminiyaliklarning 80 foizdan ortig'i pravoslav xristianlar, 1 foizdan kamrog'i esa musulmonlardir.[49]

Saudiya Arabistoni

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • <b id="mwAgs">Rima bint Bandar bin Sulton bin Abdulaziz Al Saud</b>

U 201- yilda mamlakatning AQShdagi elchisi etib tayinlangan edi. U Saudiya Arabistonida elchi etib tayinlangan birinchi ayoldir. U Qo'shma Shtatlarda o'sgan, Jorj Vashington universitetida o'qigan[50]. Uning otasi avvalroq mamlakatning Qo'shma Shtatlardagi elchisi bo'lib ishlagan. U Forbes jurnalining 200 ta eng kuchli arab ayollari ro'yxatiga kiritilgan. U elchi boʻlishidan oldin 2016-yilda Saudiya Arabistoni umumiy sport boshqarmasida ayollar ishlari boʻyicha vitse-prezident boʻlgan. 201- yilda u Ommaviy ishtirok federatsiyasi prezidenti bo'lgan va elchi bo'lgunga qadar bu lavozimda ishlagan[50].

Tunis

[tahrir | manbasini tahrirlash]

kurka

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Tansu Chiller Turkiyaning birinchi va yagona ayol bosh vaziridir .

1993-yilda u Turkiya Bosh vaziri bo'ldi. Ciller Bosh vazir lavozimini butunlay o'zi qo'lga kiritgan. Ciller Robert kollejida o'qidi va keyinchalik magistrlik va doktorlik dissertatsiyasini oldi. Ciller Turkiyaga qaytib, Bosfor universitetida iqtisod fanidan dars bergan. U siyosatga 1990-yilda Sulaymon Demirel boshchiligidagi “Haqiqiy yoʻl” partiyasiga (hozir u prezident) qoʻshilish orqali kirib kelgan. Chiller tezda partiyaning yordamchisi bo'ldi va keyin 1991-yilgi saylovda g'alaba qozondi va hukumatda Iqtisodiyot vazirligi uchun mas'ul bo'ldi. Ciller tarafdorlari uning modernizatsiya/g'arblashtirish g'oyalarini ma'qullaydi. Uning izdoshlarigako'pligiga qaramay, islohotlariga qarshi odamlarham ko'p edi. Ciller bosh vazir sifatida nomaqbul xatti-harakatlar qilganidan keyin hukumatni tark etishga majbur bo'ldi. Uning shubhali qarorlari unga nisbatan uch xil parlament tekshiruviga olib keldi, shuning uchun Ciller 1995-yilda lavozimini tark etishga qaror qildi. Xatolariga qaramay, Ciller bugungi kunda ham kuchli ayol sifatida e'tirof etiladi[51].

1995-yildan beri parlamentdagi ayollar soni muttasil ortib bormoqda. 2007-yilgi saylovlardan keyin ayollar vakillik darajasi 10 foizdan pastga tushmadi.[52][53]

Boshqa

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Boshqa muslima ayol siyosiy liderlari orasida Sisse Mariam Kaidama Sidibe, Sitt al-Mulk (XI asrda), Sibel Siber va Aminata Ture bor.

Bir qancha oʻrta asr malikalari, jumladan, Yamanning Sayyida Hurra malikasi Arva (1067—1138), Roziya Sulton (1236—1240) va Efiopiyada 1063-yilda hukmronligi tugagan malika Badit[54][55]

U 1999-yil 7-fevralda eri tomonidan Qirolicha deb e’lon qilingan. U o'z mavqeidan yaxshiroq ta'lim, sog'liqni saqlash va qabila hamjamiyatini kuchaytirish uchun himoya qilish uchun foydalanadi. U o'z mamlakatida ayollar va yoshlarni kuchaytirishga harakat qiladi. Iordaniyada ayollarni kamsituvchi ko'plab qonunlar mavjud, bu qirollik oilasining fikriga ziddir.[56] Global miqyosda u Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bolalar Jamg'armasi va Birlashgan Millatlar Tashkilotining Qizlar Ta'lim Tashabbusi bilan hamkorlik qiladi, shuningdek, turli madaniyatlar o'rtasida bag'rikenglik uchun muloqotlarni targ'ib qiladi. Shuningdek, u 2011-yilda Forbes tomonidan "Dunyoning eng kuchli ayollari" ro'yxatiga kiritilgan.[57]

Mamlakatlar bo'yicha siyosiy tarix

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Musulmon ayollarning davlat lavozimidagi roli va imkoniyatlari mamlakat/mintaqa va hokimiyatdagi hukumat turiga qarab farq qiladi. Shu sababdan musulmon ayol siyosiy yetakchilar mavzusini umumlashtirish mumkin emas. Musulmon ayollarning rollari vaqt oʻtishi bilan qanday rivojlanganligini yaxshiroq tushunish uchun har bir mamlakat tarixiga nazar tashlagan ma’qul.

Ayollar 1905-06 yillardagi Eron konstitutsiyaviy inqilobida faol ishtirok etib, barcha fuqarolarni teng deb tan oldilar. Biroq 1906-yilgi saylov qonuni ayollarning ovoz berish huquqini rad etdi. Ayollar birinchi marta 1963-yilda Oq inqilob (Muhammad Rizo Shoh tomonidan kiritilgan islohot) bo'yicha referendumda ovoz berishdi. Hukumat ayollarning 1963-yilgi ovoz berishda ishtirok etishiga ruxsat bermadi, lekin ular o'z saylov byulletenlarini yaratish va ovoz berish huquqini ham rad etmadilar. Ayollar 1963-yil sentabrdagi parlament saylovlarida ham ovoz berishgan. Birinchi marta olti nafar ayol parlamentga saylandi, shoh yana ikki ayolni senatga tayinladi.[58] :681Keyingi parlament saylovlarida ham ayol deputatlar soni ortdi. 1978-yilda Islom inqilobi arafasida parlamentda 22 nafar ayol bor edi.[58] :677–683Islom inqilobidan keyin ayollar saylov huquqini saqlab qoldi va toʻrt nafari Islom Respublikasi davrida parlamentga saylandi. 2000-yilgi parlament saylovlarida 13 nafar ayol parlamentga saylangan.[58] :677–6831960—1970-yillarda Farruhru Parsa taʼlim vaziri, Mahnaz Afxamiy esa ayollar ishlari boʻyicha davlat vaziri etib saylandi. Xotin-qizlar ishlari bo'yicha davlat vaziri lavozimi 1978-yilda bekor qilingan. Bugungi kunda Eron ayollari siyosiy sohada ko'proq huquqlarga ega bo'lish uchun hamon harakat qilmoqda.

2005-yilda viloyatdagi barcha deputatlik oʻrinlarining 5,7 foizini ayollar egallagan boʻlsa, boshqa hududlarda bu koʻrsatkich 12-15 foizni tashkil etgan.[58] :678Ba'zi arab davlatlari ayollar ishtirokini oshirishga qaratilgan qonunchilikni qabul qilishga urinib ko'rdilar, lekin qonunlar odatda hech qachon bajarilmaydi. Ayrim arab davlatlari ham ayollar vakilligini kafolatlovchi kvotalar qabul qilgan. Masalan, Marokash 325 oʻrindan 30 tasini, Iordaniya esa 110 oʻrindan 6 tasini ayollar uchun ajratadi.[58] :677–683Ayollar hali ham kam vakil bo'lsa-da, ularning ishtiroki ortib bormoqda. Masalan, 2003-yilda Marokashda saylangan ayol siyosatchilar soni 84 tadan 127 taga ko'tarildi (lekin 22 944 nafar saylangan amaldordan).[58] :677–683Marokash qiroli Zulixa Nasrini birinchi ayol qirollik maslahatchisi etib tayinladi. Arab davlatlari vazirlik darajasidagi muhim lavozimlarda ko'proq ayollarni ishga oladi. Misol uchun, Livan dunyoda to'rtinchi o'rinni egallaydi va Iordaniya bu darajada ishlaydigan ayollarning ko'pchiligi bo'yicha sakkizinchi o'rinni egallaydi. Birlashgan Arab Amirliklari Ta'lim vazirligi (BAA) ma'lum qilishicha, 25 dan ortiq federal vazirliklarda ayollar erkaklarga qaraganda ko'proq. 2001-yilda 16 223 ayol 9 518 erkaklarga nisbatan edi.[58] :677–683

Ayollar davlat lavozimlarida ko'proq imkoniyatlarga ega bo'lishsa-da, siyosiy hayotdagi arab ayollarining 68 foizi hozir ayollarning siyosiy ishtiroki darajasidan norozi.[58] :677–683Ayollar rivojlanishda davom etishni va oxir-oqibat qaror qabul qilishda muhim lavozimlarni egallashni xohlashadi. Ayol nomzodlar erkaklar ovozini olish uchun gender masalalarini ikkinchi, milliy muammolarni esa birinchi o'ringa qo'yishlari kerak. Xotin-qizlar va ularning saylov huquqiga oid qonunlar hali ham zaif va yaxshi ijro etilmagan. Ko'pgina arab xalqlari ayollarni davlat/siyosiy lavozimlardan chetlashtirishda davom etmoqdalar va ba'zi siyosiy rejimlar ham buni targ'ib qilmoqda. Ko'pgina oilaviy dinamikalar hozirgi asrda ham erkaklarning ayollarning siyosiy ishtirokini targ'ib qilmoqda.[manba kerak][59]

Ozarbayjon

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ozarbayjonda ayollarni davlat boshqaruviga joylashtirish boshqa islomiy mamlakatlarga qaraganda yaxshiroq rivojlangan. Ozarbayjonda 1918-yilda Ozarbayjon Demokratik Respublikasi tomonidan umumiy saylov huquqi joriy qilingan va shu tariqa Ozarbayjon musulmonlar koʻp boʻlgan ayollarga huquq bergan birinchi davlatga aylandi. Ayni paytda Ozarbayjon parlamentida 28 nafar ayol deputat ham bor. 2015-yil holatiga koʻra, 125 oʻrinli parlamentda 21 nafar ayol bor edi. Parlamentdagi ayollar ulushi 2005—2015-yillarda 11 foizdan 17 foizga oshgan. Markaziy saylov komissiyasining 16 nafar a’zosidan 4 nafarini ayollar tashkil etib, 125 ta okrug saylov komissiyasining 3 nafariga raislik qildilar. Ozarbayjon dunyoviy davlat boʻlishiga qaramay, diniy marosimlarni bajaruvchi odamlar uchun ma'lumot, sertifikat va roʻyxatdan oʻtishni talab qiladi. Ozarbayjondagi muslima ayollar sertifikatlangan otinoyi boʻlish uchun oʻqishlari va faqat ayollar yigʻinlarini boshqarishlari mumkin, bu koʻp asrlardan beri davom etib kelgan. 2000-yilda Ozarbayjon Ayollarga nisbatan kamsitishlarga barham berish bo'yicha qo'mita vakolatini tan olgan holda Fakultativ Protokolini imzoladi, shundan so'ng u o'z doirasidagi shaxslar yoki guruhlarning shikoyatlarini qabul qilishi va ko'rib chiqishi mumkin. 2010-yilda oiladagi zo'ravonlik to'g'risidagi yangi qonun kuchga kirdi. Ozarbayjonda zoʻrlash noqonuniy hisoblanadi va maksimal 15 yillik qamoq jazosini oladi[60].

Markaziy Osiyo

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rossiya imperiyasi davrida musulmonlar hududlarida ayollarning davlat lavozimlarida ishtirok etishi mumkin emas edi. Sovet Ittifoqi Kommunistik partiyasi Rossiya imperiyasidan keyin hukmronlik qildi va uning yangi siyosati tufayli mahalliy va markaziy boshqaruv organlariga birinchi ayollar saylandi. Biroq, bu vakillik 1930-yillarning oxirigacha past edi. Turkistonda 1926-yilda saylangan ayol delegatlarning yarmidan kamrogʻi musulmon aholi vakili edi.[58] :679. 1925-yilda sovetlar ayollarning ijtimoiy va siyosiy hayotning barcha darajalarida ishtirok etishlari uchun ko'proq imkoniyatlar yaratish ustida ishladilar. Kommunistik partiya muslima ayollarning jamoat va siyosiy hayotda faol boʻlishlari uchun choralar koʻrdi. Talablardan biri davlat idoralarida ayollar vakilligini oshirish edi. Sovet tarixida faqat ikkita ayol vazir lavozimiga (madaniyat va sog'liqni saqlash) tayinlangan. Kommunistik partiya ayollarga yuqori lavozimlarni emas, balki ikkinchi darajali lavozimlarni berdi, shuningdek,, ularning roli erkak hamkasblari kabi muhim emas edi. Faqat Yadgar Nasretiddinova 1940-yildan 1970-yilgacha sovet tizimidagi eng yuqori hokimiyatga erisha oldi. Sovet hukumati tomonidan tayinlangan ayollar bilim yoki kasbiy qobiliyatlari uchun emas, balki ijtimoiy kelib chiqishiga ko'ra tayinlangan. Bu esa ko'plab noprofessional ayollar va erkaklarning hokimiyat lavozimlarida bo'lishiga olib keldi va natijada siyosat va hokimiyatdagi ayollarga salbiy nuqtai nazardan qaraldi. Haqiqiy tenglikka hech qachon erishilmadi, Muvaffaqiyatlarga qaramay, sovetlashtirish deb nomlangan bu jarayon ayollar uchun juda ko'p yashirin to'siqlar va qoidalarga ega edi. 1989-yilda Sovet tuzumi tomonidan qo'llaniladigan kvota tizimi bekor qilindi va natijada ko'plab ayollar hukumatdagi o'z lavozimlarini yo'qotdilar. Sobiq sovet davrida Turkiya parlamentidagi deputatlarning 26 foizi ayollar edi[58] :680. Oʻzbekiston parlamentining 9,9 foizini ham ayollar tashkil etdi[58] :677–683. 2000-yilda Tojikiston parlamentining 14,9 foizini ayollar tashkil etgan[58] :677–683. Markaziy Osiyoning aksariyat musulmon davlatlarida teng huquq va imkoniyatlar qonunlari ishlab chiqilgan, ammo ayollarga nisbatan an'anaviy patriarxal qarashlari tufayli ayollar ko'p holatlarda hali ham ikkinchi darajali lavozimlarda qolib ketishadi.

Misr

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1952-yilda, monarxiya qulagandan so'ng, feministik harakatlar ayollarning huquqlarini Misrning yangi konstitutsiyasiga kiritilishini yoqladi[61]. 1956-yilgi Konstitutsiyada ayollarga saylash va saylanish huquqi berildi[62]. Amina Shokri va Ravya Ateya keyin Misr parlamentiga saylangan birinchi ayollar bo'ldi. Ayollarga siyosiy huquqlar berilgan boʻlsa-da, ayollar faollari hamon teng ijtimoiy huquqlar uchun kurash olib borganlar. Abdel Nosir hukmronligi davrida barcha fuqarolik jamiyati tashkilotlari endi davlat nazorati ostida ekanligi toʻgʻrisida qonunchilik joriy etildi. Bu davr "davlat-feminizm" davri deb ataladi[63]. 1979-yilda Prezident Anvar Al Sadat ayollarga o'ttizta deputatlik o'rni ajratish to'g'risida qonun chiqardi, bu esa parlamentdagi ayollar sonini sakkizdan o'ttiz beshgacha oshirdi. Bu qonun keyinchalik 1986-yilda saylov qonunlari qayta koʻrib chiqilishi sababli bekor qilingan[64]. Husniy Muborak davrida ayollar tashkilotlari soni 10 mingdan 30 mingga ko'tarilgan. 2000-yilda Ayollar milliy kengashi tashkil etildi[61]. Ayollarga erining roziligisiz ajrashish huquqini beruvchi yangi qonunlar o'rnatildi (Xul'). Bundan tashqari, “urfiy nikohlar, davlat roʻyxatidan oʻtmagan diniy nikohlar” boʻyicha sudga murojaat qilishni osonlashtirish boʻyicha yangi chora-tadbirlar qoʻshildi. Ilovadagi shartlar ro'yxatini o'z ichiga olgan yangi nikoh shartnomasi ham kuchga kirdi[61].Ayollarga 2010-yilgi saylovlarda 64 deputatlik oʻrinlari ajratilgan[64]. Bu kvota 2011-yil 25-yanvar Misr inqilobiga qadar davom etdi. Keyingi saylovlarda misli ko'rilmagan darajada ko'p ayollar ishtirok etdi, ammo ularning ikki foizdan kamrog'i saylandi[61]. 2020-yilgi saylovlar uchun parlamentdagi 25 foiz oʻrinlarni ayollarga ajratuvchi yangi konstitutsiyaviy tuzatish qabul qilindi. Ayollar 596 oʻrindan 162 tasini qoʻlga kiritib, 2021-yildan 2026-yilgacha boʻlgan muddatga Misr parlamentining 27 foizini tashkil etdi[65].

Ayollar 1905-06 yillardagi Eron konstitutsiyaviy inqilobida faol ishtirok etib, barcha fuqarolarni teng deb tan oldilar. Biroq 1906-yilgi saylov qonuni ayollarning ovoz berish huquqini rad etdi. Ayollar birinchi marta 1963-yilda Oq inqilob (Muhammad Rizo Shoh tomonidan kiritilgan islohot) bo'yicha referendumda ovoz berishdi. Hukumat ayollarning 1963-yilgi ovoz berishda ishtirok etishiga ruxsat bermadi, lekin ular o'z saylov byulletenlarini yaratish va ovoz berish huquqini ham rad etmadilar. Ayollar 1963-yil sentabrdagi parlament saylovlarida ham ovoz berishgan. Birinchi marta olti nafar ayol parlamentga saylandi, shoh yana ikki ayolni senatga tayinladi.[58] :681Keyingi parlament saylovlarida ham ayol deputatlar soni ortdi. 1978-yilda Islom inqilobi arafasida parlamentda 22 nafar ayol bor edi.[58] :677–683Islom inqilobidan keyin ayollar saylov huquqini saqlab qoldi va toʻrt nafari Islom Respublikasi davrida parlamentga saylandi. 2000-yilgi parlament saylovlarida 13 nafar ayol parlamentga saylangan.[58] :677–6831960—1970-yillarda Farruhru Parsa taʼlim vaziri, Mahnaz Afxamiy esa ayollar ishlari boʻyicha davlat vaziri etib saylandi. Xotin-qizlar ishlari bo'yicha davlat vaziri lavozimi 1978-yilda bekor qilingan. Bugungi kunda Eron ayollari siyosiy sohada ko'proq huquqlarga ega bo'lish uchun hamon harakat qilmoqda.

Tunis

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tunis 1956-yilda Fransiyadan mustaqillikka erishdi. Xuddi shu yili oila qonunchiligini isloh qilgan va ayollar va erkaklar o'rtasida tenglikni o'rnatishga qaratilgan Shaxsiy maqom kodeksi (CPS) qabul qilindi[66]. Koddks ko'pxotinlilik amaliyotini taqiqladi, nikoh uchun har ikki tomonning roziligini talab qildi va nikoh uchun minimal yoshni belgilab qo'ydi. Shuningdek, u ayollarga ajralish imkoniyatini berdi va ajrashish tartib-taomillari dunyoviy sudlarda amalga oshirilishini buyurdi. Ayollar 1957-yilda saylov huquqiga, 1959-yilda esa siyosiy lavozimlarda qatnashish imkoniyatiga ega boʻldilar[67]. Biroq, faqat yigirma yil o'tgach, 1983-yilda ayollar siyosiy lavozimga saylandi. Fethia Mzali va Souad Yaacubi siyosiy lavozimni egallagan birinchi ayollar edi[68]. 1985-yilda Tunis ayollarga nisbatan kamsitishning barcha shakllariga barham berish to'g'risidagi konventsiyani ratifikatsiya qildi. Yasemin inqilobidan so'ng, ayollar harakati yangi hukumatda Shaxsiy maqom kodeksi mavjudligini va ayollarga konstitutsiyada teng huquqlar kafolatlanishini ta'minlash uchun kurashdi. 2011-yilda parlament roʻyxati boʻyicha partiyalar erkaklar va ayollar oʻrtasida almashinishini talab qiluvchi kvota qabul qilindi.

Turkiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ayollarning rasmiy siyosiy ishtiroki Turkiya Respublika bo'lishi bilan boshlangan. Turkiya Respublikasining kuchayishi ortidan bir guruh ayollar ayollar partiyasini tuzishga harakat qilgan, ammo ular rad etilgan. Shunday bo'lsa-da, Turk ayollariga siyosiy huquqlar boshqa islom yoki Yevropa mamlakatlaridagi ayollarga qaraganda ancha oldinroq berilgan. Ularga 1930-yilda mahalliy saylovlar va 1934-yildagi milliy saylovlar uchun ovoz berishga ruxsat berilgan. 1930—1946-yillarda hukumatda ayollarning koʻproq ishtirok etishi uchun yakka partiya yetakchilari tomonidan ham koʻp qoʻllab-quvvatlangan. 19-5 yilgi umumxalq saylovlarida 18 nafar ayol (4,6%) parlamentga saylangan[58].

Turkiya hukumatidagi ayollar odatda ayollarning an'anaviy roli bilan bog'liq bo'lgan sohalarda (ya'ni, ta'lim va sog'liq) jamlangan.[manba kerak] 1971-yildan beri 28 ta vazir lavozimini egallagan 16 vazirlar mahkamasida atigi 14 nafar ayol qatnashgan[58] :677–683Tansu Chiller, Haqiqiy Yo'l partiyasi (DYP) rahbari Turkiyada birinchi ayol bosh vazir bo'ldi va 1996-yilgacha bu lavozimni egalladi. Statistik ma'lumotlarga ko'ra, davlat lavozimlarida ishlaydigan ayollarning umumiy soni erkaklarnikiga qaraganda tezroq o'sib bormoqda.

Turkiyada 2018-yilda Bosh vazirlik vakolati tugatildi. 

1995-yildan beri parlamentdagi ayollar soni doimiy ravishda oshib bormoqda. 2007-yilgi saylovlardan keyin ayollar vakillik darajasi 10 foizdan pastga tushmadi.[52][53]

Harakatlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

O'n to'qqizinchi asrga kelib, musulmon ayollar ayollarni jamoat etakchilari sifatida jalb qilish uchun ayollar tashkilotlarini yaratishni boshladilar.[69] Bu davrda ayollar toʻliq roʻmol kiyishga norozilik bildirish bilan birga oliy maʼlumot olish tarafdori boʻla boshladilar. Bunday masalalar bo'yicha bahs-munozaralar ba'zi ayollarga jamoat rollarini, xususan, yuqori tabaqadagi ayollarga kirish imkonini berdi. G'arb ideallari ba'zi ayollarni faol bo'lishga va jamoat etakchilik rollarini egallashga ta'sir qilish uchun javobgar bo'lishi mumkin.[47] O'n to'qqizinchi asrda ayollarga nisbatan ma'lum ijtimoiy cheklovlar va zulmlar, xususan, ta'lim, ko'pxotinlilik va yosh qizning ancha kattaroq erkakka uylanishi bilan bog'liq islohot ham belgilandi.[47]

Yigirmanchi asrning boshlarida ayollar milliy harakatlar va yurishlarda qatnasha boshladilar. Erondagi ayollar 1908-yilda Tamaki qoʻzgʻoloni va Konstitutsiyaviy inqilobda qatnashdilar[47]. Natijada, yuqori tabaqadagi ayollar ayollarning ta'lim va siyosatdagi huquqlarini oshirishga qaratilgan siyosiy jamiyatlarni tuzdilar. Bunday milliy ishtirok musulmon jamiyatida ayollarning yolg'izlanishiga qarshi turishga yordam berdi.

Birinchi jahon urushidan keyin gender muammolari islohot qilinadigan soha sifatida ta'kidlandi. Eron, Tunis va Misr tuzatishlarni isloh qilish chog'ida ajralish va bolalarni vasiylikda ayollarga berish huquqlarining bahsli mavzularini ko'rib chiqdi. Eron va Turkiya ro'molga keskin qarshilik ko'rsata boshladilar[47] Bunday islohotlar yigirma birinchi asrda ham davom etmoqda.

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Women in Islam“. University of New Mexico (2005-yil 31-yanvar). Qaraldi: 2017-yil 29-may.
  2. ↑ 2,0 2,1 Martin. „Encyclopedia of Islam and the Muslim World“. Primary. Macmillan Reference USA. Qaraldi: 2014-yil 3-may.
  3. ↑ [Qurʼon 58:1]
  4. ↑ [Qurʼon 60:10]
  5. ↑ Shahla Haeri 2020. The Unforgettable Queens of Islam: Succession, Authority, Gender. Cambridge University Press
  6. ↑ Shahla Haeri. 2020. The Unforgettable Queens of Islam: Succession, Authority, Gender. Cambridge University Press
  7. ↑ 7,0 7,1 Bhutto. „Politics and the Muslim Woman“. Oxford Islamic Studies Online. Oxford University Press. 2018-yil 10-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 2-may.
  8. ↑ Ali. „What does it mean when the Quran says "Men are the protectors and maintainers of women"?“. mymuslimthoughts.blogspot.ca (2015-yil 9-fevral).
  9. ↑ Shahla Haeri. "Queen of Sheba and Her Mighty Throne," 2020, pp.29-51. The Unforgettable Queens of Islam: Succession, Authority, Gender. Cambridge University Press
  10. ↑ Guindi, Fadwa El; Duderija, Adis, „Gender Construction“, The Oxford Encyclopedia of Islam and Women, Oxford Islamic Studies Online, qaraldi: 28 April 2014
  11. ↑ 11,0 11,1 „Qasim Amin“, Encyclopedia of the Modern Middle East & North Africa: A-C, Second Mattar: , New York: Macmillan Reference USA, 2004 — 890-895-bet. 
  12. ↑ Shahla Haeri. 2020, pp.183-218. The Unforgettable Queens of Islam: Succession, Authority, Gender, Cambridge University Press
  13. ↑ 13,0 13,1 Shahla Haeri. 2020, pp.141-182. The Unforgettable Queens of Islam: Succession, Authority, Gender, Cambridge University Press
  14. ↑ Wordsworth, Anna (2007), A Matter of Interests: Gender and the Politics of Presence in Afghanistan's Wolesi Jirga (PDF), Kabul: Afghanistan Research and Evaluation Unit
  15. ↑ Khan, Sarfraz; Samina (Winter 2013). „Politics of policy and legislation affecting women in Afghanistan: One step forward two steps back“. Central Asia Journal. № 73. 1–24-bet.
  16. ↑ 16,0 16,1 Pincock, Stephen (9 October 2004). „Massouda Jalal, Presidential Candidate In Afghanistan“. The Lancet. 364-jild, № 9442. 1307-bet. doi:10.1016/S0140-6736(04)17174-2.
  17. ↑ 17,0 17,1 Kabul. „Afghanistan's first female mayor proves critics wrong“ (en). the Guardian (2013-yil 24-fevral). Qaraldi: 2021-yil 15-noyabr.
  18. ↑ 18,0 18,1 „Fawzia Koofi: Afghan negotiator and campaigner shot by gunmen“ (en-GB). BBC News (2020-yil 16-avgust). Qaraldi: 2021-yil 15-noyabr.
  19. ↑ 19,0 19,1 „An Afghan politician spent her life working for women's rights. She barely made it out of the country.“ (en-US). Washington Post. Qaraldi: 2021-yil 15-noyabr.
  20. ↑ 20,0 20,1 „From Exile, Afghanistan's Fawzia Koofi Keeps Fighting“ (en-US). thediplomat.com. Qaraldi: 2021-yil 15-noyabr.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 „Sima Samar“ (en). Right Livelihood. Qaraldi: 2021-yil 15-noyabr.
  22. ↑ „Ms. Sima Samar | UN Secretary-General's High-Level Panel on Internal Displacement“. www.un.org. Qaraldi: 2021-yil 15-noyabr.
  23. ↑ „Lala SHEVKET :: official site“. lalashevket.az (2013-yil 13-dekabr).
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 „The 100 Most Powerful Women: #33 Khaleda Zia“. Forbes (2006-yil 31-avgust). Qaraldi: 2020-yil 30-mart.
  25. ↑ Gerlach, Ricarda, Derichs, Claudia; Thompson, Mark R. (muh.), „Female Political Leadership and Duelling Dynasties in Bangladesh“, Dynasties and Female Political Leaders in Asia, Berlin et al.: LIT: 113–150
  26. ↑ Chowdhury, Najma (September 2008). „Lessons On Women's Political Leadership From Bangladesh“. Signs: Journal of Women in Culture & Society. 34-jild, № 1. University of Chicago Press. 8–15-bet. doi:10.1086/588584.
  27. ↑ „The 100 Most Powerful Women: #29 Khaleda Zia“. Forbes (2005). 2005-yil 28-dekabrda asl nusxadan arxivlangan.
  28. ↑ „Forbes 100 Most Powerful Women in the World: #14 Begum Khaleda Zia“. Forbes (2012-yil 14-iyun). 2012-yil 14-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  29. ↑ Shaheen, Jack G. (2003). „Reel Bad Arabs: How Hollywood Vilifies a People“. Annals of the American Academy of Political and Social Science. 588-jild, № 1. 171–193 [184]-bet. doi:10.1177/0002716203588001011.
  30. ↑ Goldschmidt, Arthur. Biographical Dictionary of Modern Egypt. American University in Cairo Press, 2000. ISBN 978-977-424-579-4. OCLC 23738490. 
  31. ↑ Karam, Azza M.. Women in Parliament: Beyond Numbers, Handbook. Stockholm: International Institute for Democracy and Electoral Assistance (International IDEA), 1998. ISBN 978-91-89098-19-0. OCLC 186101396. 
  32. ↑ „Women's Activism NYC“. www.womensactivism.nyc. Qaraldi: 2021-yil 15-noyabr.
  33. ↑ Sullivan, Earl L.. Women in Egyptian public life, Internet Archive, Syracuse, N.Y. : Syracuse University Press, 1986. ISBN 978-0-8156-2354-0. 
  34. ↑ „The new face of Egypt's parliament: an 83-year-old female lawmaker“ (en-US). Egypt Independent (2021-yil 15-yanvar). Qaraldi: 2021-yil 15-noyabr.
  35. ↑ AfricaNews. „Meet Egypt's first female governor: Nadia Ahmed Abdou Saleh“ (en). Africanews (2017-yil 27-fevral). Qaraldi: 2021-yil 15-noyabr.
  36. ↑ admin. „Meet Eva Habil! The First Egyptian Female Mayor“ (en-US). What Women Want (2012-yil 1-dekabr). Qaraldi: 2021-yil 15-noyabr.
  37. ↑ „Egyptian MP requests the creation of free playgrounds for Egyptian children“ (en-US). Egypt Independent (2018-yil 31-oktyabr). Qaraldi: 2021-yil 15-noyabr.
  38. ↑ „Megawati Sukarnoputri“ (en). Council of Women World Leaders. Qaraldi: 2021-yil 15-noyabr.
  39. ↑ Gerlach, Ricarda, Derichs, Claudia; Thompson, Mark R. (muh.), „'Mega' Expectations: Indonesia's Democratic Transition and First Female President“, Dynasties and Female Political Leaders in Asia, Berlin et al.: LIT: 247–290
  40. ↑ Haeri, Shahla. The Unforgettable Queens of Islam: Succession, Authority, Gender, Cambridge University Press. 2020, pp.183-218
  41. ↑ „Following Election, Jordan Sees Drop in Female Lawmakers“ (en-US). The Media Line (2020-yil 11-noyabr). Qaraldi: 2021-yil 17-dekabr.
  42. ↑ „Toujan al-Faisal denied the right to stand for the parliamentary elections“ (en). International Federation for Human Rights. Qaraldi: 2021-yil 15-noyabr.
  43. ↑ Qena, Nebi. „Atifete Jahiaga Elected As Kosovo's First Female President“. Huffington Post (2011-yil 7-aprel). 2011-yil 5-dekabrda asl nusxadan arxivlangan.
  44. ↑ „Kurti kandidat i VV-së për kryeministër, Osmani për presidente“ (Albanian). Koha Ditore (2021-yil 14-yanvar).
  45. ↑ „Kosovo MPs elect lawyer Vjosa Osmani as president“. Deutsche Welle (2021-yil 4-aprel). Qaraldi: 2021-yil 5-aprel.
  46. ↑ 46,0 46,1 Chechik. „Mbarka Bouaida Wins 'Historic' Election as First Woman to Lead Moroccan Region“ (en). www.moroccoworldnews.com/. Qaraldi: 2021-yil 17-dekabr.
  47. ↑ 47,0 47,1 47,2 47,3 47,4 Hussain, Syed Rifaat. "Bhutto, Benazir". The Oxford Encyclopedia of the Islamic World. Oxford University Press. Archived from the original on 2017-11-17. https://web.archive.org/web/20171117003444/http://www.oxfordislamicstudies.com/article/opr/t236/e0997?_hi=0&_pos=1. Qaraldi: 3 May 2014. 
  48. ↑ Mazrui, Ali A. (April 2001). „Pretender to Universalism: Western Culture in a Globalizing Age“. Journal of Muslim Minority Affairs. 21-jild, № 1. 11–24-bet. doi:10.1080/13602000120050523.
  49. ↑ Gillet, Kit. „Romania Set for First Female, and First Muslim, Prime Minister“. The New York Times (2016-yil 21-dekabr).
  50. ↑ 50,0 50,1 „Biography | kingdom of Saudi Arabia - Ministry of Foreign Affairs“. embassies.mofa.gov.sa. Qaraldi: 2021-yil 18-dekabr.
  51. ↑ Reinart, Ustun (March 1999). „Ambition for All Seasons: Tansu Ciller“. Middle East Review of International Affairs (MERIA). 3-jild, № 1. 80–83-bet. Qaraldi: 20 April 2014.
  52. ↑ 52,0 52,1 „An Afyon University paper by D. Ali Aslan (turkcha)“. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 28-sentyabr.
  53. ↑ 53,0 53,1 „Kadın milletvekillerinin temsil oranı arttı“.
  54. ↑ Shahla Haeri. 2020, pp. 77-138. The Unforgettable Queens of Islam: Succession, Authority, Gender. Cambridge University Press.
  55. ↑ Andersen, Knud (2000). „The Queen of the Habasha in Ethiopian History, Tradition and Chronology“. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London. 63-jild, № 1. Cambridge University Press. 36–37-bet. doi:10.1017/S0041977X00006443. JSTOR 1559587.
  56. ↑ MacDougall, Susan, „Jordan“, The Oxford Encyclopedia of Islam and Women, Oxford Islamic Studies Online, 2017-11-07da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 27 April 2014
  57. ↑ „World's Most Powerful Women: #53 Queen Rania Al Abdullah“. Forbes (2011). 2011-yil 14-dekabrda asl nusxadan arxivlangan.
  58. ↑ 58,00 58,01 58,02 58,03 58,04 58,05 58,06 58,07 58,08 58,09 58,10 58,11 58,12 58,13 58,14 58,15 58,16 Suad, Joseph, ed (2005). "Entry 89: Public Office". Encyclopedia of Women & Islamic Cultures, Volume 2: Family, Law, and Politics. Leiden, Netherlands, and Herndon, Virginia, USA: Brill Academic Publishers. ISBN 90-04-12818-2. Archived from the original on 2020-09-28. https://web.archive.org/web/20200928143205/https://sjoseph.ucdavis.edu/Images_Homepage/ewic/preview-of-ewic-print. <!--->
  59. ↑ The United Nations Economic and Social Commission for Western Asia.(2017). Women’s Political Representation in the Arab Region. https://iknowpolitics.org/sites/default/files/women-political-representation-arab-region-english.pdf
  60. ↑ Bureau of Democracy, Human Rights and Labor (2015), Country Reports on Human Rights Practices for 2015: Azerbaijan, United States Department of State
  61. ↑ 61,0 61,1 61,2 61,3 Sika, Nadine; Khodary, Yasmin (2012-09-01). „One step forward, two steps back? Egyptian women within the confines of authoritarianism“. 13-jild. 91–100-bet. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam)
  62. ↑ „Women's Political Participation in Egypt Barriers, opportunities and gender sensitivity of select political institutions“ (2018).
  63. ↑ „Egyptian feminist movement: a brief history“ (en). openDemocracy. Qaraldi: 2021-yil 18-dekabr.
  64. ↑ 64,0 64,1 „| International IDEA“. www.idea.int. 2021-yil 22-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 28-sentyabr.
  65. ↑ RepresentWomen. „Gender Quota Helps Women Win in Egypt“ (en). Medium (2021-yil 27-yanvar). Qaraldi: 2021-yil 18-dekabr.
  66. ↑ Mail. „Women's Rights in Tunisia Before and After the 2011 Revolution : Progress When It Helps the People in Power“.
  67. ↑ „Is Tunisia the beacon of women's rights it claims to be?“ (en). Amnesty International (2016-yil 15-yanvar). Qaraldi: 2021-yil 18-dekabr.
  68. ↑ „Décès de Fethia Mzali, veuve de l'ancien Premier ministre, Mohamed Mzali“. Leaders.
  69. ↑ Zuhur, Sherifa. "Women's Movements". The Oxford Encyclopedia of the Islamic World. Oxford University Press. Archived from the original on 10 December 2018. https://web.archive.org/web/20181210120853/http://www.oxfordislamicstudies.com/article/opr/t236/e0855?_hi=1&_pos=8.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Muslima_ayyollar_siyosiy_rahbarlik_lavozimlarida&oldid=4212651" dan olindi