Neytrino

Neytrino (italyancha: neutrino — neytroncha) — elektr zaryadi nolga, spini 1/2 ga va tinch holatdagi massasi nolga yaqin boʻlgan elementar zarra (v). Lep-tonlar guruhiga kiradi. Elektron Neytrinosi (ve) va myuon Neytrinosi (v^) nomlari bilan ham ishlatiladi. Neytrino har ikki koʻrinishning oʻziga xos antineytrinosi bor (elektronniki v_, myuonniki v^ ).

Elektron va myuon zarralar birbiridan kvant sonlari (lepton zaryadlari) Le va L bilan farq qiladi, yaʼni L = + 1, L=b. Neytrino oʻzaro kuchli taʼsirda ham, elektromagnit oʻzaro taʼsirda ham qatnashmaydi va faqat oʻzaro kuchsiz taʼsirda ishtirok etadi. Shuning uchun Neytrinoni bevosita kuzatish qiyin. Quvvatli atom reaktorlari va tezlatkichlar qurilganidan soʻnggina, Neytrinoning oʻta intensiv oqimini olish va uni kuzatish imkoni tugʻildi.

Neytrino massasi juda kichik, lekin oʻtuvchanlik qobiliyati katta. 1930-yilda V. Pauli beta-yemirilish jarayonini oʻrga-nishda juda kichik massali va spini yarimga teng boʻlgan neytral zarra bor-ligini taxmin qilgan edi. Lekin 1932-yilda J. Chedvik neytronni kashf qilganidan soʻng, E. Fermi beta-yemirilish jarayonida ishtirok etadigan bu zar-rani "Neytrino" deb atashni taklif etdi. V. Pauli taxmin qilgan zarra 25 yildan soʻng kuzatildi va fanda yangi — Neytrino fizikasi, Neytrino astronomiyasi kabi sohalar paydo boʻldi. Aniqlanishicha, Yerning har bir kilogramm massasida uz-luksiz ravishda sekundiga 7330 ta antineytrino chiqadi. Bu Neytrinolarning man-bai Yerdagi radioaktiv moddalardir. Quyosh, yulduzlardagi termoyadro reak-siyasining mahsulotlari Koinotdagi Neytrino (antineytrino) manbai hisoblanadi. Tajribalar natijasida Neytrino massasi ekani maʼlum boʻldi. Neytrinoning magnit momenti juda ham kichik m(v)=10~7 sv, bu yerda sB — Bor magnetoni. Antineytrino Neytrinoning antizarrasi boʻlganidan uning magnit momenti s(u) dan ishorasi bilan farqqiladi. Hozirgi vaqtda Kuyosh Neytrinosi, yuqori energiyali kosmik Neytrinoni qayd qilish va tekshirish yanada keng amalga oshirilmoqda.