Kontent qismiga oʻtish

Odam ato

Vikipediya, erkin ensiklopediya

Odam – Ibrohim dinlariga koʻra Xudo tomonidan yaratilgan birinchi odamdir. Yaratilishning Bibliya xronologiyasiga koʻra, u miloddan avvalgi 4026-yilning kuz kunida sodir boʻlgan. (Shuningdek qarang: Muqaddas Kitobdagi Yaratilish yozuvi)

Odam Atoning nuqtai nazari va Odam Ato haqidagi hikoya har bir Ibrohim dinida farq qilsa-da, ular mohiyatan bir xil. Ibtido kitobida Odam Ato va Nuhning Toʻfoni oʻrtasidagi davr 1756-yilga toʻgʻri keladi. Aytish mumkinki, islom tushunchasi tegishli hadislar yoʻl-yoʻrigʻi bilan xuddi shu yoʻnalishda rivojlangan. Ibn Saʼd „Tabakat“ asarida Odam Ato bilan Muso alayhissalom oʻrtasida 3000 yillik davr boʻlganligini qayd etadi[1].

Mifologik kelib chiqishi va etimologiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bobil surgunining Tavrot rivoyatlarining tili va manbalari uchun alohida ahamiyati bor. Tavrotda qoʻllangan tilning ildizi va manbasi shumer sivilizatsiyasiga asoslanganligi taʼkidlanadi[2]. Semit irqining Mesopotamiya hududiga kelishi va uning davom etishi bilan yahudiylarning (va nasroniylarning) muqaddas kitoblariga Mesopotamiya sivilizatsiyalariga tegishli bir qator fikrlar, eʼtiqodlar va afsonalar kirib keldi. Yaratilish afsonasi va Toʻfon hikoyasidan koʻrinib turibdiki, Injildagi rivoyatlarda Mesopotamiyaga tegishli mifologik elementlar aniq koʻrinadi. Biroq, Injil mualliflari Mesopotamiya haqidagi afsonalarni bir xil tarzda emas, balki eklektik tarzda baʼzi afsonalarni bir-biriga oʻzgartirish, qoʻshish va birlashtirish orqali keltirdilar[3].

Ibroniycha „qizil yer“ maʼnosini anglatuvchi Odam, sanskrit tilida „Ada-Nath“ boʻlib, „ism“ soʻzi bu tildagi barcha soʻzlardan oldin kelganda (birinchi) maʼnosini anglatadi. Turk tilida ajdod sifatida qoʻllangan soʻz koʻplab qadimgi madaniyatlarda bir xil tovush tuzilishi va bir maʼnoda qoʻllangan. (Masalan, samoada tata, Siuda atey)[2].

Shumer mifologiyasida yaratilgan birinchi odam va birinchi podshoh Adapa, baʼzi boshqa elementlar bilan birga Odam Ato haqidagi rivoyatlarning kelib chiqishi hisoblanadi[3]. Odam alayhissalomning loydan, xotinining qovurgʻadan (Nin-Ti) yaratilishi, jannatdan haydalishi, harom meva, ilon, Odam Atoning ming yilga yaqin umri va hokazo. Mavzular shumer afsonalari bilan bir-biriga mos keladigan motivlardir[4][5][6]. (Odam va Adapa afsonasi oʻrtasidagi munosabatlar: [1] 3 Nisan 2016 tahririnda)

Odamato , Lukas Kranach Elder tomonidan tasvirlangan.

Islomda Odam Atoning tavsifi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Musulmonlar Odam Ato birinchi yaratilgan inson va birinchi paygʻambar ekanligiga ishonishadi. Eʼtiqodga koʻra, Alloh uni Rahmon[7][8] suratida yaratgan va unga oʻz ruhidan puflagan. Tavrot yoki yahudiy manbalariga koʻra, Odam Ato 1000 yoki 2000 yil yashagan deb hisoblanadi. Islomga hadislar bilan kirgan[9]. Odam alayhissalom Islom dinining muqaddas kitobi Qurʼonning sakkiz surasida zikr etilgan. Qur’ondan tashqari rivoyatlarda masal mifologik holatga keltiriladi. Buxoriy va Muslim kabi ishonchli hadis manbalariga koʻra, Odam Atoning boʻyi 60 zira (taxminan 35-48 metr) boʻlgan[9][10].

Islomda Odam alayhissalom tuproqdan yaratilgan, Alloh taolo unga ismlar qoʻyish va ularning maʼnolarini topishni oʻrgatgan, lekin u boshqa mavjudotlarga oʻrgatmagan, deb ishoniladi. Alloh taolo farishtalarning unga sajda qilishlarini xohlardi, ammo Iblis takabburligi tufayli unga sajda qilmadi. Shuning uchun Iblis jannatdan haydalgan. Qur’oni karimning Kahf surasining 50 – oyatida Iblis farishta emas, balki jin ekanligi aytilgan.

Odam Ato va Momo Havo (Manafi al-Hayavandan ' 1294-1299 yillarda Ilxonliklar hukmronligi davrida Maragda nashr etilgan)

Qur’oni karimda Odam alayhissalom va uning xotini bir ruhdan yaratilganligi aytilgan. Odam Ato va Momo Havo jannatdagi harom daraxtning mevasidan yedilar, Alloh ularga yaqinlashishni man qilgan, Iblis ularga yolgʻon gapirib, ularni aldagan edi. Shunda ular jannatdan chiqarib yuboriladilar. Ular yashaydigan Adn (Tavrotdagi Adan) jannatidan Odam Ato Serendip oroliga (Srilanka)[11]. Momo Havo Efiopiyaga yuboriladi. Keyin Makkadagi Arafot togʻida uchrashadilar.

Bu qissa Qur’oni Karimda batafsil tilga olingan boʻlib, islom madaniyatida muhim oʻrin tutadi. Musulmonlar jannatdan chiqish qissasiga ishonishlari farzdir – chunki bu haqda Qur’onda aytilgan.

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manba

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Tabakat, 1/22. Arif Tekin, Sümerlerden İslam’a Kutsal Kitaplar ve Dinler
  2. ↑ 2,0 2,1 „Arşivlenmiş kopya“. 13 şubat 2015da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 13 şubat 2015.
  3. ↑ 3,0 3,1 „Arşivlenmiş kopya“. 18 ocak 2017da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16 ocak 2017.
  4. ↑ „Arşivlenmiş kopya“. 5 eylül 2015da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22 eylül 2014.
  5. ↑ „Arşivlenmiş kopya“. 29 ekim 2013da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14 ağustos 2012.
  6. ↑ „Arşivlenmiş kopya“. 5 kasım 2014da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22 eylül 2014.
  7. ↑ Buharî, İsti’zân, 1
  8. ↑ Müslim, Birr, 115
  9. ↑ 9,0 9,1 „Arşivlenmiş kopya“. 14 haziran 2012da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11 haziran 2012.
  10. ↑ „Arşivlenmiş kopya“. 6-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 18 kasım 2011.
  11. ↑ „Arşivlenmiş kopya“. 14 mayıs 2007da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 1-aprel. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Odam_ato&oldid=5190983" dan olindi