Odat (shakllanishi)
.jpg)
Odat — bu avtomatik ravishda takrorlanadigan harakat boʻlib, uning bajarilishi qandaydir signal (odat triggeri) bilan boshlanadi va zavqlanish hissi bilan bajariladi va yakunlanadi[1]. Mavjud xulq-atvor usuli, uni maʼlum bir vaziyatda amalga oshirish (trigger rolini oʻynash, odat harakatlarini qoʻzgʻatuvchi signal) individ uchun „baʼzi harakatlar, amallarni bajarishga undaydigan“[2] ehtiyoj tusiga kiradi[3]. Odatni shakllantirishda baʼzi harakatlar qayta-qayta amalga oshiriladi, bu harakatni amalga oshirish natijasida yuzaga keladigan yoqimli hissiy tuygʻu juda muhim, chunki u „oʻrganilgan … avtomatik boʻlib, kuch sarflamasdan amalga oshiriladi“[4].
Odatlarni shakllantirish mexanizmi: nuqtai nazar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Psixologik jihat
[tahrir | manbasini tahrirlash]Odat harakatni takroran bajarish jarayonida qachonki uni bajarish jarayonida ixtiyoriy yoki kognitiv xarakterdagi qiyinchiliklar qolmaydigan uni oʻzlashtirish bosqichigacha shakllanadi. Bu yerda biz koʻnikish haqida gapiryapmiz — bu odatni amalga oshirish jarayonida hissiy ijobiy holatlarni keltirib chiqaradigan va aksincha, uni amalga oshirishga xalaqit beradigan vaziyatlarda salbiy tuygʻularni keltirib chiqaradigan qoʻzgʻashda davom etayotgan reaksiyaning toʻxtashi yoki jiddiyligining pasayishi. Rivojlanganidan soʻng, odat koʻpincha uning rivojlanishiga sabab boʻlgan sabab omillari bartaraf qilinganidan keyin ham saqlanib qoladi. Xulq-atvor psixoterapiyasi buzgʻunchi odatlar oʻqitish orqali adekvatroq odatlar bilan almashtirilishi mumkin degan qoidaga asoslanadi[5].Odat, maqsadli takrorlash natijasida hosil boʻladigan va avtomatik ravishda bajarilishga moyil boʻlmagan koʻnikmadan farqli oʻlaroq, asosan beixtiyor shakllanadi va avtomatik ravishda takrorlanishga moyil boʻladi[6].Barqaror odatni shakllantirish uchun oʻrtacha oltmish olti kun kerak boʻladi[1].
Fiziologik jihat
[tahrir | manbasini tahrirlash]Odat — bu miya tuzilmalarida barqaror neyron aloqalarni shakllantirishdan boshqa narsa emas, ular ishlashga tayyorligi ortishi bilan ajralib turadi. Bunday neyron aloqalar tizimi xulq-atvor harakatlarining koʻproq yoki kamroq murakkab shakllari uchun asos boʻlib xizmat qiladi, bularni I.P.Pavlov dinamik stereotiplar deb atadi. Odatiy harakat obrazini taʼminlaydigan asab tuzilmalari majmuasi, odatda, hissiy javob mexanizmlarini ham oʻz ichiga oladi, bu esa odat shakllanishining psixologik jihati hisoblanadi.
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 Martin Lanik. Privichki lidera. Samie vajnie naviki za neskolko minut v den. M:. Izd-vo: „Mann, Ivanov i Ferber“. — 2019 g.
- ↑ Lopatin V. V., Lopatina L. Ye. „Russkiy tolkoviy slovar“. — M.: Izd-vo „Эксмо“, 2004. — 928 s. ISBN 5-699-07732-4
- ↑ Большая советская энциклопедия, 3-e izd., statya „Privichka“
- ↑ Jurnal „Cosmopolitan“ ot noyabrya 2011 g.
- ↑
Привычки: как избавиться от вредных и завести полезные YouTubeda
- ↑ Martin Lanik. Privichki lidera. Samie vajnie naviki za neskolko minut v den. M:. Izd-vo: „Mann, Ivanov i Ferber“. — 2019 g.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Анучин Д. Н. Привычки // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- Ч. Цитренбаум, М. Кинг, У. Коэн. «Гипнотерапия вредных привычек». — М: изд-во: «Класс», 2001. ISBN 5-86375-096-0
- Колесов Д. В. «Предупреждение вредных привычек у школьников». М: 2001—144 с. ISBN 5-204-00194-8.