Kontent qismiga oʻtish

Operatsion tizimlar roʻyxati

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Bu bugungi kunda maʼlum boʻlgan operatsion tizimlarning roʻyxatidir. Operatsion tizimlar: texnologiyasi (UNIXsimon, UNIXʼdan oldingi/keyingi avlodlar); litsenziya turi (yopiq yoki ochiq manba); ishlab chiqarilgan vaqti (eski yoki zamonaviy); maqsadiga koʻra (universal, ichki tizim operatsion tizimlari, PDA operatsion tizimlari, real vaqtda operatsion tizim, ish stantsiyalari yoki serverlari uchun), shuningdek boshqa koʻplab funksiyalariga qarab tavsiflanadi.

Yopiq manbali

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ilk operatsion tizimlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • CTSS (The Compatible TimeShare System — Mos keluvchi vaqtni taqsimlash tizimi) — Massachusets texnologiya instituti (MIT)da ishlab chiqilgan);
  • Incompatible Timesharing System (The Incompatible Timeshare System — Mos kelmaydigan vaqtni taqsimlash tizimi) — MITda DEC 10/20 serverlari uchun ishlab chiqilgan);
  • THE — Edsger Deykstr va boshqalar tomonidan ishlab chiqilgan operatsion tizim;
  • MULTICS — Bell Labs, GE va MIT loyihasi asosidagi tizim;
  • Master programme — LEO computer uchun Leo III tomonidan 1962-yilda ishlab chiqilgan tizim;
  • BOS (Business Operating System — Vazifalar operatsion tizimi) — kross-platformali (platformalararo), buyruqlar satriga asoslangan tizim;
  • Sinclair Micro va QX va shunga oʻxshash operatsion tizimlar;
  • TRS-DOS, ROM OS — fayl tizimini qoʻllab-quvvatlaydigan Microsoft BASIC interpretatorining yaxshilangan naqli;
  • FLEX — Technical Systems Consultants tomonidan Motorola 6800 va 6809ʼda asosidagi mikrokompyuterlar: SWTPC, Tano, Smoke Signal Broadcasting, Gimix va boshqalar uchun ishlab chiqilgan tizim;
  • HDOS (Heath DOS) — mikrokompyuterlar uchun operatsion tizim;
  • Cray Operating System — Cray Research superkompyuterlari uchun tizim.

Acorn kompyuterlari uchun ishlab chiqilgan operatsion tizimlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Artur;
  • ARX;
  • MOS — BBC Micro va BBC Master elektron hisoblash mashinalari uchun tizim;
  • RISC OS;
  • RISCiX.

Sobiq ittifoqda ishlab chiqilgan operatsion tizimlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • "BOS 1820" — gʻarbning iRMX86 operatsion tizimining analogi;
  • "Demos" — gʻarbning BSD operatsion tizimi asosida tuzilgan tizim;
  • "Dispetcher-68" — 1967-yilda „BESM-6“ elektron hisoblash mashinalari uchun ishlab chiqilgan operatsion tizim. Bu SSSRda tuzilgan birinchi operatsion tizim hisoblanadi;
  • "DISPAK" — 1971-yilda „BESM-6“ uchun ishlab chiqilgan tizim;
  • "Mir" operatsion tizimi;
  • "YeS" — „YeS“ elektron hisoblash mashinalari uchun ishlab chiqilgan tizim;
  • "FYeLIKS" operatsion tizimi;
  • "Nemiga" operatsion tizimi;
  • "DVK" operatsion tizimi;
  • "FOBOS" operatsion tizimi;
  • "RAFOS" operatsion tizimi.

Atari ST shaxsiy kompyuterlari uchun operatsion tizimlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • TOS;
  • MultiTOS;
  • MiNT;
  • EmuTOS.

Apple kompyuterlari uchun operatsion tizimlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • A / UX;
  • Apple Darwin;
  • Apple DOS;
  • GS / OS;
  • Mac OS;
  • Mac OS 8;
  • Mac OS 9;
  • Mac OS X:
    • 10.0 Cheetah
    • 10.1 Puma
    • 10.2 Jaguar
    • 10.3 Panther
    • 10.4 Tiger
    • 10.5 Leopard
    • 10.6 Snow Leopard
  • OS X:
    • 10.7 Lion
    • 10.8 Mountain Lion
    • 10.9 Mavericks
    • 10.10 Yosemite
    • 10.11 El Capitan
  • macOS:
    • 10.12 Sierra
    • 10.13 High Sierra
    • 10.14 Mojave
    • 10.15 Catalina
  • iOS;
  • ProDOS;
  • SOS.

„Be“ korporatsiyasi operatsion tizimlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • BeOS;
  • BeIA;
  • Zeta.

Control Data Corporation (CDC) operatsion tizimlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • CDC KRONOS;
  • CDC NOS;
  • CDC SCOPE.

DEC/Compaq/HP operatsion tizimlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • AiS;
  • OS-8;
  • ITS — PDP-6 va PDP-10 meynfreym mashinalari uchun ishlab chiqilgan;
  • TOPS-10 — PDP-10 uchun tizim;
  • TOPS-20 — PDP-10 uchun tizim;
  • WAITS;
  • TENEX — BBN tomonidan ishlab chiqilgan tizim;
  • RSTS/E — PDP-11 mashinasi uchun koʻp foydalanuvchili hamda bir necha vazifalarni bajara oluvchi tizim;
  • RSX-11 — PDP-11 uchun koʻp foydalanuvchili va koʻp vazifalarni bajara oluvchi tizim;
  • RT-11 — PDP-11 uchun bir foydalanuvchili tizim;
  • RTE-II — HP-2000/2100 va M-6000/7000, CM-1 uchun DOS RV uchun real vaqt tizimi)
  • RTE-IV — CM-2M uchun real vaqtda tizim, RTE-II takomillashtirilgan naqli;
  • RTE-6 — SOU-6 uchun real vaqt tizimi, RTE-IV davomchisi;
  • VMS — VAX seriyali kompyuterlar uchun DEC tomonidan ishlab chiqilgan tizim hisoblanib, keyinchalik nomi OpenVMS deb oʻzgartirilgan;
  • HP-UX — HP tomonidan tuzilgan operatsion tizim;
  • NonStop OS — Tandem Computers tomonidan ishlab chiqilgan, keyinchalik Compaq tomonidan sotib olingan operatsion tizim;
  • OSF/1 — DEC tomonidan tuzilgan tizim boʻlib, nomi ikki marta oʻzgartirilgan, dastlab Digital UNIX, keyin Tru64 UNIX deb nomlangan).

IBM operatsion tizimlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • IBSYS;
  • OS/2:
    • OS / 2 v1.0 — 1987-yil dekabrda chiqarilgan. 80286 protsessorining koʻp vazifasini qoʻllab-quvvatlaydigan birinchi operatsion tizimlardan biridir;
    • OS/2 v1.10SE — 1988-yil oktabr oyida chiqarilgan. SE = Standard Edition;
    • OS/2 v1.10EE — 1989-yilda chiqarilgan tizim;
    • OS/2 v1.20 — 1989-yilda chiqarilgan. SE va EE naqllari mavjud;
    • OS/2 v1.30 — 1991-yilda ishlab chiqilgan operatsion tizim. Shuningdek, SE va EE nashrlari ham mavjud;
    • OS/2 v2.00 — 1992-yil bahorida chiqarilgan. OS/2ʼning birinchi versiyasi, bu 80386 protsessorining himoyalangan rejimi bilan ishlashini talab qiladi;
    • OS/2 v2.10 — 1993-yil mayda tuzilgan;
    • OS/2 v2.11 — 1993-yil oxirida chiqarilgan. Win-OS/2 quyi tizimini oʻz ichiga olmaydi va Windows 3.1 ichiga oʻrnatilgan. Boshqa OS/2 versiyalariga qaraganda arzonrogʻi edi;
    • OS/2 v3.0 „Warp“ va „Warp Connect“ — 1994-yil oktabrda chiqarilgan;
    • OS/2 v4.0 „Merlin“ — 1996-yil sentabrda ishlab chiqilgan tizim;
    • OS/2 Warp 4.5 Server for E-business „Aurora“ — 1999-yil aprelda chiqarilgan. CP1 va CP2 (Convenience Package) deb nomlangan yangilanishlar ham Auroraʼga asoslangan edi.
    • eComStation;
  • AIX — Unixsimon operatsion tizim:
    • AIX / RT;
    • AIX / 6000;
    • AIX PC;
    • AIX / ESA;
    • AIX / 370;
    • AIX 5L;
  • DYNIX — Sequent Computer Systems tomonidan ishlab chiqilgan Unixsimon tizim. Keyinchalik IBM tomonidan sotib olingan;
  • OS/400;
  • VM;
  • DOS/360;
  • DOS/VSE;
  • OS/360 — System 360 arxitekturasi uchun birinchi operatsion tizim;
  • MFT — keyinchalik nomi OS/VS1ʼga oʻzgartirildi;
  • MVT — keyinchalik OS/VS2 deb qayta nomlandi;
  • SVS;
  • MVS — MVTning bir turi;
  • Transaction Processing Facility;
  • ALCS;
  • OS/390:
    • z/OS — IBM OS/390ʼdan keyingi navbatdagi versiya;
  • z/VM — oʻziga xos VM
  • z/VSE — VSEʼning bir varianti
  • Basic Operating System — System 360 arxitekturasi uchun birinchi operatsion tizim;
  • PC DOS — MS-DOSning OEM versiyasi, keyinchalik mustaqil ravishda takomillashtirildi;
  • OS YeS, SVM, MVS, PTS-DOS, DOS YeS, MOS YeS, One Track System, ADOS, Alfa-DOS, MDOS 1810, MDOS POISK, Neyron-DOS1, Yanus, S4DOS — IBM operatsion tizimlarining Sovet ittifoqida ishlab chiqilgan muvofiq (aynan koʻchirma) operatsion tizimlari.

ICT/ICL operatsion tizimlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • GEOGRE;
  • VME;
  • DME;
  • TME;

Microsoft operatsion tizimlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • MSX-DOS;
  • MS-DOS;
  • Xenix — Unixning litsenziyalangan versiyasi; 90-yillarda SCO kompaniyasiga sotilgan;
  • Microsoft Windows:
    • Windows 1.0;
    • Windows 3.0 — tijoriy jihatdan muvaffaqiyatli boʻlgan birinchi versiya;
    • Windows 3.1 — 1992-yil 18-martda chiqarilgan;
    • Windows for Workgroups 3.11;
  • Windows 9x — Windows 4.x versiyasi boʻlib, Windows 3.x afzaliklarini saqlab qolgan yangi operatsion tizim oilasi:
  • Windows NT — bu Microsoftʼda 1988-yildan beri Devid Katler boshchiligidagi jamoa tomonidan OS/2 Version 3 ishchi nomi ostida ishlab chiqilgan operatsion tizim oilasi:
    • Windows NT 3.1 — 1993-yil 27-iyulda chiqarilgan Windows NTʼning birinchi versiyasi;
    • Windows NT 3.5 — Workstation — ish stansiyalari uchun va Server — serverlar uchun variantlari mavjud;
      • Windows NT 3.51 — Windows NT 3.5ʼning tuzatilgan versiyasi;
    • Windows NT 4.0 — Workstation — ish stansiyalari uchun va Server — serverlar uchun variantlari mavjud;
    • Windows 2000 (Windows NT 5.0) —Professional — ish stansiyalari uchun, Server, Advanced Server va Datacenter Server — serverlar uchun variantlari mavjud;
    • Windows XP (Windows NT 5.1) — Windows 2000 yadrosiga asoslangan. Home, Professional, Tablet PC Edition, Media Center Edition, Embedded variantlari mavjud:
      • Windows Server 2003 (Windows NT 5.2) — serverlarda ishlash uchun Windows XP varianti;
      • Windows Compute Cluster Server 2003 — klasterli tizimlar uchun Windows XP versiyasi;
      • Windows XP Embedded — oʻrnatilgan tizimlar uchun Windows XP varianti;
    • Windows Vista (Windows NT 6.0):
      • Windows Server 2008 (Windows NT 6.0) — serverlarda ishlash uchun Windows Vista varianti;
      • Windows HPC Server 2008 — Klasterli tizimlar uchun Windows Compute Cluster Server 2003ʼning muqobili;
      • Windows Home Server;
      • Windows Vista for Embedded Systems — Windows Vistaʼning oʻrnatilgan tizim varianti;
    • Windows 7 (Windows NT 6.1):
      • Windows Server 2008 R2 (Windows NT 6.1) — serverlarda ishlash uchun Windows 7 varianti;
    • Windows 8 (Windows NT 6.2) — planshet va shaxsiy kompyuterlar uchun moʻljallangan operatsion tizim;
    • Windows Server 2012 — bu Microsoftʼning server operatsion tizimi. Windows 8 drayverlarini qoʻllab-quvvatlaydi. Windows Server 2008, Windows Server 2008 R2 bilan toʻliq mos keladi;
    • Windows 8.1 (Windows NT 6.3) — Microsoft operatsion tizimi. U yangilangan yadro, optimallashtirilgan ishlash, barqarorlik va xavfsizlikka ega;
    • Windows 10 (Windows NT 10.0) — Microsoft operatsion tizimi. Xususiyat shundaki, bu operatsion tizim kompyuterlar, planshetlar va smartfonlar moʻljallangan;
    • Windows 11 — Windows 10ʼning davomchisi boʻlish uchun Windows NT oilasida Microsoft tomonidan ishlab chiqilgan shaxsiy kompyuterlar uchun operatsion tizimdir;
  • Windows CE (compact edition — ixcham nashr) — bu ichki oʻrnatilgan tizimlar, mobil telefonlar, portativ kompyuterlar va hatto robotlar uchun real vaqt operatsion tizimidir:
    • Windows Mobile, Pocket PC — mobil telefonlar va planshetlar uchun Windows CE versiyalari.
    • Windows Embedded — Windows CEʼning oʻrnatilgan versiyalari, shu jumladan robotlar uchun moʻljallangandir.

Mediatek operatsion tizimi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • MtkOS — MTK (ARM) prosessorlariga asoslangan mobil telefonlar uchun operatsion tizim.

Novell operatsion tizimlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • NetWare — tarmoq operatsion tizimi:
    • NetWare 3.x, shu jumladan Netware v3.12
    • NetWare 4.x
    • NetWare 5.x
    • NetWare 6.x
  • Novell DOS — MS-DOS aynan koʻchirmasidir
  • UnixWare — UNIX System V asosida ishlab chiqilgan. 1995-yilda Santa Cruz Operation kompaniyasiga tizimni takomillashtirish uchun sotilgan.
  • openSUSE — Novell, Inc. tomonidan ishlab chiqilgan Linux operatsion tizimining ochiq distributivi;
  • Open Enterprise Server — bu Novell NetWare, openSUSE va tarmoq xizmatlari toʻplamini oʻz ichiga olgan tarmoq operatsion tizimi.

Sun Microsystems operatsion tizimlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • SunOS — Unixsimon operatsion tizim boʻlib, BSD Unix dasturiga asoslangan:
    • SunOS 4.x — Solaris 1.x operatsion tizimidir;
  • Solaris — UNIX System V Release 4 ilovasi + SunOS ishlanmalariga asoslangan Unixsimon operatsion tizim:
    • SunOS 5.x — Solaris 2.x, 7.x va undan keyingi naqllari mavjud;
    • OpenSolaris — SunOS 5.11.

Ochiq manba kodli operatsion tizimlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Unixsimon operatsion tizimlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • BSD (Berkeley Software Distribution) — DEC VAX uchun Unix ilovasi hisoblanib uning: 386BSD, DesktopBSD, DragonFly BSD, FreeBSD, MidnightBSD, NetBSD, OpenBSD, PC-BSD, TrianceOS, TrueBSD talqinlari mavjud;
  • GNU/Hurd — Mach mikroyadrosida ishlaydigan serverlar majmui uchun operatsion tizimdir: Hurd/L4 (L4 mikroyadrosida ishlaydigan serverlar majmui uchun tizim);
  • Linux: Linux (eng mashhur bepul Unixsimon yadro), Cosmoe (Linux yadorsiga asoslangan va AtheOS hamda BeOS tizimlarining koʻplab kodlarida foydalanuvchi tizim), Birlashgan Linux yadrosi, Ubuntu, Debian;
  • OpenSolaris — Solaris tizimining ochiq manba kodli loyihalari: AuroraUX, BeleniX, Jaris, MilaX, marTux, Nexenta OS, NexentaStor, OpenIndiana, OpenSolaris for System z, OSUNIX, Polaris, SchilliX, StormOS;
  • Plan 9 — Bell Labs tomonidan ishlab chiqilgan operatsion tizimlar: Plan B (Plan 9 asosida tuzilgan tizim), Off ++ (Plan 9 asosida), Inferno (Plan 9 asosidagi virtual mashinaga asoslangan tizim);
  • SSS-PC — Tokio universitetida ishlab chiqilgan operatsion tizim;
  • Minix — Endryu Tanenbaum tomonidan operatsion tizim qoʻllanmasi.

Unixsimon boʻlmagan operatsion tizimlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • ReactOS[1] — bu Windows NT arxitekturasining eng yaxshi tamoyillariga asoslangan zamonaviy, bepul va ochiq operatsion tizim (Windows XP, Windows 7, Windows Server 2012 kabi Microsoft mahsulotlari Windows NT arxitekturasida qurilgan). Tizim noldan ishlab chiqilmaganligi bois Linuxga asoslangan emas va UNIX arxitekturasiga hech qanday aloqasi yoʻq;
  • FreeDOS;
  • Haiku.

Mualliflikka oid/ichki, UNIX boʻlmagan va boshqalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • A2 — Bu tizim „Oberon - operatsion tizim va kompilyator“ (Oberon (operatsion tizim)) loyihasi doirasida tuzilgan;
  • AROS (AROS Research Operating System), bepul tarqatiladigan (shu jumladan x86 protsessor liniyasi uchun) operatsion tizimi, AmigaOSʼning gʻoyaviy avlodi;
  • AtheOS;
  • Chrome OS — Google tomonidan ishlab chiqilgan operatsion tizim.

Mobil qurilmalar uchun operatsion tizimlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mashhur mobil operatsion tizimlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Android
  • IOS
  • Tizen
  • Sailfish OS
  • BlackBerry OS
  • Fire OS
  • Harmony OS

Mashhur boʻlmagan mobil operatsion tizimlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Firefox OS
  • Maemo
  • MeeGo
  • Symbian OS
  • Windows Mobile / Windows Phone
  • Ubuntu Touch
  • Palm OS
  • Yandeks.Kit
  • Access Linux Platform
  • Asha Platform
  • Bada
  • Open webOS — Hozirda LG tomonidan aqlli televizorlarda ishlatiladi.
  • LiMo Platform
  • Openmoko
  • Qtopia (Qt Extended)

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ ReactOS Project

Adabiyot

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Вильям Столлингс.. Операционные системы. М.: Вильямс, 2004. ISBN 0-13-031999-6. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Operatsion_tizimlar_roʻyxati&oldid=5219955" dan olindi