Oq dumli suvburgut

Oqdumli suvburgut
Ilmiy tasniflash
Olam:	Hayvonlar
Tip:	Xordalilar
Sinf:	Qushlar
Oila:	Qarchigʻaysimonlar
Urugʻ:	Haliaeetus
Turlari:	Oqdumli suvburgut
Xalqaro ilmiy nomi
Haliaeetus albicilla (Linnaeus, 1758)

Oqdumli suvburgut ( lotincha: Haliaeetus albicilla) — qarchig‘aylar (Accipitridae) oilasiga mansub yirtqich qush.

Tavsif

Oq dumli suvburgutning tanasi uzunligi 70 — 90 santimetrni tashkil etadi, qanotlarini qoqqanda 200 dan 230 santimetrgacha boradi, vazni esa 4 dan 7 kilogrammgacha. Dumi kalta, xanjar shaklida. Voyaga etgan burgutlarning patlari jigarrang, bosh va bo‘yin sarg‘ish, dumi esa oq rangda. Uning ilgich tumshug‘i boshqa yirtqich qushlarga nisbatan och sariq rangda, juda katta va baquvvat. Ko‘z kamalagi  ham och sariq. Berkutdan (Aquila chrysayetos) farqli o‘laroq, oq dumli burgutning panjalari oyoq barmoqlarigacha patlar bilan qoplanmagan. Yosh oq dumli suvburgutining rangi to‘q jigarrang, tumshug‘i zangori tusda. Voyaga yetmagan oq dusli suvburguti ulgaygan sari katta burgutlarga o‘xshab boradi. Besh yoshga yetgach oq dumli suvburguti tashqi ko‘rinishi aynan kattalarnikiga o‘xshaydi. Oq dumli burgutning urg‘ochilari ko‘rinishi va hajmi bo‘yicha erkaklarnikidan sezilarli darajada kattaroq va og‘irroqdir. Parvoz paytida qush keng qanotlarini gorizontal holatda ushlab turadi. Tasqara (Aegypius monachus), boltayutar (Gypaetus barbatus) va Oq boshli qumoy (Gyps fulvus) dan keyin oq dumli suvburguti yirtqich qushlar ichida Yevropada to‘rtinchi o‘rinda turadi.

Tabiiy ozuqasi

Ular baliq yoki suv jonivorlari (qushlar, sutemizuvchilar) bilan oziqlanadilar. Ba’zida o‘laksalarni yeyishi mumkin .

Tasvirlar

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Tarqalishi

Janubiy Orolbo‘yi dengizi  (uyalash); uchib o‘tish va qishlashi — baland tog‘lar va Farg‘ona vodiysidan tashqari deyarli barcha hududlarda. Uchib o‘tishi va qishlashida asosiy hududlar – Aydarko‘l va Dengizko‘l. O‘zbekistondan tashqarida: Shimoliy Yevroosiyo (uyalash); Sharqiy Yevropa, Gʻarbiy, Markaziy va Janubi-sharqiy Osiyo, Shimoliy Hindiston, Koreya, Yaponiya (qishlash). Grenlandiyada – boshqa kenja turi bor.

Yashash joyi

Tekislik va tog‘ etaklaridagi yirik suv havzalari.

Soni

Doimo kam bo‘lgan. So‘nggi yillarda soni ortgan. Yakka holda, juft va guruh bo‘lib uchib o‘tadi; uyalashi sanoqli va nomuntazam; 400 donaga yaqini qishlaydi (Dengizko‘lda 94 tagacha, Janubiy O‘zbekistonda 267 ta). Jami taxminan 10 mingtadan iborat. Dunyodagi populyasiyasi keyingi yillarda 10% ga qisqargan.

Hayot tarzi

Bahorgi uchib o‘tishi – fevral-mart oyida. Qoyalarda in quradi; mart-aprel oyida 1-3-ta tuxum qo‘yadi va 35-40 kun bosib yotadi. Poloponlari iyuniyul oyida ucha boshlaydi. Kuzgi uchib o‘tishi – sentyabr-oktyabr, qishlashi esa noyabrdan fevral oyigacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga oladi. Suvda suzuvchi qushlar, baliqlar, ba’zan o‘laksalar bilan oziqlanadi.

Cheklovchi omillar

Orol havzasida suv rejimining o‘zgarishi, yashash joylarining yo‘qotilishi, brakonyerlik oqibatida qirilib ketmoqda.

Ko‘paytirish

Butun dunyodagi hayvonot bog‘larida ko‘paytiriladi.

Himoya choralari

Ovlashga ruxsast berilmaydi. Sudochye (uyalash joylari), Tuzkon, Dengizko‘l, Qoraqir ko‘li (uchib o‘tish, qishlash davri) buyurtmaxonalarida muhofaza ostiga olingan. SITESning I Ilovasiga va Bonn konvensiyasining I Ilovasiga kiritilgan.

Havolar

• „Орлан-белохвост“. animalbox.ru — Энциклопедия животного мира. 2012-yil 26-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 25-iyun.
• Молодой орлан-белохвост / Haliaeetus albicilla
• Сазонов Сергей. "В царстве орлана-белохвоста". Институт леса Карельского научного центра РАН. Карельский экологический журнал "Зелёный лист", 2011 год; июнь, №1. С. 22-23.