Otsuyak berish

Tavsif

Otsuyak berish (odat).Qiyinchiliklar, janglar va baxtsiz hodisalar paytida qozoq fuqarolari bir-birlarini tanishlarini qoldirmadilar, balki ularga otlar va mashinalar sovgʻa qildilar.Ilgari halok boʻlgan askarlarni dushmandan olib chiqib ketish toʻgʻrisida qat’iy buyruq boʻlgan.Urushda turmush oʻrtogʻini dushmanga qoldirish halokatli hisoblangan.Shu bois, ayniqsa, yurishlar, urushlar, janglar, qonli janglar, yurt va yurt himoyasi paytida har qanday askar piyoda halok boʻlib, dushman qoʻliga tushib qolgan odamga otini berishga majbur boʻlgan.

Misol uchun,XVIII asrda qozoq-qalmoq urushida Botanday botir (Argʻinning otasi Jaqsi Janqutti Botantayevich bi) Abilay xon nomi bilan atalgan.XIX asrda podada qahramon Bukarbay Estekbayevich Nauryzbay botir nomi berilgan.Har bir qozoq yigiti ot berish deb ataladigan bu qahramonlik, saxovatli va axloqiy an’anaga amal qiladi. Bunday jasoratni davlat rahbarlari oʻz vaqtida aytishgan va qahramonlar obroʻsini koʻtarganlar.

Tarix

Koʻchmanchi jamiyatda ataylab urushga oʻrgatilgan otlar boʻlgan.Jang texnikasiga oʻrgatilgan otlarga qozon yoki zarba otlari deyiladi.

Ish tashlash otda bo'lmadi,
Erkaklar biznesi tugaydimi?

Shoir Maxambet Oʻtemisov ta’kidlaganidek, qahramonlarsiz qahramonlar mehnatining oxiri yoʻq.Qurol turiga qarab otni jangga chiqarish usullari mavjud edi.Bu haqda kam narsa maʼlum. Mavjud maʼlumotlar oltin boʻlagiga oʻxshaydi.

Koʻchmanchi jangchilar urushga ketganlarida oʻzlari bilan 2-3 ta ot olib ketishgan.Marko Polo va P.Karpini asarlarida moʻgʻullar 2-3 ot bilan yurish qilgani yozilgan.Amir Temir yurishda har bir askarga ikki, har oʻn, besh, oʻn va oʻn ming ot olishni buyurdi.Otni juftlab yetaklash usuli bor.Uzoq joyga xabar berganda, chavandozni bir kishi boshqaradi. Minglab jangchilarning har biriga bittadan ot boʻlsa va urush boshlansa, bu foydadan koʻra zarari koʻproq boʻlar edi. Shuning uchun barcha qoʻshimcha otlar maxsus otliqlar tomonidan boqilgan.

Jang qizgʻinda bayroqdorning boshiga oʻq uzilib, oʻz nomini yoʻqotib qoʻygan, uning nomidan har qanday qahramon yoki jangchi, hatto piyoda boʻlsa ham uning nomini olgan.Bu „ot berish“ deb ataladi. Marosimning maqsadi armiyani qoʻmondonsiz qoldirmaslik, bayroqni tushirmaslikdir.

Ijodkorlikda

Xalqimiz tarixida Alpomis botirning Bayshubari , Qobilandning Tayburili ,Er Targʻinning Tarlan,Qambar botirning Qoraqaskasi,Arkaliqning Koʻkjali,Telagʻiyning Telkuren,Shoʻraning Taspakeri,Katukeri va boshqalar dostonlardan iborat. b.Shunday personajlar borki, ular bir-birisiz tasavvur qilish qiyin, egasi va nomi bir vaqtda tilga olinib, xalq ongiga singib ketgan. Turkiy xalqlar eposi boshqa xalq dostonlaridan farq qiladi: “Qahramon oʻziga munosib yoʻldosh – harbiy nom topgandagina qahramon boʻladi. Shu paytgacha qancha halokatli, qahramonlik koʻrsatgan boʻlsa ham, qahramon hisoblanmaydi. Shuning uchun qahramon yaxshi ot qidira boshlaydi. Chunonchi, Qoʻbilandi botir Qurtkaga uylanib, oʻz yurtiga qaytganida otlar podasi ichida koʻm-koʻk toychoqni koʻrib: “Oʻz-oʻzidan koʻngli togʻdek boʻlsin!

U sizning nomingiz va jangda hamrohingiz boʻladi.Va sizning ismingiz sizning qoʻlingizda emas.”Gijja tutib olgan yashil toychoq koʻp oʻtmay koʻk qulini tugʻadi.U tugʻilishi bilanoq,Kurt unga alohida gʻamxoʻrlik qiladi. Qul uchun maxsus chodir tikilib, tuyogʻi yerga tegmasdan qorniga oʻralib, ogʻzini puflab nafasini ochadi.

Qoʻshiqda otni parvarishlash, tarbiyalash, boqish, davolash usullari batafsil bayon etilgan.Ma’lumki, yaxshi otlar bolalikdan issiqdan, shamoldan, yomgʻirdan asrash maqsadida oʻz uylarida, yopiq qoʻralarda boqiladi. Tulporani yaratish davri odatdagidek 2-3 oy emas, balki bir necha, hatto oʻnlab yillar davom etadigan juda qiyin va murakkab ishdir.

Er Targʻinning tarlan oti sharhida tulpor otining shaxsini koʻramiz.Kuyda yemaydi, tayda, kunanda yemaydi, tanada oʻrgatadi.Besh yoshida beshta tugʻmas aygʻir bor, olti yoshda oqlanadi.Qoʻshiqda hatto arpa va bugʻdoyni boqish haqida gap boradi. Tulporani koʻrkam koʻrinishga keltirish uchun xoʻtikdan to toʻqqiz yoshli bolagacha sabr-toqat kerak boʻladi. „Yuzdan tez, mingdan tulpor“, „Tulpar tagini topadi“, „Tulparning izi bitmas, tuyogʻi qolmas“ kabi maqollar tekin emas.

Siluet baland, ayniqsa tuyoqlari oddiy ot tuyoqlaridan bir necha barobar katta.Tulpor shunchalik qiziganki, ikki boʻlak qum bilan ikki eshakni tutib olib, rostdan ham qizib ketganda ikki baravar koʻpaysin, deb qopni pichoq bilan kesib tashladi.Issiq ot bir necha joyda arqon bilan toʻxtatildi.Agar birinchi arqon uzilgan boʻlsa, ikkinchisi va uchinchisi hali ham mavjud. Qajdenbek va Raushanbekning tulporlari shunday toʻxtatildi. Har bir ot tulpor emas. Tulporaning nasl-nasabi olijanob, tabiatan betakror, yaratilishi uzoq yillar davom etadi.

Manbalar

1. Qozoq xalqining urf-odatlari kitobi, Otamura 2011-yil.

2. http://ardaktylar.kz/articles/atsjek-berud-mn/(inaccessible+link)

3.http://www.egemen.kz/en/bas-bet/82-zhanalyktar-muragaty/9423-d1-8d-d1-82-d0-bd-d0-be-d0-b3-d1-80- d0-b0-d1-84-d0-b8-d1-8f-d0-bb-d1-8b-d2-9b-d1-8d-d1-82-d1-8e-d0-b4-d1-82-d0- b5-d1-80-2 (Wayback Machine saytida 21-dekabr 2014-yil sanasida arxivlangan) Мұрағатталған 2014-yil 21-dekabr ichida.