Ozarbayjon — Xitoy munosabatlari
 | |
 Ozarbayjon |
 Xitoy |
Ozarbayjon Respublikasi bilan Xitoy Xalq Respublikasi oʻrtasida siyosiy, iqtisodiy va boshqa sohalardagi ikki tomonlama diplomatik munosabatlar.
Diplomatik munosabatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Xitoy Ozarbayjon mustaqilligini 1991-yil 27-dekabrda tan olgan. Ikki davlat oʻrtasida diplomatik munosabatlar 1992-yil 2-aprelda oʻrnatilgan[1]. Xitoy Xalq Respublikasining Ozarbayjondagi elchixonasi 1992-yil avgust oyida Boku shahrida ochilgan. Ozarbayjon Respublikasining Xitoydagi elchixonasi 1993-yil 3-sentabrda Pekinda ochilgan.
1994-yil 7-10-mart kunlari Ozarbayjon Prezidenti Haydar Aliyev Xitoyga xizmat safari bilan borgan. Aliyev Xitoy Prezidenti Jiang Zemin va Bosh vazir Li Pen bilan uchrashgan. Tashrif chogʻida ikki davlat oʻrtasida 8 ta shartnoma imzolangan. Uchrashuvda yetakchilar Xitoy va Ozarbayjon oʻrtasidagi doʻstona munosabatlarni yaxshilash asoslari toʻgʻrisidagi qoʻshma bayonotni imzoladilar. Ikki davlat oʻrtasida havo qatnovini ochish, fan, texnika, madaniyat, tibbiyot, televideniye va turizm sohalarida hamkorlik qilish toʻgʻrisida ham kelishuvlar imzolangan[2].
1994-yil 8-martda Haydar Aliyev Xitoy Xalq Respublikasi Davlat kengashi Bosh vaziri Li Pen bilan uchrashdi.
1996-yil 17-18-aprel kunlari Xitoy Xalq Respublikasi Bosh vazirining oʻrinbosari Szyan Szemin Ozarbayjonga tashrif buyurdi va Haydar Aliyev bilan uchrashdi.
1997-yil 27-30-avgust kunlari Xitoy Xalq Respublikasi Xalq Vakillari Assambleyasi Raisining oʻrinbosari Van Binsian boshchiligidagi delegatsiya Ozarbayjonda tashrif bilan boʻldi. Tashrif davomida ikki davlat oʻrtasidagi iqtisodiy hamkorlikni mustahkamlash, Ozarbayjon va Xitoy parlamentlari oʻrtasidagi aloqalarni yanada rivojlantirishga qaratilgan uchrashuvlar boʻlib oʻtdi. Xitoy Xalq Kongressi delegatsiyasi Ozarbayjon parlamentiga texnik yordam sifatida 60 ming dollar ajratdi[3].
2008-yil 7-avgustda Ozarbayjon prezidenti Pekinda 2008-yilgi yozgi Olimpiya oʻyinlarining ochilish marosimida ishtirok etish uchun Xitoyga tashrif buyurdi[4].
Ilhom Aliyev 2019-yilning 24-aprel kuni Xitoy Xalq Respublikasi Raisining taklifiga binoan „Bir kamar, bir yoʻl“ xalqaro forumida ishtirok etish uchun amaliy tashrif bilan Xitoyga keldi[5]. 2019-yilning 25-aprelida Ozarbayjon va Xitoy 821 million dollarlik hujjat imzoladi.
Ozarbayjon parlamentida Xitoy bilan munosabatlar boʻyicha ikki tomonlama ishchi guruhi faoliyat yuritmoqda. Guruh rahbari Siyovush Novruzov[6].
Butunxitoy xalq vakillari kongressida ikki tomonlama ishchi guruhi mavjud.
Tomonlar oʻrtasida 88 ta shartnoma imzolandi.
Xitoy Qorabogʻ hududini Ozarbayjon Respublikasining xalqaro huquqiy qismi sifatida tan oladi, Ozarbayjon ham oʻz navbatida Xitoyning umumiy siyosatini qoʻllab-quvvatlaydi va Tayvanni Xitoyning yagona qismi sifatida tan oladi.
Iqtisodiyot sohasida[tahrir | manbasini tahrirlash]
Xitoy Ozarbayjonning toʻrtinchi yirik savdo hamkoridir[7].
2015-yilda Ilhom Aliyevning Xitoyga davlat tashrifi chogʻida „Ipak yoʻli iqtisodiy kamarini“ yaratishni birgalikda ragʻbatlantirish toʻgʻrisidagi anglashuv memorandumi imzolangan[8].
Davlat bojxona qoʻmitasining statistik maʼlumotlariga koʻra, 2017-yilda Ozarbayjon va Xitoy oʻrtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 1,298 milliard AQSh dollarini yoki Ozarbayjon umumiy savdo aylanmasining 5,7 foizini tashkil etgan boʻlib, bu 2016-yildagi tovar aylanmasidan 33,16 foizga oshgan. 2017-yilda Ozarbayjon Xitoyga 433,8 million AQSh dollari miqdorida mahsulot eksport qildi, Xitoydan 854,5 million AQSh dollari miqdorida mahsulot import qildi. 2017-yilda eksport qilinadigan asosiy mahsulotlar yoqilgʻi, kimyo va plastmassalar boʻldi. Xitoydan elektr jihozlari, transport vositalari, kiyim-kechak va mebellar keltirilgan[7].
Ozarbayjon Xitoyning import tovarlarining birinchi xalqaro koʻrgazmasida ishtirok etdi, unda Ozarbayjonning 32 kompaniyasi 200 turdagi mahsulot bilan namoyish etildi.
2019-yilning birinchi choragi yakunlariga koʻra, Ozarbayjon va Xitoy oʻrtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 2,4 barobar oshgan. Xitoyning Ozarbayjon iqtisodiyotiga kiritgan sarmoyasi 800 million AQSh dollarini, Ozarbayjonning Xitoy iqtisodiyotiga kiritgan sarmoyasi 1,7 milliard AQSh dollariga yetgan[9].
Xitoyda Ozarbayjonning uchta savdo uyi mavjud. Uxan, Shanxay, Xarbin, Jinan shaharlarida Ozarbayjonning savdo boʻlimlari ochilgan, ular G-Hub savdo markazlari orqali Ozarbayjon oziq-ovqat sanoati mahsulotlarini sotish bilan shugʻullanadi. G-Hub Fortune Global 500 kompaniyasiga tegishli Grenlandiya guruhiga mansub[10].
TRASEKA yoʻnalishi yuklarni tashishda qoʻllaniladi. Shu bilan birga, Xitoy nafaqat Ozarbayjonga mahsulot yetkazib beradi, balki ushbu yoʻnalish boʻyicha Ozarbayjon orqali Yevropaga ham yuk olib boradi[11].
| Yil | 2020[12] | 2021[13] |
|---|---|---|
| milliard dollar | 1.85 | 1.78 |
| jami aylanmaning % | 7.55 | 5.25 |
| Yil | 2020[12] | 2021[13] |
|---|---|---|
| ming dollar | 432 760,54 | 141 148,55 |
| umumiy eksportga nisbatan % | 3.15 | 0,64 |
| Yil | 2020[12] | 2021[13] |
|---|---|---|
| ming dollar | 1 413 824,48 | 1 639 492,64 |
| umumiy importning % | 13.18 | 14.01 |
Madaniyat sohasida[tahrir | manbasini tahrirlash]
1995-yil 12-21-aprel kunlari Pekin xalqaro koʻrgazmalar markazida ozarbayjonlik rassom Sattor Bahlulzoda asarlari koʻrgazmasi boʻlib oʻtdi.
2019-yil noyabr oyida Xitoy poytaxti Pekinda Haydar Aliyev jamgʻarmasi va Ozarbayjonning Xitoydagi elchixonasi koʻmagida „Ozarbayjon musiqa oqshomi“ nomli konsert boʻlib oʻtgan[14].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „BILATERAL RELATIONS“. beijing.mfa.gov.az. 13-iyul 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 29-may 2019-yil.
- ↑ „Welcome to Heydar Aliyevs Heritage Research Center“. lib.aliyev-heritage.org. 20-mart 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 29-may 2019-yil.
- ↑ „Welcome to Heydar Aliyevs Heritage Research Center“. lib.aliyev-heritage.org. 13-avgust 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 29-may 2019-yil.
- ↑ „Независимый Азербайджан“. republic.preslib.az. 23-may 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 29-may 2019-yil.
- ↑ „Вице-премьер: Азербайджано-китайское сотрудничество полностью соответствует интересам народов двух стран“ (ruscha). Trend.Az (25-aprel 2019-yil). 26-aprel 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 29-may 2019-yil.
- ↑ „Межпарламентская рабочая группа по отношениям с Китаем“ (ruscha). Милли Меджлис АР Официальный сайт. 29-aprel 2022-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 29-aprel 2022-yil.
- ↑ 7,0 7,1 „В 2017 году товарооборот между Азербайджаном и Китаем достиг высшего исторического уровня“ (ruscha). azertag.az. 12-yanvar 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 29-may 2019-yil.
- ↑ Sputnik. „В Баку предложили создать рабочую группу в области транспорта с Китаем“ (ruscha). Sputnik Азербайджан. Qaraldi: 29-may 2019-yil.
- ↑ „Азербайджан в 2019 году откроет два торговых дома в Китае“. interfax.az. 6-may 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 29-may 2019-yil.
- ↑ „В Китае открылось азербайджанское торговое представительство - ФОТО“ (ruscha). Day.Az (30-dekabr 2021-yil). 3-yanvar 2022-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-yanvar 2022-yil.
- ↑ „Китай активизирует отправку грузов в Европу через Азербайджан - статья в "Коммерсантъ"“ (ruscha). Day.Az (21-aprel 2022-yil). 29-aprel 2022-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 29-aprel 2022-yil.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 „Статистика внешней торговли АР за 2020 год“ (az). Таможенный комитет АР Официальный сайт. 6-noyabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 7-noyabr 2021-yil.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 „Статистика внешней торговли АР за 2021 год“ (az). Таможенный комитет АР Официальный сайт. 31-yanvar 2022-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 29-aprel 2022-yil.
- ↑ „При поддержке Фонда Гейдара Алиева в Пекине прошел «Вечер азербайджанской музыки»“ (ruscha). azertag.az. 1-mart 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-noyabr 2019-yil.