Ozarbayjon filmi
| Ozarbayjon filmlari soni 3000+ [1] |
|---|
|
| Ozarbayjon filmlari roʻyxati (ozar.) |
| 1890-yillar |
| 1900-yillar |
| 1910-yillar |
| 1920-yillar |
| 1930-yillar |
| 1940-yillar |
| 1950-yillar |
| 1960-yillar |
| 1970-yillar |
| 1980-yillar |
| 1990-yillar |
| 2000-yillar |
| 2010-yillar |
Ozarbayjon kinematografiyasi — Ozarbayjonda suratga olingan filmlardan iborat.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ovozsiz davr
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ozarbayjon kinematografiyasi tarixi 1898-yil 2-avgustdan boshlanadi. Ilk filmlar Aleksandr Mishon tomonidan suratga olingan xronika syujetlari („Bibihaybatda neft fontani yongʻini“, „Balaxanida neft fontani“, „Shahar bogʻida xalq hordigʻi“, „Kavkaz raqsi“ va b.) va „Ilashding“ badiiy kinosyujetdan iborat edi.[2][3]
1915-yilda Kavkazda Pirone aka-ukalari ochgan aksiyadorlik jamiyatlari (savdo uylari) tomonidan Boku, Tbilisi, Irevan shaharlarida prokat kontorlari ochildi. 1915-yilda ushbu jamiyat neft sanoatchilarining mablagʻi bilan Ibrohimbey Musabeyovning „Neft va millionlar saltanatida“ romani asosida shu nomdagi ilk Ozarbayjon badiiy filmini suratga olishni boshladi. Filmni suratga olish uchun Sankt-Peterburgdan rejissyor Boris Svetlov taklif qilindi. Tabiat manzaralari Bokuda va chekka qishloqlarda, pavilyonga tegishli sahnalar esa Tbilisida suratga olinar edi. Filmda Lutfalibey rolini Husayn Arablinskiy oʻynadi. 1916-yilda Bokuda Uzeyir Hojibeyovning „Arshin mol oluvchi“ operettasi asosida ilk Ozarbayjon kinokomediyasi suratga olindi. 1919-yilda esa „Ozarbayjon mustaqilligi yubileyi munosabati bilan oʻtkazilgan tantana“ nomli toʻliq metrajli film ekranlarda namoyish qilindi.[2][4]
1923-yilda Ozarbayjon Foto-Kino Idorasi taʼsis etildi. AFKI alohida aksiyadorlarning foto, kinoteatr va prokat kontorlarining milliylashtirilishi va birlashtirilishi chora-tadbirlarini amalga oshirar edi. Oʻsha vaqtlar AFKI qoshida Bokuda „Tayyora“, „Edison“, „Milyon“, „Ladya“, „Maʼdanchi“ va boshqa kinoteatrlar ham bor edi. 1924-yilda AFKI ikki seriyali „Qiz qal’asi afsonasi“ nomli badiiy filmi ekranlarga chiqardi. Etnografik jihatdan qiziqarli boʻlgan bu filmda mualliflar Sharq ekzotikasini chetlab oʻta olmagandilar.[2]
Ozarbayjonda milliy rejissyor va aktyor kadrlarni tayyorlash uchun 1925-yilda Shamil Mahmudbeyov tashabbusi bilan AFKI qoshida studiya tashkil etildi. Jafar Jabborli, Mikayil Mikayilov va boshqalar shu yerda tahsil oldilar. Filmlarning badiiy kayfiyatini oshirish, milliy kadrlarning rivojlanishiga yordam maqsadida Bokuga Vsevolod Pudovkin, Nikolay Shengelaya, Mixail Chiaureli kabi mashhur kinorejissyorlar, shuningdek, Aleksandr Galperin, Ivan Frolov, Dmitriy Feldman, Leonid Kosmatov, Yevgeni Shneyder va boshqa kinooperatorlar taklif qilindi, Jafar Jabborli, Abbos Mirza Sharifzoda va boshqalar kino ishiga jalb etildi.[2]
AFKI keyinchalik „Azdavlatkino“ (1926-1930), „Azerkino“ (1930-1933), „Azfilm“ (1933), „Azdavlatsanoati“ (1934), „Azerfilm“ (1935-1940), „Boku kinostudiyasi“ (1941-1959) kabi nomlarda faoliyat yuritdi, 1961-yildan J. Jabborli nomidagi „Ozarbayjonfilm“ kinostudiyasi deb nomlandi.[2]
Xurofot va jaholatga qarshi kurash, inqilob, ayol ozodligi 1920-yillarda Ozarbayjon kinosining asosiy mavzusi edi. „Bismillah“, „Vulqon ustidagi uy“, „Hoji Qora“ kabi kinoasarlari, shuningdek, oʻz ozodligi yoʻlida kurash olib borgan Ozarbayjon ayoli obrazini badiiy va real jihatdan ifoda qiluvchi „Sevil“ oʻsha davrda yaratilgan muvaffaqiyatli filmlardan hisoblanadi. XX asrning 20-yillarida Bokuda mahalliy operatorlar va xorijiy kino shirkatlarining namoyandalari tomonidan shahar hayotidan, neft maʼdanlaridan hikoya qiluvchi kinoxronikalar va hujjatli filmlar suratga olindi. 1920-yilda „Bokuda 9 oltin Qoʻshinning rasmiy chorrahasi“ nomli ilk xronik kinojurnal suratga olindi. Shu yili „Sharq xalqlarining birinchi qurultoyi“ xronika filmi ham namoyish qilindi. Keyingi yillarda muayyan hodisalar bilan bogʻliq kinoreportajlar tayyorlandi: „Sovet Ozarbayjonining 3-yubileyi“, „Suraxani neft maʼdanlarida yongʻin“, „Narimon Narimonov janozasi“, „Frunze ishtiroki bilan Oltin Qoʻshin manevri“ va boshqa hujjatli filmlar bilan birga ilmiy-ommabop filmlarning ham suratga olinishi boshlandi.[2]
1925-yilda rejissyor Abbos Mirza Sharifzoda respublikaning madaniy va iqtisodiy hayotini hikoya qiluvchi „Ozarbayjonga sayohat“ filmini yakunladi. 1920-yillarda Ozarbayjon kinosida tarixiy-hujjatli filmlar bilan birga, tomoshabinlarni yosh respublikaning xoʻjalik va madaniy hayotidagi oʻzgarishlar bilan tanishtiruvchi „Ozarbayjon ekrani“ kinojurnali (yilda 4-5 nomer) chop etila boshlandi. Bu yillar Ozarbayjon hujjatli filmida Mikayil Mikayilov, Aleksandr Makovskiy, Aleksandr Litvinov kabi tajribali rejissorlar, Yakov Tolchan, Ivan Tartakovskiy kabi operatorlar faoliyat koʻrsatardi.[2]
1930-yillar
[tahrir | manbasini tahrirlash]
1930-yillarda Ozarbayjon kinematografiyasida Sayfulla Badalov, Vladimir Yeremeyev, Alaskar Alakbarov va boshqalari faoliyat koʻrsata boshladilar. Bu sanʼatkorlarning filmlarida ilk besh yilliklarda respublikaning hayoti, kolxozning tashkil etilishi, madaniyat sohasidagi muvaffaqiyatlar, Ozarbayjonda neft sanoatining yangi texnika bilan jihozlanishi oʻz aksini topgandi. Hujjatli filmning imkoniyatlari bilan birga dardli inson obrazini jonlantirish sohasidagi urinishlar oʻsha davrning badiiy yutuqlaridan biridir.[2]
1930-yillar boshlarida mavzusi zamonaviy hayotdan olingan, maishiy hayot badiiy shaklda tasvirlangan, shuningdek, tarixiy-inqilobiy mavzularda filmlar suratga olinardi: „Latif“, „Ismat“, „Olmos“ va „Yangi gorizont“, „Bokuliklar“, „Viloyatliklar“ va b.[2]
1935-yilda Azerfilmning Moskvadagi Mejraypromfilm kinostudiyasi bilan birga ishlangan „Moviy dengiz sohilida“ badiiy filmi bilan Ozarbayjonda ovozli kino asarlari ishlab chiqarila boshlandi. Filmdagi bosh rollarda mashhur sovet kinoaktyorlari Lev Sverdlin, Nikolay Kryuchkov, Yelena Kuzmina va boshqalar ishtirok etdilar. 1936-1941-yillarda ekranlarda 10 dan ortiq ovozli film namoyish etildi. 1930-yillarda ovozli kinoning yaratilishi bilan hujjatli kinoning ham ijodiy imkonlari kengaydi. „Shuhratli Ozarbayjon“ bir qismli hujjatli xronika kinosaylanmasida ilk bora diktor matni ocherk qahramonlarining chiqishi bilan sinxron berildi. 1939-yildan „Ozarbayjon ekrani“ kinojurnali „Ordenli Ozarbayjon“ (yilda 36 raqam) nomi ostida chiqa boshladi, 1930-yillarning ovozsiz filmlaridan toʻliqmetrajli „Sharqqa yoʻl“, „Ozarbayjon sanʼati“ filmlari eʼtiborga molikdir.[2][5]
1940-yillar
[tahrir | manbasini tahrirlash]1940-yilda rejissorlar Mikayil Mikayilov va Vladimir Yeremeyev Ozarbayjonda Sovet hokimiyati tashkil topganining 20 yilligi munosabati bilan „Yigirmanchi bahor“ hujjatli filmini yaratdilar.[5]
Ikkinchi jahon urushi yillarida qahramon jangchilar Kamol Qosimov va Baxtiyor Karimovga bagʻishlangan „Vatan oʻgʻli“ va „Baxtiyor“ kinonovellalari, Mirza Fatali Axundovning hayot va faoliyatiga tegishli „Sabuhi“, bir-biriga syujetlar bilan bogʻlangan uch kinonovelladan iborat „Bir oila“, urush davrida dengizchilarning koʻrsatgan jasoratlariga bagʻishlangan „Suvosti kemasi T-9“ badiiy filmlari suratga olindi.[5]
Ikkinchi jahon urushi paytida Ozarbayjon hujjatli kinosining bir guruh kino rejissorlari va operatorlari jang maydoniga borib, askarlarning qahramonliklarini suratga oldi. Oʻsha materiallar xususiy koʻrsatuv sifatida askarlarga koʻrsatish uchun turli frontlarga joʻnatildi. Bu davrda Ozarbayjon xalqining orqa frontdagi xizmatini aks ettirgan kinojurnallar, kinoocherklar ham yaratildi. „Vatan yoʻlida“, „Qaygʻu“, „Maktubga javob“ va b. 1944-yilda Boku kinostudiyasi Moskva Hujjatli Filmlar Studiyasi bilan birga Kaspiy dengizchilarining qahramonligidan hikoya qilgan „Kaspiyliklar“ toʻliq metrajli hujjatli filmni suratga oldilar.[5]
1945-yilda Ozarbayjonda Sovet hokimiyati tuzilishining 25 yilligiga bagʻishlab rejissor Husayn Sayidzoda „Abadiy oʻtlar diyori“ toʻliq metrajli hujjatli filmni suratga oldi. Shu yili Uzeyir Hojibeyovning „Arshin mol oluvchi“ musiqali komediyasi qaytadan sahnalashtirildi. Rejissorlar Rizo Tahmasb va Nikolay Leshshenko milliy koloritdagi xalq yumorini saqlab qolish bilan porloq realist kinokomediya yarata oldilar. Film SSSR da, shuningdek, dunyoning bir necha mamlakatida muvaffaqiyat qozondi. „Arshin mol oluvchi“ filmi uchun rejissorlar Riza Tahmasb va Nikolay Leshshenko, bastakor Uzeyir Hojibeyov, aktyorlardan Rashid Behbudov, Laylo Badrbeyli, Odila Husaynzoda, Munavvar Kalantarli va Lutfali Abdullayev 1946-yilda SSSR Davlat mukofotiga loyiq koʻrildi.[5]
Urushdan keyingi yillarda „Sovet Ozarbayjoni“ (Yilda 36 son, „Ordenli Ozarbayjon“ kinojurnalining yangi nomi) bilan birga „Yosh nasl“ (yilda 4 son) kinojurnali ham efirga uzatila boshlandi. 1945-50-yillarda hujjatli kino sohasida ssenaristlar Imron Abbasov, Adham Qulubeyov, rejissyorlar Zaynab Kazimova, Latif Safarov, operator Arif Narimonboyev, bastakorlar Qora Qorqayev, Tofiq Quliyev va boshqalar faoliyat koʻrsata boshladilar. Janubiy Ozarbayjon xalqining 1945-1946-yillardagi ozodlik kurashini hikoya qiluvchi „Arazning narigi tomonida“ toʻliq metrajli filmi diqqatga sazovor boʻldi.[5]
1950-yillar
[tahrir | manbasini tahrirlash]
1940-yillar oxiri — 1950-yillar boshlarida Boku kinostudiyasining asosiy eʼtibori badiiy-hujjatli va publitsistik filmlarni suratga olishga yoʻnaltirildi, bu davrda faqat „Fatalixon“ va „Boku chiroqlari“ badiiy filmlari suratga olindi. Ozarbayjon kinosining yangi taraqqiyot bosqichi 1950-yillar oʻrtalaridan boshlanadi. Bu davrda milliy ssenarist, rejissyor, operator, rassom kadrlari yetishib chiqdi. Ularning koʻpchiligi Umumittifoq Davlat Kinematografiya Institutida taʼlim olganlar. Shu yillarda badiiy filmlar sonining koʻpayishi ularning mavzu doirasining kengayishiga sabab boʻldi. Ekranda ishchi va kolxozchilarning, turli kasb egalarining xizmati va hayoti oʻz aksini topdi: „Qizigan quyosh ostida“, „Qora toshlar“, „Soyalar poymol boʻlar“, „Uning keng koʻngli“, „Uni kechirish mumkinmi?“, „Bizning koʻcha“, „Katta tayoq“, „Telefonchi qiz“, „Oʻgay ona“. [5]
Ozarbayjonda Sovet hokimiyati gʻalabasining 30 yilligi munosabati bilan 1950-yilda „Sovet Ozarbayjoni“ rangli toʻliq metrajli hujjatli film yaratildi. Film 1951-yilda Kann kinofestivalining maxsus mukofotiga loyiq koʻrildi. Keyingi yillarda zamonaviylik mavzusi xalq maishiy hayoti, mehnat yutuqlari hujjatli kino ustalarining ijodkorligida alohida joy olgandi: „S.M.Kirov nomidagi koʻrfazda“, „Ozarbayjon fani“, „Bizning Ozarbayjon“.[5]
„Boku va bokuliklar“, „Ozarbayjon madaniyati bahori“, „150 yil. Mirza Fatali Axundov“ va boshqa sovet kinosi sanʼatining taniqli namoyandalaridan hisoblangan „Kaspiy dengizchilari haqida doston“ va „Dengizni fath etganlar“ filmlarini rejissor Roman Karmen Boku kinostudiyasida suratga olgan. Oʻsha yillarda dengiz neftchilarining fidokor xizmati va hayoti aks etgan. Bu filmlarga koʻra rejissyor Roman Karmen, operatorlar Javanshir Mammadov va Sergey Medinskiy Lenin mukofotiga loyiq koʻrildilar.[5]
Boku kinostudiyasida turli mavzularda filmlar suratga olingan. 1957-yilda suratga olingan „Bir mahallali ikki yigit“ filmi Sharq mamlakatlaridan birida xalqning ozodlik va demokratiya yoʻlidagi kurashidan hikoya qiladi. Partisan Mehdi Husaynzodaga bagʻishlangan „Uzoq sohillarda“ filmi esa Ozarbayjonning, shuningdek, sobiq sovet kinosi yutuqlaridandir. Dinamik, ziddiyatli hodisalar, aniq berilgan xarakterlar, operator va rejissyor ishining yuksak saviyasi filmga katta shuhrat keltirgan.[5]
1960-yillar
[tahrir | manbasini tahrirlash]1960-yillar boshlaridan Ozarbayjonda rangli filmlarning suratga olinishi kengayib bordi. „Goʻroʻgʻli“ badiiy filmi Ozarbayjon katta ekranli rangli kinosining ilk namunasidir. „Sahar“ filmi Bokuda 1905-1907-yillar inqilob hodisalaridan hikoya qiladi. „Qoʻshiq shunday yaraladi“ filmi Dogʻiston xalq shoiri Sulaymon Stalskiyga bagʻishlangan. „Muhabbat dostoni“ „Layli va Majnun“ mavzulari asosida suratga olingan.[5]
„Arshin mol oluvchi“ filmidan eʼtiboran Ozarbayjon kinosida musiqali komediya janriga qiziqish kuchaydi. „Koʻrish“, „U boʻlmasin, bu boʻlsin“, „Romeo mening qoʻshnim“, „Ahmad qayerda?“, „Arshin mol oluvchi“, „Qaynana“ va boshqa filmlarda bu anʼana davom ettirilgan.[5]
XX asrning 60-70-yillari kinematografiyaga yoshlarning katta guruhining kelishi bilan alohida ahamiyat kasb etgan. Ularning oʻrta va katta naslga mansub xodimlar bilan hamkorligi Ozarbayjon kinosining professional saviyaga koʻtarilishiga, milliy oʻziga xoslik, gʻoya chuqurligi bilan farqlangan filmlarning paydo boʻlishiga sabab boʻlgandi. Masalan, „Bir janub shahrida“ filmi markazida yangilik va eskilik kurashi, insonning eskirgan odatlari asoratidan xalos boʻlish jarayoni turadi. 1966-yilda Ozarbayjonfilmda rassom va rejissyor-multiplikator kurslari ochildi. 1969-yilda Ozarbayjonfilmda yaratilgan multiplikatsiya sexida Alla Axundovaning Ozarbayjon xalq ertaklari asosida yozgan ssenariy asosida bir qismli rangli „Mitti“ multfilmi suratga olindi.[5]
Ozarbayjon badiiy televideniye filmlaridan „Tugʻilgan kun“ alohida farqlanadi. „Dantening yubileyi“, „Yolgʻiz orolni oʻzing bilan olib borolmaysan“, „Oʻtgan yilning soʻnggi kechasi“ va boshqa badiiy filmlar ham Ozarbayjon televideniyesi mahsulotidir. „Uzeyir umri“ televideniye filmi keng arxiv materiallari asosida yaratilgan.[5]
1960-yillarning hujjatli kinosida Oqtay Mirqasimov, Yalchin Afandiyev, Ruslan Shahmaliyev, Teymur Bakrzoda, Nijat Bakrzoda kabi yoshlar oʻz faoliyatini boshladi.[5] Oqtay Mirqasimovning „Dengiz“, „Qobuston“, „Bu haqiqat ovozidir. Bastakor Qora Qorayev“, „Bastakor Qora Qorayev. Opus-78“ filmlarida 1960-yillarning ikkinchi yarmida hujjatli kino uslubidagi turli oʻzgarishlar (diktor matnlarining boʻlmasligi, poetik ruhiyat, aniq montaj) oʻzini koʻrsatadi. Oʻsha filmlarga koʻra 1967-yilda Oqtay Mirqasimov Ozarbayjon Lenin Komsomoli mukofotiga loyiq koʻrildi. Bu bilan birga „Samad Vurgun“ filmi rejissyori Yalchin Afandiyevga, ssenariy muallifi Ismoil Shixliga, operator Z.Mammadovga, Jafar Jabborli xotirasiga bagʻishlangan „Soʻlmaz bahor kabi“ filmi rejissyori Jahongir Zeynalliga Ozarbayjon Lenin Komsomoli mukofoti topshirildi.[5]
1970-yillar
[tahrir | manbasini tahrirlash]1970-yillarning baʼzi filmlarida Ikkinchi dunyo urushi mavzusi aks etgan: „Bizning Jabish muallim“, „Boku shamollarga asir“, „Oʻrdak sasi“ va „Sherikli non“ filmida urushning soʻnggi oylaridagi Boku hayoti oʻzgacha samimiylik bilan tasvirlangan. Oʻsha davr filmlarida maʼnaviy-axloqiy muammolar, zamonaviy hayotga turli qarashlar, inson xarakterlari tahlili, yosh naslning shakllanishi va boshqa mavzular asosiy oʻrin egallagan: „Bolalikning soʻnggi kechasi“, „Kun oʻtdi“, „Eng vojib intervyu“, „Balli, qizlar…“, „Hayot bizni sinaydi“, „Baxt qaygʻulari“ va boshqa filmlarni keltirish mumkin.[5]
1970-yildan Ozarbayjonfilm kinostudiyasida „Tanqidchi“ satiric kinojurnali chop etila boshlandi. Kinojurnalda jamiyatning antipodlari, kundalik hayotda va xoʻjalikda uchraydigan kamchilik va nuqsonlar tanqid ostiga olingandi.[6]
1970-80-yillarda tarixiy-inqilobiy janrda bir qator qiziqarli, original filmlar suratga olindi. Mosfilm kinostudiyasi bilan birgalikda yaratilgan Narimon Narimonovning faoliyatini hikoya qiluvchi „Yulduzlar soʻnmaydi“ filmi bu jihatdan diqqatga sazovordir. Samad Vurgunning „Komsomol poemasi“ motivlari asosida suratga olingan „Yetti oʻgʻil istayman…“ filmi 1920-yillarning komsomolchilariga bagʻishlangandi. Yuksak gʻoya, vatandoshlik motivlari bilan kinematografiya ifoda vositalarining mosligi, ajoyib aktyor roli bu filmning muhim yutuqlaridandir. „Mahalla shamoli“ filmi Ozarbayjon kinosi tarixida xorijiy mamlakat (Chexoslovakiya) studiyasi bilan hamkorlikda yaratilgan ilk asardir, „Soʻnggi oʻtish“, „Qatir Mammad“ filmlarida sovet hokimiyatining ilk yillarida Ozarbayjon qishlogʻida boʻlib oʻtgan sinfiy kurashni tasvirlaydi. „Sevinch buxtasi“, „Otlarni egarlang“, „Ishorani dengizdan kuting“ filmlari ham tarixiy mavzulardadir.[5]
„Nasimiy“ filmida feodal dunyo nohaqliklariga qarshi chiqqan shoir hayoti va u davrninh ijtimoiy va axloqiy muammolari aks etgan. „Dada Qoʻrqud“ filmi esa poetikligi bilan farqlanadi. „Babek“ filmida IX asr sarkardasi Babek boshchiligida Xalifalikka qarshi xalq kurashi tasvirlangan. „Nizomiy“ filmida Nizomiy Ganjaviyning, „Gʻam panjarasi“ filmida esa Jalil Mammadqulizoda obrazi jonlantirilgan.[5]
1970-yillarda „Fitna“, „Tulki hajga ketmoqda“, „Mittivoyning yangi sarguzashtlari“, „Shoqol bolasi shoqol“ va boshqa multfilmlar ishlab chiqarila boshlandi. Rejissor Vaqif Behbudovning „Ilhom“, „Goʻzal Fatma“ va „Moʻjizalar oroli“ multfilmlari Umumittifoq televideniye filmlari festivalida mukofotga loyiq koʻrildi. Oʻsha davrda Ozarbayjonfilm kinostudiyasi ovozli (oq-qora, rangli), katta ekranli, panorama va katta formatli filmlarda ovozning stereoofonik yozilishini taʼminlangan yangi kino uskunalar bilan jihozlangan.[5]
Oʻsha davrda Ozarbayjonfilm kinostudiyasida yilda tahminan 7 badiiy film, 20 hujjatli va ilmiy-ommaviy film ishlab chiqarildi. 7 va −21-Umumittifoq kinofestivallari (1974, 1988), kinohavaskorlarining 40-xalqaro festivali (UNIKA-78) Bokuda oʻtkazildi.[5]
1980-yillar
[tahrir | manbasini tahrirlash]1970-yillar oxirida va 1980-yillarda Ozarbayjon kinosida maʼnaviy-axloqiy muammolarga eʼtibor yana-da ortgan. Ssenarist Rustam Ibrohimbeyov bilan rejissyor Rasim Ojagov filmlarida murakkab psixologik vaziyatlar, asl insoniy layoqat bilan bogʻliq mushohadalar, xudbinlik, zolimlik, marhamatsizlikka qarshi eʼtiroz singari mavzularga mayl kuchlidir: „Tergov“, „Yopiq eshik“, „Park“, „Boshqa umr“, „Oʻlsam…kechir“. Oʻsha mavzular „Sevaman, deb ayt“, „Bizni kechiring“, „Kumush furgon“, „Shayton koʻz oldida“, „daromadli safar“, „Bogʻ mavsumi“, „Iliq dengizdagi muz parchasi“, „Kumushkoʻl afsonasi“, „Egri“, „Provokatsiya“ filmlarida yangi koʻrinishda aks etgan. „Shumtaka“ filmida xarakter deformatsiyasi zamonaviy badiiy ifoda vositalari, satiric boʻyoqlar bilan tasvirlangan. Film Ozarbayjonda va xorijda katta qiziqish uygʻotgan.[5]
1980-yillarda Ozarbayjon kinematografiyasida bolalar filmlari ishlab chiqarilishiga ham ahamiyat berilgan: „Bir qal’a siri“, „Sehrli xalat“, „Gʻarib jinlar diyorida“, „Men qoʻshiq aytaman“, „Azobli yoʻllar bilan“, „Musiqa muallimi“, „Kema soati siri“. 1989-yilda ilk fantastik badiiy film „Aloqa“ suratga olindi.[5]
Oʻsha davrda qiziqarli ilmiy-ommaviy kino namunalari yaratilgan: „Naqshlar xotirasi“, „Oltin baliq“, „Qayerdasan, yashil sohilim“, „Eskulap piyolasining siri“, „Uygʻonish“, „Tuproq qarzi“ va b. Ozarbayjon hujjatli kinoda aktual mavzularning tanlanishi va tadqiq etilishi uchun yangi yoʻllar izlanar, syomka metodi, montaj, ovoz berishning qoʻshimcha imkoniyatlari tajribada sinaldi. Bu jihatdan rejissyor Teymur Bakrzodaning „Dissonans“, „Absheron qal’alari“, Zaur Maharramovning „Bahor bilan birga“, „Koʻchish“, Jahongir Zeynallining „Intizor“, Rauf Nagiyevning „Oʻlik zona“ filmlari diqqatga sazovordir.[5]
1990-yillar
[tahrir | manbasini tahrirlash]1991-yilda Ozarbayjon mustaqillikka erishishi jamiyat oldiga yangi maqsad va vazifalarni qoʻyishiga turtki berdi. Ozarbayjonda milliy ideologiya va jamiyatning yangi taraqqiyot modellari tuzilishi va boshqa bu kabi ijtimoiy muammolar gumanitar fanlarning ilgʻor tadqiqot yoʻnalishlariga aylandi. Bu davrda Ozarbayjon kinematografiyasida suratga olingan filmlar soni oldingi yillarga nisbatan oz boʻlgan. Ozarbayjon kinematografiyachilari katta ahamiyatga ega, hayotiy mavzularga murojaat qilib, estetik talablarga javob bera oladigan filmlarni suratga oldilar: „Koʻrshapalak“, „Boshqa vaqt“, „Fransuz“, „Yapon“ va yaponiyalik" [7]
1990-yillarda Ozarbayjonfilm kinostudiyasi oʻzining yetakchilik rolini saqlab qolgandi va bu vaqtda Ozarbayjon xalqi dardi va boshiga tushgan fojia mohiyati bilan, Vatan sevgisi bilan, badiiy shakldagi vatanparvarlik ruhida suratga olingan Jayhun Mirzayevning „Faryod“, Anvar Ablujning „Oq otli yigit“, Gulbeniz Azimzodaning „Umid“ filmlari tomoshabinlarning ragʻbatini qozondi. [8]
1996-yilda Husayn Mehdiyevning „Boshqa vaqt“ filmi I Xalqaro Madrid kinofestivalida „Eng yaxshi rejissyor“ va „Eng yaxshi yosh aktrisa“ nominatsiyalari gʻolibi boʻldi va „Oltin Sibilla“ va „Kumush Sibilla“ mukofotlariga loyiq koʻrildi. Bu film 30-dan ortiq davlatda festivallarda namoyish etildi. 1998-yilda esa Yaver Rizayevning „Sari gelin“ filmi Karlovo Varida oʻtkazilgan Xalqaro kinofestivalda Amerika taʼsis etgan „Ozodlik“ mukofotini va Rossiyaning „Kinoshok“ festivalida „Eng yaxshi ssenariy“ nominatsiyasi gʻolibi boʻldi.[8]
2000-yillar
[tahrir | manbasini tahrirlash]2005-yilda Oqtay Mirqasimovning „Afsungar“ filmi Qozonda oʻtkazilgan „Oltin minbar“ I Xalqaro Islom Kino Festivalida eng yuksak mukofotga „Gran-pri“ga loyiq koʻrildi. Eldar Quliyevning „Asir“ filmi esa 2005-yilda Shvetsiyada Geteborq Ekzayl Film Festivalida, 2006-yilda Misrda Qohira xalqaro kinofestivalida, 2007-yilda Chexiyada „Karlova Vari“ Xalqaro kinofestivalida va 2008-yilda Polshaning Varshava va Krakov shaharlarida namoyish etilgan va mukofotlarga loyiq koʻrilgan.[8]
2007-yil 23-fevralda Ozarbayjon Respublikasi Prezidenti Ilhom Aliyev „Ozarbayjonda kini sanʼatini rivojlantirish toʻgʻrisida“ hujjat imzoladi.[9]
2010-yillar
[tahrir | manbasini tahrirlash]2013-yilda Bokuda Madaniyat va Turizm vazirligining teatr, musiqa, tasviriy sanʼat va kino sohasida taʼsis etgan „Choʻqqi“ mukofotini VI topshirish marosimida „Toʻla“ filmining ijodkorlari mukofotlandi.[10] 2014-yilda Elchin Musooʻgʻlining „Nabat“ filmi 63-Mannheym-Heydelberg xalqaro film festivalida 3 mukofotga loyiq koʻrildi. [11]
2015-yilda „Xotira“ hujjatli filmlar studiyasi tomonidan „Ozarbayjon milliy qahramonlari“ silsilasidan III qism — 15 hujjatli film topshirildi. „Oqim bilan pastga“ badiiy filmi aprel-may oylarida AQShning Los-Anjeles shahrida oʻtkazilgan „SEEfest“ festivalida „Eng yaxshi toʻliq metrajli debyut film“ mukofotiga sazovor boʻldi.[12]
Festivallar
[tahrir | manbasini tahrirlash]| Nom | Yil | Shahar | Tur | Izoh | Vebsayt |
|---|---|---|---|---|---|
| "Sharq-Gʻarb" Xalqaro Boku kinofestivali | 1996- | Boku | Xalqaro | ||
| Audiovizual Festival | 2001- | Boku | Xalqaro | Yosh kinematograflar video filmlari | |
| "START" Yoshlar Xalqaro Film festivali | 2005-2012 | Boku | Xalqaro | ||
| Boku Xalqaro Turizm Filmlari festivali | 2013- | Boku | Xalqaro | Festival maqsadi turizmning turli sohalariga bagʻishlangan, mahalliy va xalqaro turizm taraqqiyotiga sharoit yaratishdir.[13] | Rasmiy sayti (Wayback Machine saytida 2018-08-03 sanasida arxivlangan) |
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „“Bu günədək Azərbaycanda 3 mindən artıq film istehsal olunub”“. www.bizimyol.info. www.bizimyol.info. 2018-yil 7-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3 sentyabr 2016.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 „AZƏRBAYCANDA KİNO SƏNƏTİNİN YARANMA TARİXİ. SƏSSİZ DÖVR (1920-1935)“. www.azerbaijan.az. www.azerbaijan.az. 2018-yil 25-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3 sentyabr 2016.
- ↑ „Azerbaijan marks National Cinema Day“. news.az. news.az. 2018-yil 7-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3 sentyabr 2016.
- ↑ „Aydın Kazımzadə: “Azərbaycan kinosunun tarixi üç dəfə dəyişib.”“. 1905.az. 1905.az. 2018-yil 7-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3 sentyabr 2016.
- ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 5,12 5,13 5,14 5,15 5,16 5,17 5,18 5,19 5,20 5,21 5,22 5,23 „AZƏRBAYCAN KİNOSU 1935-1988-Cİ İLLƏRDƏ. SƏSLİ DÖVR“. www.azerbaijan.az. www.azerbaijan.az. 2018-yil 25-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3 sentyabr 2016.
- ↑ „AT THE TOP OF HIS GAME YASHAR NURI – ACTOR, DIRECTOR, NATIONAL TREASURE“. www.visions.az. www.visions.az. 2018-yil 6-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3 sentyabr 2016.
- ↑ „AZƏRBAYCAN KİNOSU MÜSTƏQİLLİK DÖVRÜNDƏ“. www.azerbaijan.az. www.azerbaijan.az. 2018-yil 25-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3 sentyabr 2016.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 „“Azərbaycanfilm”in qısa tarixi“. www.azerbaijanfilm.az. www.azerbaijanfilm.az. 2018-yil 5-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3 sentyabr 2016.
- ↑ „Azərbaycanda kino sənətinin inkişaf etdirilməsi haqqında sərəncam imzalanıb“. www.azadliq.org. www.azadliq.org. 2018-yil 7-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3 sentyabr 2016.
- ↑ „“Dolu“ filmi mükafata layiq görüldü“. www.aznews.az. www.aznews.az. 3 sentyabr 2016da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3 sentyabr 2016.
- ↑ „“Nabat” filmi 3 beynəlxalq mükafat aldı“. news.lent.az. news.lent.az. 2018-yil 7-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3 sentyabr 2016. (Wayback Machine saytida 2018-05-07 sanasida arxivlangan)
- ↑ „Bu gün Azərbaycan Kinosu Günüdür“. virtualaz.org. virtualaz.org. 2018-yil 6-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3 sentyabr 2016.
- ↑ „I Bakı Beynəlxalq Turizm Filmləri Festivalı keçiriləcək“. www.azadliq.org. www.azadliq.org. 2018-yil 7-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3 sentyabr 2016.