Qadimgi rus adabiyoti
Qadimgi rus adabiyoti – 11–17-asrlar davridagi rus adabiyoti[1][2][3]. U Vizantiya va Bolgariya adabiy anʼanalari bilan chambarchas bogʻliqligi va asketik nasroniy yoʻnalishi bilan ajralib turadi[2]. 9-asrdan Yangi asr boshlarigacha umumiy konfessiyaviy mansublik, yagona til muhiti (cherkov slavyancha) sharoitida mavjud boʻlgan pravoslav slavyanlarining adabiy hamjamiyati boʻlgan „Slaviya pravoslav“ (zamonaviy atama)ning bir qismi, uning nashrlari, shuningdek, ularga yaqin boʻlgan milliy adabiy tillar) va yagona adabiy fondga ega[3].
17-asr rus adabiyoti, oʻtish davrida milliy tamoyilning kuchayishi, adabiy asarlar sonining sezilarli darajada koʻpayishi, demokratlashtirish va ijtimoiy bazaning kengayishi bilan tavsiflanadi[3].
Umumiy xususiyatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qadimgi rus adabiyoti mexanik ravishda qarz olmadi, balki u bilan chambarchas bogʻliq boʻlgan Vizantiya va Bolgar adabiy anʼanalarini ijodiy ravishda oʻzgartirdi. Rossiya asketik Vizantiya anʼanalarini oʻzlashtirdi va poytaxt Konstantinopol madaniyatiga qoʻshilmadi, Vizantiyada keng tarqalgan qadimgi adabiyotni hisobga olmaganda, faqat toʻgʻri xristian adabiyotini qabul qildi. Buning sabablaridan biri shuki, rus tiliga namuna boʻlib qolgan janubiy slavyan adabiyotida ham xuddi shunday holat allaqachon yaratilgan. Vizantiyada dunyoviy taʼlimning asosiga aylangan qadimiy meros Rossiyada butparastlik sifatida qabul qilingan va shuning uchun inson ruhi uchun zararli va hech qanday madaniy qadriyatga ega emas edi[2][4]. Manba sifatida nafaqat yunoncha matnlar, balki haqiqiy Gʻarb, Skandinaviya va Gʻarbiy Slavyan namunalaridan ham foydalanishgan[2]. 17-asrgacha boʻlgan rus adabiyoti aniq milliy chegaralarning yoʻqligi, Sharqiy va Janubiy slavyanlar adabiyoti rivojlanishida qisman umumiylikning mavjudligi bilan tavsiflanadi[5].
Qadimgi Rossiyaning ongi diniy edi[6]. Xristian dunyoqarashi tilga inson va oliy voqelik oʻrtasidagi vositachi rolini berdi. Matn vahiy sifatida qabul qilingan, chunki u ilohiy haqiqatlarni yetkazgan. Matnlar (ham yozma, ham ogʻzaki) imonli masihiyga hayoti davomida hamroh boʻladi. Uning hayotining qoidalari muqaddas otalar qoidalari, talqinlari, didaktik taʼlimotlari va madhiyalari bilan bogʻliq. Koʻplab matnlarni oʻz ichiga olgan avliyolar xotirasini hurmat qilish alohida oʻrin tutadi.
Rus adabiyoti asosan adabiy boʻlmagan vazifalarni hal qildi. Adabiyot amaliy xususiyatga ega edi, unda badiiylik oʻz-oʻzidan maqsad emas edi. Ijodiy harakatning oʻziga xos qiymati yoʻq edi, u faqat takrorlash va oldindan berilgan narsani oshkor qilish edi. Oʻrta asrlar madaniyatining eng muhim printsipi „taqlid qilish“ (taqlid qilish, oʻxshatish) inoyat bilan toʻldirilgan sovgʻalar naqshlar, shu jumladan ogʻzaki narsalar bilan tanishish yoʻlida olinadi. Shuning uchun qadimgi rus ulamolari uchun asosiy vazifa ruhni qutqarish edi. Qadimgi rus adabiy asarlarining aksariyati, taniqli adabiyotning deyarli butun majmuasi diniy mazmunga ega, ilohiyot va diniy- maʼrifiy, shu jumladan xronika yodgorliklari. 11–13-asrlarda saqlanib qolgan qadimiy rus qoʻlyozmalarining aksariyati Injillar, Zaburlar, liturgik kitoblardir . Keyinchalik keng koʻlamli didaktik toʻplamlar, avliyolar hayoti, tantanali vaʼzlar, yilnomalar, harbiy hikoyalar, masallar, aforizmlar, sayohatlar tasviri, beklik va chorvadorlik koʻrsatmalari ham maʼnaviy mazmun bilan sugʻorilgan. „Izmaragd“, „Oltin zanjir“, „Oʻlchangan solih“, „Asalari“ kabi adabiy toʻplamlar oʻquvchida nasroniylik xizmati koʻnikmalarini shakllantirishga qaratilgan edi. Astsetik ijodlar va ibratli adabiyotlar soteriologiyaga, ruhni qutqarish haqidagi taʼlimotga kirish boʻldi. 11-asrdan boshlab yilnomalarda qayd etilgan tarix, birinchi navbatda, Xudo inʼomining amalga oshishi sifatida qabul qilingan. Omon qolgan asarlar orasida „Igorning yurishi haqidagi ertak“ ajralib turadi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Kurilov A. S. Istoriya russkoy literaturi XI—XX vekov. M. : Nauka, 1983. S. 7.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Karavashkin A. V. Literaturniy obichay Drevney Rusi (XI—XVI vv.). M. : РОССПЭН, 2011. 544 s.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Bulanin D. M. Poslednee stoletie drevnerusskoy knijnosti // Словарь книжников и книжности Древней Руси : [v 4 vip.] / Ros. akad. nauk, In-t rus. lit. (Pushkinskiy Dom); otv. red. D. S. Lixachyov [i dr.]. – L. : Nauka, 1987—2017. – Vip. 3: XVII v., ch. 1: A—Z / red. D. M. Bulanin, A. A. Turilov; predisl. D. M. Bulanina. – SPb. : Dmitriy Bulanin, 1992. – 410 s. – S. 3—13. – ISBN 5-86007-001-2.
- ↑ Petruxin V. Ya. Rus v IX—X vekax. Ot prizvaniya varyagov do vibora veri. – 2-e izd., ispr. i dop. M. : Forum : Neolit, 2014. S. 418.
- ↑ Lixachev D. S. Poetika drevnerusskoy literaturi. 3-e izd. M., 1979. S. 6, 58—61, 89.
- ↑ Мильков В. В., Полянский С. М., Симонов Р. А., Денисова И. А., Григорьев А. В.. Древнерусская космология, Памятники древнерусской мысли. Исследования и тексты. СПб.: Алетейя, 2004. ISBN 5-89329-649-4.