Qandahorning qulashi
| Qandahorning qulashi | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Afg'oniston urushining bir qismi 2001-2021-yillar | |||||||
 Qandahorning bir qismining yuqoridan ko'rinishi | |||||||
| |||||||
| Raqiblar | |||||||
.svg){kind=small} Gul Sharzai-led militia Afgʻoniston Islom davlati AQSH Avatraliya
|
 Al Qoida Afgʻoniston islom amirligi (1996-2001)
| ||||||
| Qoʻmondonlar | |||||||
| Gul Agha SherzaiHamid Karzai Tommy Franks
|
Mullah Omar
| ||||||
| Kuchlar | |||||||
| 800 Sharzay militsiyasi 800 Sharqiy ittifoq |
Tolibon jangarilarining soni nomaʼlum Bir necha yuz „Al-Qoida“ jangarilari | ||||||
| Yoʻqotishlar | |||||||
| Afgʻon yoʻqotishlari nomaʼlum 3 amerikalik halok boʻldi |
Nomaʼlum | ||||||
Qandahorning qulashi 2001 -yilda Afgʻonistondagi urush paytida sodir boʻlgan. Mozori Sharif, Kobul va Hirot qulagandan keyin Qandahor Tolibon nazorati ostidagi soʻnggi yirik shahar edi. Qandahor Tolibon harakati paydo boʻlgan va uning kuch bazasi joylashganhudud boʻlgan, shuning uchun ittifoq tomonidan Qandahorni qoʻlga kiritish qiyin boʻladi deb taxmin qilingan. Shahar bir necha hafta davom etgan janglardan soʻng pushtun harbiy qoʻmondonlari va ularning amerikalik maslahatchilari qoʻl ostidagi hujum natijasida mahalliy boshqaruv tizimi qulab tushdi. Qandahorning qulashi Afg‘onistonda Tolibonning uyushgan nazorati tugaganidan darak berardi[2].
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qandahorni Tolibon va al-Qoida qo‘shinlarining aralash garnizoni egallab turgan. Al-Qoida guruhidan shaharni Saif al-Adel boshqargan va asosan AQShning Afgʻonistonni bombardimon harakatlariga qarshi kurashgan. Uning jangchilari soni bir necha yuz arab mujohidlaridan iborat edi[3].
Jang
[tahrir | manbasini tahrirlash]
19-oktabr kuni 3-Reynjer batalonining (75-chi Reynjer polki) 200 nafar reynjerlari toʻrtta Lockheed MC-130 samolyotidan shahar janubidagi choʻl maydonchasi tomon joʻnab ketishdi, „Obyektiv Rhino“ kod nomiostida harbiy operatsiya boshlab yuborishdi. Bu Amerika Qoʻshma Shtatlari armiyasining 750 nafar askarlari tomonidan qoʻllab-quvvatlandi. S 101-havo desant diviziyasi Qandahordan 100 mil janubda joylashgan Kamp Rhinoda bazasi joylashgan edi.
18-noyabr kuni AQSh armiyasi maxsus kuchlari ODA tomonidan Tolibonga qarshi qo‘mondon Gul Og‘a Sherzay bilan bog‘langan. Uning qoʻshinlari taxminan 800 kishidan iborat edi, shuningdek, bu kichik raqam boʻlib, ular soni sezilarli darajada kam va zaif jihozlangan edi. Taʼminot olgandan soʻng, ular 22-noyabr kuni 100 dan ortiq mashinadan iborat karvon bilan hujum qilish uchun Argʻiston choʻli orqali Qandahor tomon yurishni boshladilar. Tolibon istehkomlarini chetlab o‘tishga uringan Sharzai karvoni Tolibon nazoratidagi Taxt-e-pol shahri tashqarisida to‘xtab qoldi. Taslim bo‘lish bo‘yicha muzokaralar olib borishga urinayotganda, karvon Tolibon kuchlari tomonidan pistirmaga uchradi. Sharzai qoʻshinlari Amerika havo kuchlari koʻmagida Tolibonni ortga qaytardi. Tolibon orqaga chekindi va Taxt-e-pol hududini tark etdi.
25-noyabr kuni Amerika Qoʻshma Shtatlari dengiz piyodalarining 15-dengiz ekspeditsiyasi boʻlinmasi „Rhino“ ga yetib borgunga qadar, SEAL Team 8 guruhining recce guruhi razvedka missiyasini amalga oshirdi[4].
25-noyabrda Qandahordan tashqarida FOB (Forward Operating Base) Rhino tashkil etildi, SEALlar tomonidan tozalandi[5] 15-MEU 101-havo-desant boʻlinmasini FOB Rhino nazoratidan ozod qildi va koalitsiya kuchlari bilan Qandahor boʻylab oldinga siljishlarini davom ettirdi. 27-noyabr kuni 15-MEUga Avstraliya maxsus havo xizmati polkining boʻlinmasi qoʻshildi va Tolibon kuchlariga qarshi qoʻshma operatsiyalarni boshladi.
Tarin Kovt jangidan soʻng, Hamid Karzay qoʻmondonligi ostida Sharqiy Alyans Tarin Kovtda bir necha hafta davomida yollanganlarni jalb qildi. Uning shimoldan Qandahorga koʻchib oʻtishga tayyorlanayotganda qoʻshinlari soni 800 ga yaqin edi. 30-noyabr kuni Karzay qoʻshinlari Petav shahri tomon yura boshladi. Petavni jangsiz egallab olgach, Karzay qoʻshinlari Sayd Alim Kalaydagi koʻprikni egallab olishga harakat qilishdi, ammo Tolibonning qattiq qarshiliklari tufayli yurishlari toʻxtatildi. Kuchli havo hujumlari bilan kechgan ikki kunlik jangdan soʻng, Tolibon 4-dekabr kuni koʻprikni buzmay qoldirib, orqaga chekindi. Karzay qoʻshinlari narigi tarafdagi koʻprikni egallab oldi.
Ertasi kuni adashgan Amerika bombasi Amerika pozitsiyasiga kelib tushdi, natijada maxsus kuchlarning uch askari halok boʻldi va Karzay yaralandi. Karzayning odamlari oʻz pozitsiyalarini saqlab qolishdi va Qandahorni taslim qilish boʻyicha Tolibon bilan muzokaralarni boshladilar.
7-dekabr kuni Sharzaining odamlari Qandahor aeroportiga hujum boshladilar, ammo ularga hech qanday dushman qarshilik koʻrsatmadi. Ularning aniqlashicha, Tolibon allaqachon shaharni Karzay kuchlari qoʻlga kiritganini tan olgan. Sharzaining odamlari shaharga kirishdi va Sharzai Qandahor gubernatori deb eʼlon qilindi. Karzay allaqachon Afgʻoniston Muvaqqat maʼmuriyati raisi deb eʼlon qilingan edi, ammo u 22-dekabrgacha oʻz lavozimini egallamagan[6][7]. Qandahor 9-dekabrga qadar koalitsiya kuchlari tomonidan toʻliq ozod qilindi. Saif al-Adel boshchiligidagi al-Qoida qoʻshinlari Pokistonga qochib, shahardan chekinishga muvaffaq boʻlishdi[3].
Oqibat
[tahrir | manbasini tahrirlash]Keyingi yigirma yil ichida Qandahor Tolibon kuchlari tomonidan bir necha bor hujumga uchradi. Ikkinchi yirik hujum doirasida 2021-yilning iyulidan avgustigacha boʻlgan jangdan soʻng shaharni toliblar yana qaytarib olishga muvaffaq boʻldi[8].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 Dam, Bette „The Secret Life of Mullah Omar“. Zomia Center (2019). 2022-yil 6-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 29-iyun.
- ↑ On The Ground — The Fall Of Kandahar | Campaign Against Terror | FRONTLINE | PBS
- ↑ 3,0 3,1 Said 2018.
- ↑ Neville, Leigh, Special Forces in the War on Terror (General Military), Osprey Publishing, 2015 ISBN 978-1472807908, p.44
- ↑ Neville, Leigh, Special Forces in the War on Terror (General Military), Osprey Publishing, 2015 ISBN 978-1472807908, p.43
- ↑ „The United States Army in Afghanistan – Operation ENDURING FREEDOM – October 2001 – March 2003“. 2008-yil 16-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „Bonn Agreement“. United Nations Department of Political and Peacebuilding Affairs (2001-yil 5-dekabr). Qaraldi: 2022-yil 30-iyun.
- ↑ Roggio, Bill; Tobin, Andrew. „Kandahar City falls to the Taliban“. Long War Journal (2021-yil 12-avgust). Qaraldi: 2021-yil 13-avgust.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Said, Behnam T.. Geschichte al-Qaidas. Bin Laden, der 11. September und die tausend Fronten des Terrors heute (German). Munich: C.H. Beck, 2018. ISBN 978-3-406-72585-2.