Qora dengiz-Kaspiy kengliklari
Qora dengiz-Kaspiy choʻllari yoki Pont dashtlari — Moldova, Shimoliy Kavkaz, Janubiy Ukraina, Janubiy Rossiya va Qozogʻiston shimoli-gʻarbiy qismining kichik qismini qamrab olgan Yevroosiyo dashtlarining bir qismi boʻlgan keng choʻl yerlari. Palearktika mintaqasining bir qismi boʻlgan dashtlarga moʻtadil yaylovlar, savanna va buta biomlari kiradi.
Bu hudud klassik antik davrda Kimmeriya, Skifiya va Sarmatiyaga toʻgʻri keladi. Choʻl ming yillar davomida koʻplab ot minadigan koʻchmanchi qabilalar tomonidan oʻzlashtirilgan.
Biogeografiyada Ponto-Kaspiy mintaqasi atamasi ushbu dashtlarda yashovchi oʻsimliklar va hayvonlarni va Qora dengiz, Kaspiy dengizi va Azov dengizida yashovchi hayvonlarni tasniflash uchun ishlatiladi. Genetika tadqiqotlari ushbu hududni otlarning birinchi marta evcilleştirildiği eng ehtimoliy joy sifatida aniqlaydi[1].
Hind-Yevropa xalqlarining tillari va kelib chiqishi boʻyicha tadqiqotlar natijasida yaratilgan Kurgan gipotezasi deb nomlangan nazariyaga koʻra, Pontic-Kaspiy choʻllari proto-hind-evropa tilining vatani hisoblanadi[2][3].
Geografiya va ekologiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Pontiy choʻllari Yevropada 994 000 kvadrat kilometr maydonni egallaydi. Hudud Bolgariyaning shimoli-sharqidagi Dobrudja va Ruminiyaning janubi-sharqiy qismidan janubiy Moldova, Ukraina, Rossiya va Qozogʻistonning shimoli-gʻarbiy qismigacha choʻzilgan va Ural togʻlari hududning chegarasini tashkil qiladi. Mintaqa ekologik jihatdan shimolida Sharqiy Yevropa oʻrmon-dasht zonasi bilan chegaradosh boʻlib, u aralash yaylovlar, mo''tadil keng bargli va aralash oʻrmonlarni oʻz ichiga oladi.
Qora dengiz va Kaspiy dengizi Toʻrgʻay dengizining qoldiqlari boʻlib, mezozoy va kaynozoy yeralarida mavjud boʻlgan va hozirgi Gʻarbiy Sibir tekisligini oʻz ichiga olgan Paratetislarning bir qismidir.
Tarixdan oldingi madaniyatlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Chiziqli kulolchilik madaniyati 5500-4500
- Cucuteni-Trypillian madaniyati 5300-2600
- Miloddan avvalgi 5000—3500-yillardagi Xvalinsk madaniyati
- Sredny Stog madaniyati 4500-3500
- Yamnaya / Kurgan madaniyati 3500-2300
- Katakomba madaniyati 3000-2200 M. U.
- Srubna madaniyati 1600-1200
- Novocherkassk madaniyati 900-650
Tarixiy xalqlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Kimmeriylar: miloddan avvalgi 12-7-asrlar
- Daklar: miloddan avvalgi 11-asr — miloddan avvalgi 3-asr
- Skiflar: miloddan avvalgi 8-4-asrlar
- Sarmatiyaliklar: miloddan avvalgi 5-asr — miloddan avvalgi 5-asr
- Ostrogotlar: 3-6. asrlar
- Hunlar va avarlar: 4-8-asrlar
- Bolgarlar (Onogurlar) 4 va 7-chi asr[4]
- Maydonlar: 5-11. asrlar
- Evrosiyo avarlari: 6-8. asrlar
- Gökturklar: 6-8-asrlar
- Sabers: 6-8-asrlar
- Xazarlar: 6-11. asrlar
- Pecheneglar: 8.-11. asrlar
- Qipchoqlar va Kumanlar: 11.-13. asrlar
- Moʻgʻul Oltin Oʻrda: 13-15 asrlar
- Qozoqlar, qalmoqlar, Qrim xonligi, Volga tatarlari, noʻgʻaylar va boshqa turkiy davlat va qabilalar: 15—18-asrlar * Pont yunonlari va kavkaz yunonlari: 15—19-yillar. asrlar
- Rossiya imperiyasi: 18-20-asrlar
- Sovet Ittifoqi: 20-asr
- Moldova, Qozogʻiston, Rossiya Federatsiyasi va Ukraina: 20-21. asrlar
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Evrosiyo dashtlari
- Kurgan gipotezasi
- Haplogrup R1a (Y-DNK)
- Proto-hind-evropaliklar
- Yamnaya madaniyati
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Mystery Of Horse Domestication Solved?“. sciencedaily.com. 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3 nisan 2018.
- ↑ The Horse, the Wheel, and Language: How Bronze-Age Riders from the Eurasian Steppes Shaped the Modern World. Princeton University Press, 26 Temmuz 2010. ISBN 9781400831104.
- ↑ „Population genomics of Bronze Age Eurasia, Allentoft et al, 2015“. 30 nisan 2016da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27-mart.
- ↑ „Archived copy“. 24 aralık 2013da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24 aralık 2013.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Google xaritalari: Pontic-Kaspiy choʻli 21 Ağustos 2014 tarihinde