Qosimjon Sodiqov

Qosimjon Sodiqov-filologiya fanlari doktori, Toshkent davlat Sharqshunoslik universiteti professori. 1954-yilda Toshkentda tugʻilgan.

Mehnat faoliyati

ToshDU oʻzbek filologiyasi fakultetining 1980-yilgi bitiruvchisi, 1979-1982-yillarda Toshkentdagi 204-oʻrta maktabda ona tili va adabiyot oʻqituvchisi. 1982 — 1999-yildan OʻzFA QI da kichik ilmiy xodim, katta ilmiy xodim. 1991-yildan doktorant, 1992-yildan boʻlim boshligʻi. 1987-yildan ToshDU hozirgi(Oʻzbekiston milliy universiteti oʻzbek filologiyasi fakultetida, 1993-yildan ToshDSHI (hozirgi Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti) Uygʻurshunoslik, keyinroq Turkiyot kafedralarida oʻrindosh oʻqituvchi. 1998-yildan mazkur institutda avval professor, soʻng Turkiyot kafedrasining mudiri, 2008-yildan Mumtoz filologiya kafedrasining mudiri.

Ilmiy yoʻnalishi

Qadimgi turkiy yozuvlar, turkiy yozma yodgorliklar tili, manbashunoslik va matnshunoslik, qadimgi turkiy xalqlarning diniy-falsafiy qarashlari masalalari.

Ilmiy konfrensiyalar

Xalqaro ilmiy konferensiyalarda, jumladan Almati (1985, 2000), Toshkent (2000, 2006, 2007, 2014, 2015), Moskva (2001), Anqara (1996, 2005, 2007), Istanbul (1999, 2000), Izmir (2000), Sietl (2007), Ulan-bator (2010), Urumchi (2012) va Samarqand (2014) shaharlaridagi ilmiy anjumanlarda maʼruzalar bilan qatnashgan.

Asarlari

Q.Sodiqov

• Ushbu kitob turkiy xalq ogʻzaki ijodining eng eski yodgorliklari, ularning badiiy tafakkur tarixida tutgan oʻrni, badiiy, gʻoyaviy-estetik xususiyatlari; turkiy yozma adabiyotning yuzaga kelishi va uning ilk bosqichlari haqida fikr yuritiladi. Turli adabiy muhitlarda, turli yozuvlarda bitilgan adabiy asarlar, tarixiy-badiiy, diniy-falsafiy bitiglar misolida qadimgi turkiy yozma adabiyotning oʻziga xos xususiyatlari bayon qilinadi. Koʻk turk bitiglari, moniychilik va buddizm, nasroniylik davrlaridan qolgan oʻlmas yozma obidalar, ilk oʻrta asrlarda islom muhitida yaratilgan nodir asarlar, ularning mazmuni, gʻoyasi, poetologiya masalalari, qadimgi turkiy adabiyotning keyingi davrlar adabiyotiga, xususan, oʻzbek mumtoz adabiyotiga taʼsiri haqida soʻz boradi.

Qosimjon Sodiqov

• Ushbu kitobda yuzyilliklar osha yaratilgan turkiy yozma yodgorliklar materialiga tayangan holda o‘zbek adabiy tilining yuzaga kelishi, ilk va o‘rta asrlardagi lingvistik takomili ilmiy tadqiq etilgan. Unda yozma yodgorliklar tilining fonetik, grammatik xususiyatlari, shuningdek, tarixiy atamashunoslik va matn stilistikasi masalalari keng qamrovda yoritib beriladi.

Ilmiy ishlari

1. „Qutadgʻu bilig“ning uygʻur yozuvidagi varianti haqida // Adabiy meros. — Toshkent, 1983. −3(27). -B.57-62.

2. Uygʻur yozuvidagi XI-XV asr turkiy yodgorliklari // Adabiy meros. — Toshkent, 1985. № 1(32). — B.26-29.

3. Mahmud Koshgʻariy uygʻur yozuvi haqida // Adabiy meros, № 3(37). -Toshkent, 1986. — B.41-45.

4. „Qutadgʻu bilig“ Vena nusxasining ayrim orfografik xususiyatlari // Adabiy meros. -№ 3(41). — Toshkent, 1987. -B.47-51.

5. „Qutadgʻu bilig“ tekstlarida fonetik parallelizmlar // Adabiy manbashunoslik: Qoʻlyozmalar instituti olimlarining 1983, 1984-yillarda bajargan ilmiy ishlarining preprinti. -Toshkent, 1987. — B.69-70.

6. XIV-XV asrlarda uygʻur yozuvi bilan koʻchirilgan yodnomalar obzori // Adabiy manbashunoslik: Qoʻlyozmalar instituti olimlarining 1985, 1986-yillarda bajargan ilmiy ishlarining preprinti. — Toshkent, 1987. -B.38-40.

7. „Jome ut-tavorix“dagi eski uygʻur yozuvi bilan bitilgan shajara haqida // Adabiy meros.  - Toshkent, 1988. -№ 2(44). -B.15-16.

8. Uygʻur xatida bitilgan nodir qoʻlyozma // Adabiy meros. -Toshkent, 1988. — № 4(46). -B.59-62.

9. Uygʻur yozuvining tovush strukturasiga munosabati // Adabiy manbashunoslik: Qoʻlyozmalar instituti olimlarining 1987-yilda bajargan ilmiy ishlarining preprinti. — Toshkent, 1989. -B.46-48.

10. „Maytri simit“ bitigining fonetik va grafik xususiyatlari // Adabiy meros.- Toshkent, 1989. -№ 2(48).  -B.14-17.

11. Mahmud Koshgʻariy turkiy dialektlar haqida // Adabiy meros. -Toshkent, 1989. -№ 4(50). -B.60-65.

12. Yozma yodgorliklarda ayrim undoshlarning taraqqiyoti masalasi // Adabiy manbashunoslik: Qoʻlyozmalar instituti olimlarining 1988-yilda bajargan ilmiy ishlari preprinti. -Toshkent, 1989. -B.47-48.

13. Turk-uygʻur yozuvi // „Yoshlik“ jurnali. — T., 1989. -№ 7. -B.56-58.

14. Eski uygʻur yozuvi. — Toshkent: Adabiyot va sanʼat, 1989. — 60 b.

15. „Qutadgʻu bilig“ning til xususiyatlari // Oʻlmas obidalar: Oʻzbekiston xalqlarining qadimgi yozma yodgorliklari boʻyicha tadqiqotlar. — Toshkent: Fan, 1989. — B.229-306.

16. Ajdodlarimiz bitigi. — Toshkent: Fan, 1990. −31 b.

17. Uygʻur yozuvi va uning tovush sistemasiga munosabati. — Hozirgi oʻzbek adabiy tilining taraqqiyot yoʻnalishlari. -Toshkent, 1990. -B.65-67.

18. Eski oʻzbek yozuvi // „Gulxan“ jurnali. -T., 1990. -№ 1. -B.16-17.

19. Oʻzbek tilshunosligi tarixini oʻrganish masalasiga doir // 5-Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasining tezislari. — Toshkent, 1994. -B.28.

20. Glagol v yazike „Kutadgu bilig“// Istoriko-lingvisticheskiy analiz leksiki staropismennix pamyatnikov. -Tashkent: Fan, 1994. -S. 90-106.

21. XI-XV asrning turkiy yozuvidagi yodgorliklar / nashrga tayyorlovchi Q. Mahmudov va Q Sodiqov. — Toshkent: Fan, 1994. −164 b.

22. Oʻzbek adabiy tili tarixidan: universitetlarning filologiya fakultetlari uchun qoʻllanma. — Toshkent: „Oʻzbekiston“ nashriyoti, 1994. −120 b. — A. Aliyev bilan hammualliflikda.

23. Qadimgi turk budda adabiy muhitida qoʻllangan adabiyotshunoslikka oid atamalar //Oʻzbek sharqshunosligida ilmiy til muammolari. Ilmiy anjuman materiallari. -Toshkent, 1995. -B.35-36.

24. Eskilar izidan // „Sogʻlom avlod uchun“ jurnali. -T., 1996. -№ 1. -B.44-45.

25. Temurbekning uygʻur yozuvli mangutoshi // Amir Temur tavalludining  660-yillik yubileyiga bagʻishlangan „Amir Temur davrida fan va taʼlim renessansi“ mavzuidagi anjuman maʼruzalarining tezislari. 24-sentyabr, 1996-y. -Toshkent, 1996. -B.61-62.

26.Kitob — maʼnaviyat koʻzgusi // „Tafakkur“ jurnali. -T., 1996. -№ 4. -B.28-35. — M. Isʼhoqov bilan hammualliflikda.

27. Soʻz boshi //Manbashunoslik: matn va uning talqini: ilmiy maqolalar toʻplami. -Toshkent, 1997. -B.3-5.

28. Ajdodlar daʼvatiga avlodlar javobi // „Sogʻlom avlod uchun“ jurnali. -T., 1997. -№ 2. -B.12-15, 23.

29. Uygʻur yozuvi tarixi: manbashunoslik va kitobat tarixi masalalari. — Toshkent: Maʼnaviyat, 1997. — 96 b.

30. „Qutadgʻu bilig“ning uygʻur yozuvli qoʻlyozmasi va asar variantliligi masalasi // Adabiy meros. — Toshkent, 1998. -№ 1-2(67-68). -B.29-34.

31. Uygʻur yozuvi — turkiy madaniyatning noyob yodgorligi // Adabiyot koʻzgusi: Oʻzbek adabiyoti tarixidan tadqiqot va materiallar. -Toshkent: Adabiyot va sanʼat, 1998. -№ 1. -B.87-94.

32. „Oʻgʻuznoma“ dostoni // Sharq mashʼali. — T., 1998. -№ 3-4. -B.82-88.

33. Turkiy hujjatchiligimiz asoslari // Jamiyat va boshqaruv. — Toshkent, 1998. -№ 3(5). -B.30-32.

34. 25 asr osha kelgan harflar // Sogʻlom avlod uchun. -T., 1998. -№ 4-5. -B.30-31.

35. Vostokovedcheskaya nauka v Sredney i Sentralnoy Azii: ranniy i srednevekovoy periodi // Kulturnie i istoricheskiye protsessi v stranax Vostoka perexodnogo perioda. Materiali mejdunarodnoy nauchno-prakticheskoy konferensii. 17-18-may 1999. Vestnik KazGU. Seriya vostokovedeniya, № 9. „Qazaq universiteti“. -Almati, 1999. -S. 142-143.

36. Kultegin va Bilga xoqon bitiklari: tarixiy manbaning matn tuzilishi // „Oʻzbekiston tarixi“ jurnali. -Toshkent: Fan, 1999. -№ 2. -B.45-53.

37. Kultegin, Bilga xoqon bitiklaridan oʻrin olgan „xoqon soʻzi“ning boshlamalari va yodnomalarning matn tuzilishi haqida // „Oʻzbekiston tarixi“ jurnali. -Toshkent: Fan, 1999. -№ 3. -B.7-13.

38. „Xuastuanift“ nusxalarining matniy-solishtirma tahlili va asarning moniylik davri turk adabiyotida tutgan oʻrni. — 3. Uluslar Arası Türk Dil Kurultayı. 1996. — Ankara, 1999. -S. 961-972.

39. Kul tigin va Bilga xoqon bitiglarining matniy-qiyosiy tahlili // Sharqshunoslik. -Toshkent, 1999. -№ 4. -B.99-111.

40. Bitiklar sabogʻi // Sogʻlom avlod uchun. — T., 2000. — № 4(48). -B.38-41.

41. „Qadimgi turkiy yozuvlar“ va „Qadimgi turkiy til“ fanlaridan dars matnlari. — Toshkent: TDSHI, 2000. — 92 b.

42. Turkiy matnnavislik tarixidan // Qadimgi yozma yodgorliklar. — Toshkent: Yozuvchi, 2000. — B.117-204.

43. Rol uyguro-pismennix pamyatnikov v formirovanii i razvitii drevnetyurkskogo pismenno-literaturnogo yazika // İnternational Journal of Central Asian Studies. Volume 6. Seoul, −2001. -P.1-9.

44. Navoiy taʼrif etgan „koʻk“ va „qoʻshiq“ // Sharq mashʼali. — Toshkent, 2001. -№ 1-2. -B.56-59.

45. Rol i mesto vzaimosvyazey vostochnix yazikov v sozdanii tyurkskix pamyatnikov Srednevekovya // Mejdunarodnaya nauchnaya konferensiya „Yazik i kultura“. — Moskva, 14-17-sentyabrya, 2001 g. Tezisi dokladov. -Moskva, 2001. -S. 218-219.

46. Uygur Yazılı „Rahatuʻl-kulub“ Kitabı // Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. Sayı: 17. Erzurum, 2001. S. 337-344.

47. Özbekistanʼda bulunan Göktürk harfli yeni metinler // Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 2000. -Ankara, 2001. -S. 297-305.

48. Ilk va oʻrta asrlar turkiy matnlari nomlarining izohli lugʻati. — Toshkent: TDSHI, 2001. — 100 b.

49. Anatkak-qadimgi turk adabiy va madaniy aloqalari // Sanskritskiye i drevnetyurkskiye literaturno-kulturnie svyazi. Literary-cultural connections of Sanskrit and Old Turkic languages. — Indo-iranika (konferensiya materiallari). -Toshkent, 2002. -B.74-77.

50. Janubiy va Markaziy Osiyo xalqlari madaniy, adabiy hamda til munosabatlariga buddizmning taʼsiri // Buddismus und sein Einfluss auf kulturelle, literarische und  Sprachliche Beziehungen der Voelker Sued-und Zentralasiens. — Til va adabiyotdagi hind-german va hind-german boʻlmagan aloqalar. Materiallar. -Toshkent, 2002. -B.31-33.

51. Kesh-Shahrisabz atrof hududlaridagi tarixiy qabrtoshlar // Shahrisabz shahrining jahon tarixida tutgan oʻrni. Xalqaro ilmiy konferensiya maʼruzalari tezislari. -Toshkent: Fan, 2002. -B.121-122.

52. Turk-moniy diniy jamoalarida yaratilgan yozma manbalar // Oʻrta Osiyo tarixi manbashunosligi masalalari. -Toshkent, 2003. -B.81-104.

53. Mangutashlarning manguluk sadasi //"Bulaq". — 2003- yilliq. — № 2. -B.84-88. -uygʻur tilida.

54. K voprosu o pismax v pamyatnike „Kutadgu bilig“: nekotorie osobennosti formi i stilya drevnetyurkskogo epistolyarnogo teksta // II Mejdunarodnaya nauchnaya konferensiya „Yazik i kultura“. — Moskva, 17-21-sentyabrya 2003 g. Tezisi dokladov. -Moskva, 2003. -S. 133-135.

55. „Qutadgʻu bilig“da kechgan Bayat ati birla birikmasi xususida // Toshkent Islom universitetining ilmiy-tahliliy axboroti. — Toshkent, 2003. -№ 1. -B.5-7.

56. Kutadgu Biligʻde Geçen ʻBayat atı birleʼ Kelime Öbeği Hakkında // Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. Sayı: 21. Erzurum, 2003. — S. 19-24.

57. Turk-moniy sheʼriyati // Filologiya (ilmiy maqolalar toʻplami). — Samarqand, 2003. -№ 5. -B.103-108.

58. Struktura pamyatnikov v chest Kul-tigina i Bilge-kagana (k voprosu o traditsii sostavleniya teksta v drevnetyurkskoy istoriografii) // Filologiya yangi yuzyillikda: fanning tugun va yechimlari / Filologicheskaya nauka novogo veka: problemi i resheniya. -Toshkent, 2003. -B.130-132.

59. Moniychilar tavbanomasi // Filologiya masalalari. 2003/1. -Toshkent, 2003. -№ 1. -B.16-20.

60. Vzaimosvyaz vostochnix yazikov i traditsiya sozdaniya tyurkskix pismennix pamyatnikov srednevekovya // „Voprosi filologii“. -Moskva. 2003. — № 2 (14). -S. 19-22.

61. Koʻk turk bitiglari: matn va uning tarixiy talqini. — Toshkent, 2004. −144 b.

62. Qadimgi turkiy xalqlarning diniy-falsafiy qarashlari. — Toshkent, 2004. — 108 b.

63. Qorabalgʻasun yodgorliklarining turkiy matni va uygʻur xoqonligʻi davrida tarixiy-monumental matn tuzish anʼanasi // Xitoy va Markaziy Osiyo xalqlarining madaniy, adabiy, til aloqalari: oʻtmish va hozirgi zamon. -Toshkent, 2004. 19-27-b.

64. Mahmud Koshgʻariyning xaritasi haqida // Sharq filologiyasining tugun va yechimlari. — Toshkent, 2005. -B.4-14.

65. OʻzR FA akademigi, Turkiyaning Turk til qurumi aʼzosi, Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan fan arbobi, filologiya fanlari doktori, prfessor Fanijon Abdurahmonov // Akademik Fanijon Abdurahmonov. — Toshkent, 2005. -B.4-7.

66. Buyuk ipak yoʻli va ilk oʻrta asrlarda Markaziy Osiyoda kechgan tarixiy-madaniy jarayonlar // Turkshunoslik tadqiqotlari. Birinchi kitob. -Toshkent, 2009. -B.4-19.

67. Mavlono Lutfiyning uygʻur yozuvida bitilgan sheʼrlari // Sharq klassik filologiyasi. Ilk toʻplam. — Toshkent, 2009. -B.98-115.

68. „Xuastuanivt“ning Berlin qoʻlyozmalar fondida saqlanayotgan uzindilari. // Xorijiy Sharq xalqlari adabiyoti va adabiy manbashunosligining dolzarb masalalari. Xalqaro ilmiy anjuman. -Toshkent, 2010-yil, 27-29-oktyabr. -B.45-52.

69. Toʻxtamishxonning Yagʻayliga yoʻllagan yorligʻi // Oʻzbek sharqshunosligi: buguni va ertasi. Ilmiy maqolalar toʻplami 5.-Toshkent,  2014. -B.11-18.

70."Qutadgʻu bilig"da kechgan turkiy basmala va Navoiy ijodi // „Alisher Navoiy va XXI asr“ mavzuidagi xalqaro ilmiy-nazariy anjuman. -T., 2019. -B. 259-261.