Qozogʻistondagi ukrainlar
Qozogʻistondagi ukrainlar etnik ozchilik boʻlib, 1989-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra 896 ming kishi yoki aholining 5,4 foizini tashkil qilgan. Keyinchalik Rossiya va Ukrainaga imigratsiya tufayli bu raqam 1998-yilga kelib 796 000 ga, 2009-yilgi aholini roʻyxatga olishda esa 456 997 ga kamaydi.[1]
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]18-asr oxiridan boshlab Qozogʻistonga ixtiyoriy va ixtiyorsiz ukrain koʻchmanchilarining bir qancha toʻlqinlari keldi. Birinchi ukrainaliklar 1768-yildagi muvaffaqiyatsiz qoʻzgʻolondan soʻng Rossiya hukumati tomonidan Qozogʻistonga yuborilgan harbiylashtirilgan ukrain dehqon va kazak guruhlari aʼzolari surgun qilingan.[1]
Qozogʻistondagi ukrain etnik guruhiga qoʻshgan hissasi jihatidan oʻn toʻqqizinchi asrning oxiridan boshlab oʻsha paytda Rossiya imperiyasi tarkibiga kirgan Ukrainaning deyarli barcha mintaqalaridan kelgan koʻchmanchilarning katta toʻlqini muhimroq edi. Koʻproq imkoniyatlar va boʻsh yer qidirgan bu ixtiyoriy muhojirlar asr boshiga kelib Qozogʻiston va Rossiyaning qoʻshni viloyatlarida taxminan 100 000 kishini tashkil etgan. Bu harakat 20-asr boshlarida Rossiya Bosh vaziri Pyotr Stolipinning qishloq xoʻjaligidagi islohotlaridan soʻng sezilarli darajada kuchaydi. 1897—1917-yillarda ukrain millatiga mansub Qozogʻiston aholisining ulushi 1,9 % dan 10,5 % gacha koʻtarildi. Ular Qozogʻistonning Ukrainaga oʻxshagan mintaqalarida, Qozogʻistonning shimoliy qismida joylashishga moyil edilar. 1917-yilga kelib, ukrainlar Oqmola viloyati aholisining taxminan 29,5 foizini va Toʻrgʻay viloyati aholisining 21,5 foizini tashkil etdi. 1926-yilga kelib, aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, Qozogʻistonda 860 ming ukrainaliklar yashagan.[1]
1930-yillarda Sovet Ittifoqining kollektivlashtirish jarayonida Qozogʻistonga 64 mingga yaqin ukrainalik quloqlar (nisbatan badavlat dehqonlar) majburan koʻchirildi.[1]
Birinchi gʻarbiy ukrainaliklar 1939—1940-yillarda Sovet Ittifoqi gʻarbiy Ukrainani anneksiya qilganda Galisiya va Volinya viloyatlaridan Qozogʻistonga majburan deportatsiya qilingan. Ulardan keyin Ukrainaning gʻarbiy qismidan deportatsiya qilinganlar, Ukraina millatchilari tashkilotida ayblangan yoki unga aʼzo boʻlgan odamlar bor edi. Ulardan 8000 ga yaqini Qaragʻanda yaqinidagi majburiy mehnat lagerlariga joʻnatilgan va ularning koʻpchiligi jazoni oʻtab boʻlgach, oʻsha yerda qolgan.[1] Ikkinchi jahon urushidan keyingi ukrainalik muhojirlarning avlodlari Qozogʻistondagi koʻplab ukrain madaniyat markazlari xodimlari orasida ustunlik qiladi.[2]
Jamiyat va madaniyat
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qozogʻistondagi ukrain va rus jamoalarini farqlash maqsadida Qozogʻiston hukumati ukrainlarning madaniy intilishlarini faol qoʻllab-quvvatladi.[2] U Ukraina gazetasini moliyalashtirgan. Ukraina tashkilotlari Qozogʻistonda erkin faoliyat yuritadi va hozirda yakshanba maktablari, xor va xalq raqs jamoalariga homiylik qiluvchi 20 ta Ukraina madaniyat markazlari mavjud. Qozogʻiston poytaxti Ostona shahrida Ukraina oʻrta maktabi va yakshanba kungi maktablari mavjud.[3] Sovetlar tomonidan qozoq va ukrain xalqlarining mushtarak azob-uqubatlari qozoq-ukrain faollari tomonidan alohida taʼkidlanadi.[2]
Ukrain tili ixcham ukrainlar yashaydigan qishloq joylarida ahamiyatli boʻlib qolsa va Qozogʻiston hukumati tomonidan faol qoʻllab-quvvatlansa-da,[2] Qozogʻistonning ukrain hamjamiyatida rus tilidan foydalanish hukmronlik qilmoqda. Rossiya madaniyati bilan assimilyatsiya qilish tufayli Qozogʻistonda ukrain tilini oʻz ona tili deb eʼlon qilgan ukrain aholisining ulushi 1926-yildagi 78,7 % dan bugungi kunda atigi 36,6 % gacha kamaydi.[1] Qozogʻistondagi aksariyat ukrainaliklar koʻpchilik qozoqlarning bosimiga duch kelganda, rus slavyanlari bilan birlashishga moyil boʻlgan. Shunday qilib, Qozogʻistonning ukrain hamjamiyatida ukrainalik siyosiy va madaniy oʻziga xoslikni saqlaydiganlar (asosan 20-asr oʻrtalaridagi muhojirlarning avlodlari) va madaniy va til jihatdan ruslashganlar (Qozogʻistonga avvalroq koʻchib kelganlarning avlodlari) oʻrtasida madaniy tafovut mavjud.[2]
Ukraina yunon-katolik cherkovi Qozogʻistonda oʻz faoliyatini Ikkinchi jahon urushi paytida va undan keyin birinchi gʻarbiy ukrainaliklar u yerga surgun qilingan paytda boshlagan. Markazi Qaragʻandada joylashgan boʻlib, cherkov xizmatlari 1978-yilgacha birinchi Rim-katolik cherkovi qurilgunga qadar odamlarning uylarida oʻtkazilgan. Birinchi Ukraina yunon katolik cherkovi 1996-yilda qurilgan. Hozirda Qozogʻistonda Ukraina yunon-katolik cherkovining toʻqqizta cherkovi mavjud. Ukraina yunon katolik jamoatiga 2002-yilda Ukraina yunon katolik cherkovi rahbari, mayor arxiyepiskop Lubomir Husar tashrif buyurgan.[4]
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Ukrainian World Coordinating Council Website
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Bhavna Dave. (2007). Kazakhstan: ethnicity, language and power . Psychology Press, pp.133-134
- ↑ Ukraine — Kazakhstan Relations, taken from the website of the Ukrainian Embassy in the Russian Federation, accessed March 2009.
- ↑ „Website of the Ukrainian Catholic Church of Kazakhstan, accessed March 21, 2009“. 7-sentabr 2008-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-noyabr 2022-yil.