Qozonchi (Naxichevan)

Qozonchi
Qozonchi; Qazançı
	Munitsipalitet
	39°14′15″N 45°41′57″E / 39.23750°N 45.69917°E
Mamlakat	Ozarbayjon
{{{mintaqa_turi}}}	Naxichevan
tuman	Julfa
Hukumat
Rasmiy til(lar)i	ozarbayjon tili
Aholisi (2005)	692
Vaqt mintaqasi	UTC+4:00
	Qozonchi

Qozonchi (ozarbayjoncha: Qazançı, shuningdek Shahkert (armancha: Շահկերտ) deb ham ataladi, Ozarbayjonning Naxichevan Avtonom Respublikasi Julfa tumanidagi qishloq va munitsipalitet.

Tuman markazidan 43 km shimolda, Alinjachoy daryosining oʻng qirgʻogʻida, Zangezur tizmasining yon bagʻrida joylashgan^[1].

Tarixi

Qishloq Armanistonning qadimgi Goght viloyatida joylashgan. Uning muqobil nomi arman tilida misgarlar (ghazanchetsi) degan maʼnoni anglatadi va qishloq oʻzining sifatli mis idishlari bilan mashhur edi. 19-asrda shahkertlik armanlar Shushaga koʻchib kelib, u yerda misgarlik kasbini davom ettirdilar. Shushadagi Gʻazanchetsots sobori shu qishloq nomi bilan atalgan.

Tarixiy va arxeologik yodgorliklari

Surp Amenaprkich monastiri

Qishloq ichida (kamida 1990-yillargacha) dastlab Surp Amenaprkich deb nomlangan monastirning bir qismi boʻlgan arman cherkovi boʻlgan^[2]. Ayvazian uni 12-asrga taalluqli deb hisoblangan, 17-asrda qoʻshimchalar qilingan^[3]. Monastir taxminan 1997-yildan 2009-yilning 11-noyabriga qadar vayron qilingan^[2].

Qozonchi koʻprigi

Qozonchi koʻprigi Julfa tumanining Qozonchi qishlogʻidagi tarixiy yodgorlikdir. Qurilish texnikasiga koʻra, 16-asrga tegishli. Odamlar orasida „qoʻngʻiz koʻprik“ nomi bilan mashhur boʻlgan bir oraliqli yodgorlik nisbatan yaxshi saqlanib qolgan boʻlsa-da, transport uchun yaroqsiz. Qozonchi koʻprigi oʻyilgan va sayqallangan tosh parchalari bilan qurilgan. Uning arkasi qalqoni va arxivolt yoyilgan toshlardan qurilgan. Qozonchi koʻprigi Ozarbayjon Respublikasi hududidagi bir oraliqli koʻpriklarning eng yaxshi namunalaridan biridir^[1]. Uning bagʻishlov yozuviga koʻra, u 1551-yilda Qozonchida yashovchi Poghos Ghazananchetsi tomonidan ajratilgan mablagʻ hisobidan qurilgan^[4].

Qozonchi qal’asi

Qozonchi qalʼasi — Julfa tumani Qozonchi qishlogʻidan shimolda, Alinjachoyning ikkala qirgʻogʻidagi eramizdan avvalgi 2—1-ming yillik boshlariga oid yodgorlik. Qal’aning chap va oʻng qirgʻoq qismlari bir-biridan chuqur kanyonlar bilan ajratilgan; oʻng qirgʻoq qismi baland konussimon tepalik shaklida. Manbalarda yozilishicha, tepalikning choʻqqisida yarim doira minoralar bilan mustahkamlangan qal’a boʻlgan. Yodgorlikning chap qirgʻogʻi ikki qismdan iborat boʻlib, har tomondan tik qoyalar bilan oʻralgan. Bu qismda yarim dumaloq minoralar xarobalari qolgan. Qal’a ajoyib koʻp qatlamli mudofaa tizimidan iborat. Toʻsiqdan bir-biriga oʻtish joyi bor. Mudofaa devorlari (kengligi 2-2,5 metr) yoyilgan yirik toshlardan baland meʼmoriy uslubda qurilgan.

Qozonchi qalʼasi miloddan avvalgi 2-ming yillik boshlarida Alinjachoy vodiysida yashagan yirik qabila birligining markazi ekanligi taxmin qilinadi. Arxeologik qazishmalar paytida Qozonchi qal’asidan topilgan materiallar (kulrang va pushti rangdagi loydan yasalgan lavhalar, tosh qurollar, maydalagichlar) Naxichevan madaniyatiga xosdir. Qal’a devorlarini qurish texnikasi Oʻglon qal’asini takrorlaydi. Qozonchi qal’asidan toʻplangan sirt materiallari donli toshlar, kulrang va pushti rangdagi sopol idish namunalaridan (qozon, piyola, kichkina qozon tipidagi sopol idishlar va boshqalar) iborat. Topilmalar Julfa tumani tarix va etnografiya muzeyida saqlanmoqda. Qozonchi qalʼasi „Qoʻrqit ota kitobi“ dostonining bosh qahramoni Gʻozonxon nomi bilan bogʻliq (Babayev, S., Naxchivan, Boku, 1999-yil „Kitob Dede Korkut“ toponimlari)^[1].

Qozonchi

Qozonchi — Julfa tumanidagi xuddi shu nomdagi qishlogʻining shimoliy qismidagi oʻrta asrlarga oid aholi punkti. Yodgorlikning katta qismi zamonaviy binolar ostida qolgan. Togʻ etagida, turar-joyning zarar koʻrmagan qismida madaniy qatlam vayron boʻlgan, sirlangan va sirlanmagan sopol idish parchalari atrofga sochilib ketgan. Baʼzi joylarda devor qoldiqlari oʻyilgan toshlardan qolgan. Bu hududdan hayvonlarning figuralari va loydan yasalgan lampalar topilgan. Topilmalarga koʻra, Qozonchi manzilgohi 9-18-asrlarga tegishli deb taxmin qilinadi^[1].

Qozonchi nekropoli-1

Qozonchi nekropoli-1 — Julfa tumani Qozonchi qishlogʻidan shimoli-sharqda, choʻzilgan tepalikdagi oʻrta asrlarga oid arxeologik yodgorlik. 1991-yilda geologiya-qidiruv ishlari olib borilgan. Qabrlar qibla tomonda; qabrlarning aksariyatida qabr toshlari yoʻq; qabrlarning koʻkrak toshlari esa choʻzinchoq va toʻrtburchak shaklda (ularning bir guruhi quti shaklida). Hududdan sopol idish parchalari, shuningdek, bir qancha tosh qoʻchqorlar topilgan. Yodgorlik 13—17-asrlarga oid deb taxmin qilinadi^[1].

Qozonchi nekropoli-2

Qozonchi nekropoli-2 — Julfa tumani Qozonchi qishlogʻidan janubi-sharqda, Alinjachoyning oʻng qirgʻogʻidagi oʻrta asrlarga oid arxeologik yodgorlik. 1991-yilda geologiya-qidiruv ishlari olib borildi. Qabrlar qibla tomonda; qabr toshlari qolmagan, qabrlarning koʻkrak toshlari choʻzinchoq va toʻrtburchak shaklda. Qabrlarning koʻkrak toshlarining bir qismi tekis. Ikkita qabrda geometrik chiziqlar belgilangan. Maʼlumotlarga koʻra, qabristonda qoʻchqor shaklidagi toshlar ancha koʻp boʻlgan (hozirda faqat bittasi saqlanadi). Yodgorlik 14—18-asrlarga oid deb taxmin qilinadi^[1].

Eski qabristoni

Amenaprkich monastiridan taxminan 250 m shimoli-sharqda tepalik tepasida eski arman qabristoni boʻlgan^[5]. Qabriston soʻnggi sovet davrida 700-720 qabr toshidan (jumladan, xachkarlardan) iborat boʻlgan^[5]. U 1997-yildan 2009-yil 11-noyabrgacha boʻlgan davrda vayron qilingan^[5]

Mashhur kishilari

Rasul Guliyev — Ozarbayjon Milliy Asambleyasi spikeri (1993-1996)

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ANAS, Azerbaijan National Academy of Sciences. Nakhchivan Encyclopedia. Baku: ANAS, 2005 — 331-bet. ISBN 5-8066-1468-9.
↑ ^2,0 ^2,1 Khatchadourian, Lori; Smith, Adam T.; Ghulyan, Husik; Lindsay, Ian. Silent Erasure: A Satellite Investigation of the Destruction of Armenian Heritage in Nakhchivan, Azerbaijan (en). Ithaca, NY, 2022 — 200–203-bet.
↑ Argam Ayvazyan, "Nakhchivan, Map of Monuments", Yerevan, 2007, page 8.
↑ Argam Aivazian, "Nakhijevan: Book of Monuments", Yerevan, 1990, page 68.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 Khatchadourian, Lori; Smith, Adam T.; Ghulyan, Husik; Lindsay, Ian. Silent Erasure: A Satellite Investigation of the Destruction of Armenian Heritage in Nakhchivan, Azerbaijan (en). Ithaca, NY, 2022 — 204–205-bet.

[ANAS-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ANAS, Azerbaijan National Academy of Sciences. Nakhchivan Encyclopedia. Baku: ANAS, 2005 — 331-bet. ISBN 5-8066-1468-9.

[adobe-2] 2,0 ^2,1 Khatchadourian, Lori; Smith, Adam T.; Ghulyan, Husik; Lindsay, Ian. Silent Erasure: A Satellite Investigation of the Destruction of Armenian Heritage in Nakhchivan, Azerbaijan (en). Ithaca, NY, 2022 — 200–203-bet.

[3] Argam Ayvazyan, "Nakhchivan, Map of Monuments", Yerevan, 2007, page 8.

[4] Argam Aivazian, "Nakhijevan: Book of Monuments", Yerevan, 1990, page 68.

[adobe2-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 Khatchadourian, Lori; Smith, Adam T.; Ghulyan, Husik; Lindsay, Ian. Silent Erasure: A Satellite Investigation of the Destruction of Armenian Heritage in Nakhchivan, Azerbaijan (en). Ithaca, NY, 2022 — 204–205-bet.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]