Guliston (Naxichevan)
Guliston Gülüstan Ջուղա Jugha | |
|---|---|
| Qishloq | |
| 38°59′00″N 45°35′22″E / 38.98333°N 45.58944°E | |
| Mamlakat | Ozarbayjon |
| {{{mintaqa_turi}}} | Naxichevan |
| tuman | Julfa |
| Hukumat | |
| Markazi balandligi | 741 m |
| Rasmiy til(lar)i | ozarbayjon tili |
| Aholisi (2005) |
482 |
| Vaqt mintaqasi | UTC+4:00 |
Guliston (ozarbayjoncha: Gülüstan, armancha: Ջուղա) Ozarbayjonning Naxichevan Avtonom Respublikasi Julfa tumanidagi qishloq va munitsipalitet. U tuman markazidan 5 km shimoli-gʻarbda, Araz daryosining oʻng sohilida joylashgan.
Zamonaviy Gulistonning dastlabki oʻrni Julfa shahrining bir tumanida edi. Qishloq 1999-yilgacha shaharning armancha nomidan kelib chiqqan holda Cuğa deb atalgan[1]. Birinchi Togʻli Qorabogʻ urushi davrida qishloqning arman aholisi etnik jihatdan tozalangan.
Uning hozirgi aholisi dehqonchilik va chorvachilik bilan band. Qishloqda umumtaʼlim maktabi, madaniyat uyi, ikkita kutubxona, aloqa uzeli, tibbiyot punkti bor. 482 nafar aholi istiqomat qiladi[2].
Arman aholisi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Birlamchi manbalar 1604—1605-yillar oraligʻida 250-300 mingga yaqin armanlar bu hududdan gʻayriixtiyor koʻchirilgani va ularning katta qismi Araz daryosidan oʻtishga urinayotganda halok boʻlganini koʻrsatadi[3]. Bu armanlarning aksariyati oxir-oqibat Eron Ozarbayjoniga, u yerga qoʻnim topgan armanlar bilan birga koʻchirilgan[3]. Ayrimlari ham Mozandaron ustoniga, shuningdek, Sultoniya, Qazvin, Mashhad, Hamadon, Arok va Sheroz shaharlariga koʻchirilgan. Julfalik boy armanlar Safaviylar poytaxti Isfahonga maxsus olib ketilgan, u yerda armanlarga alohida muomala qilingan va koʻchish chogʻida kamroq qiyinchiliklarga duch kelgan[3]. Julfa jamoasi Zoyandarud sohiliga joylashtirilgan va 1605-yilda ular uchun Yangi Julfa (Nor Jugha) deb nomlangan yangi shahar qurilgan[4]. Shahar qal’a, ulkan koʻprik va oʻrta asrlardagi eng yirik arman qabristoniga ega boʻlgan arman madaniyatining markazi edi. Aholi koʻchirilgandan soʻng, bu joy bir necha yuz kishilik, asosan armanlar istiqomat qiladigan kichik qishloq maqomiga ega boʻldi[manba kerak]. Katta Julfa shahridan qishloqda qolgan yagona muhim yodgorlik — arman qabristoni 1998—2006-yillar orasida vayron qilingan va bu Bomiyon Budda haykallarining yoʻq qilinishiga oʻxshash madaniy genotsid akti sifatida tavsiflangan[5][6][7].
Madaniyati va diqqatga sazovor joylari
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Guliston maqbarasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Julfa tumani Guliston qishlogʻi yaqinidagi oʻrta asr meʼmoriy yodgorligi. 13-asr boshlarida Moʻmina xotun maqbarasi taʼsirida qurilgan Guliston maqbarasi Ozarbayjondagi minora shaklidagi qabrlar guruhiga kiradi. Qabrning oʻn ikki yuzli tanasi qizil qumtoshdan qurilgan, lekin asl tuzilishga ega boʻlgan poydevor (burchaklari proyeksiyalangan kub shaklida) yoyilgan toshdan qurilgan. Ozarbayjonning boshqa qabrlariga qaramay, Guliston qabrining qabri quruqlikda (pedestalda) joylashgan. Poydevor tashqi tomondan pedestal piramidaga oʻxshaydi, lekin ichi silindrsimon. Tarxi boʻyicha kvadrat (6,6 x 6,6 sm) boʻlgan proyeksiyalangan piramida oʻngga oʻn ikki yuzli tashqi ustki qismida buriladi va uning ustida oʻn ikki yuzli yuqori kamera joylashgan. Qabrning yuqori chodir qopqogʻi butunlay vayron boʻlgan. Shunga koʻra, qopqoqning piramida yoki konus shakliga oʻxshashligini aniqlash juda qiyin. Qabr yuzalari oʻymakorlik geometrik naqshlar bilan bezatilgan va bezak kamarlari bilan hoshiyalangan. Minoraning har bir yuzi koʻzga tashlanadigan vilkalar yordamida kamar bilan yakunlanadi.
Ajamiy ibn Abubakr tomonidan loyihalashtirilgan maqbaralarda boʻlgani kabi chuqurchalarning ichi ham chiroyli naqshlar bilan qoplangan. Barcha oʻn ikki yuzdagi naqshlarga nazar tashlasak, bu yerda mavjud boʻlgan ketma-ketlik uch xil geometrik naqshlar yordamida takroran yakunlanganligi ayon boʻladi. Tananing stend bilan birlashtirilgan qismi, shuningdek, gumbazga oʻtadigan joy, stalaktit shaklidagi oʻyilgan qoʻshimchalar bilan oʻralgan. Ornamentlarning boshqa bezak elementlari bilan birikishi va ularning birikishi yodgorlikka ancha jonli va elastik tasvir beradi. Guliston maqbarasining fazoviy tuzilishi aylanadan, kub sigʻimdan konusgacha boʻlgan kvadrat asosidagi beqiyos namunadir va shu tariqa simmetrik tizimlarning badiiy-texnik yechimi bir-biriga oʻtadi. Bu turdagi qabrlarning keng tarqalgan hududi Onadoʻli boʻlgani sababli, Guliston qabrini markaziy Ozarbayjon va Onadoʻli saljuqiy qabrlari fon birligining asosiy koʻrsatkichi deb hisoblash mumkin. Meʼmoriy shakllar oʻrtasidagi simmetriya, naqshlarning kesilganligi va ozodaligiga koʻra Guliston qabri bu tosh qabrlardan oʻzining afzalligi bilan ajralib turadi[8].
Jugʻa
[tahrir | manbasini tahrirlash]Jugʻa — Guliston qishlogʻidan shimoli-gʻarbda oʻrta asrlarga oid aholi punkti. Shimolda baland togʻ tizmasi, janubda Araz daryosi, gʻarbda qadimiy qabriston bilan chegaralangan. Araz daryosining chap qirgʻogʻidagi tor yoʻlak koʻrinishidagi aholi punkti gʻarbdan sharqqa qarab joylashgan. Hududda turar-joy binolari butunlay vayron boʻlgan, atrofga bino qoldiqlari (ayniqsa, kuygan gʻishtlar) sochilib ketgan. Bu yerdan turli kompozitsiyadagi bezaklar bilan bezatilgan pushti rangdagi sirlangan va sirlanmagan kulolchilik buyumlari, mis tangalar va moddiy madaniyatning boshqa namunalari topilgan. Yashash joyining gʻarbiy qismida oʻrta asrlarga oid arxeologik yodgorlik mavjud. Uning maydoni 10 gektarga yaqin. Qabr yodgorliklari turli davrlarga oid boʻlib, toʻrtburchak prizma shaklida yasalgan qoʻchqor toshlar, tosh qabrlar, koʻkrak va bosh toshlardan iborat. Qabr toshlarida turli mavzudagi tasvirlar (ayniqsa, qanotli ajdaho tasviri) uchraydi. Topilmalar va qabr yodgorliklariga koʻra, Jugʻaning asosiy faoliyat davri 11—17-asrlarga tegishli deb taxmin qilinadi. Hududda oxirgi davrga oid qabr yodgorliklari ham bor[2].
Mineral suvlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Guliston mineral suvi Alinjachoy (Alinja daryosi) tubida, Julfa tumani hududidagi Guliston qishlogʻidan 2,5 km uzoqlikda joylashgan. Mineral suv chuqurligi 135 m boʻlgan 1962-yilda burgʻulangan quduqdan olinadi. Suv karbonatli, kamroq minerallashgan, natriy-kaltsiy-magnezium bilan gidrokarbonatlangan. „Kislovodsk“ (Rossiya) va „Sirab“ (Bobak) suvlarining bir turi. U oshqozon-ichak kasalliklarini davolashda qoʻllanadi[9].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Cultural Sustainable Tourism: A Selection of Research Papers from IEREK Conference on Cultural Sustainable Tourism (CST), Greece 2017. Cham, Switzerland: Springer Publishing, 23 April 2019 — 122-bet. ISBN 9783030108045. Qaraldi: 2021-yil 29-mart.
- ↑ 2,0 2,1 ANAS, Azerbaijan National Academy of Sciences. Nakhchivan Encyclopedia. Baku: ANAS, 2005 — 214-bet. ISBN 5-8066-1468-9.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 A. Bournoutian, George. Armenians in Iran (ca. 1500-1994). https://www.iranchamber.com/people/articles/armenians_in_iran1.php. Qaraldi: 13 March 2023.Guliston (Naxichevan)]]
- ↑ Herzig, E.. The Deportation of the Armenians in 1604-1605, 1990 — 59-71-bet.
- ↑ „Azerbaijan: Famous Medieval Cemetery Vanishes“.
- ↑ „RAA: Publications“. RAA Armenia. 2021-yil 23-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 29-mart.
- ↑ The Routledge History of Genocide. Routledge, 2015 — 250-bet. ISBN 9781317514848.
- ↑ „GÜLÜSTAN TÜRBƏSI – Culfa rayonun“. 2013-yil 20-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 24-may.
- ↑ „NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASI | rəsmi portal“. 2013-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 24-may.
