Qumandilar

Qumandilar ; Къуманды, Къуванды(г) ; Qumand, Kuvandy(g)
Eng koʻp tarqalgan hududlari
Rossiya Altai Krai 1,401; Altai Republic 1,062; Kemerovo Oblast 225;	2,892
Tillari
	Shimoliy Oltoy (qumandin dialekti)
Dini
	Pravoslav nasroniyligi, shuningdek Shamanizm, Burxonizm
Etnik guruhlari
	Altaylar, Sibir tatarlari, Xakaslar, Shorlar, Teleutlar, Tofalar

Qumandilar (mahalliy nomi Qumand, Quvandi(g)) turkiy Sibirning mahalliy aholisi. Ular asosan Rossiya Federatsiyasi tarkibidagi Oltoy oʻlkasi va Oltoy Respublikasida istiqomat qiladi^[2]. Ular Shimoliy Oltoy qumandin tilida gaplashadi^[3]^[4].

1926-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, Rossiya hududida 6335 qumandilar yashagan. 2010-yilgi aholini roʻyxatga olishda bu raqam bor-yoʻgʻi 2892 kishini tashkil etgan, ammo 1926-yilgi aholini roʻyxatga olishda baʼzi qardosh xalqlar kiritilgan. Qumandilarning bir qismi 1969-yilga kelib ruslar aholisi bilan birlashtirildi^[5].

Sovet davrida va 2000-yilgacha hokimiyat qumandilarni Oltoy xalqining bir qismi deb hisoblagan. Hozirgi vaqtda Rossiya Federatsiyasi Hukumatining 2000-yil 24-martdagi 255-sonli qarori, shuningdek Rossiya aholini ro'yxatga olish (2002) boʻyicha ular tan olingan. Shimoliy Sibir va Uzoq Sharqdagi mahalliy oz sonli xalqlar tarkibida alohida etnik guruh sifatida tan olingan^[3]. Etnik huquqlarni himoya qilish maqsadida „Qumandi xalq tiklanish uyushmasi“ tashkil etildi^[4].

Kelib chiqishi

Omeljan Pritsak qumandilar nomidagi kuman- turkiy xalqlar, kumanlar-qipchoqlar va Polovets (Kumlar uchun slavyan atamasi) nomlari bilan maʼno jihatidan bir xil ekanligini taʼkidladi^[6]^[7].

Biroq, qumandilarning seoks (qabilalari) kelib chiqishi haqida birqancha afsonalarga ega; L.Potapov ular dastlab turli xil xalqlar federatsiyasi: koʻchmanchi dasht chorvadorlari (Kumanlar kabi), tayga ovchilari (Chuvashlar), kiyik chorvadorlari (Nenets), baliqchilar (tatarlar) ekanligini taʼkidlaydi^[8].

Manbalar

↑ Russian Census 2010: Population by ethnicity (Wayback Machine saytida 2012-04-24 sanasida arxivlangan) (ruscha)
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Nazarov, I.I.; Funk, D.A.; Kondratieva, N.M. (2020). "Кумандинцы" (ru). Большая российская энциклопедия/Great Russian Encyclopedia Online. Archived from the original on 2019-04-02. https://web.archive.org/web/20190402164115/https://bigenc.ru/ethnology/text/2801217. <!--->
↑ ^3,0 ^3,1 „Kumandin“. ELP Endangered Languages Project. Qaraldi: 2021-yil 15-iyul.
↑ ^4,0 ^4,1 Bitkeeva, A.N. „The Kumandin Language“. Endangered Languages of Indigenous Peoples of Siberia. UNESCO. Qaraldi: 2021-yil 15-iyul.
↑ Potapov, Leonid P.. Этнический состав и происхождение алтайцев. Историко-этнографический очерк (ru). Leningrad: Nauka, 1969 — 21-bet.
↑ Pritsak O., "Stammesnamen und Titulaturen der altaischen Volker. Ural-Altaische JahrMcher", Bd. 24, 1952, Sect. 1–2, pp. 49–104
↑ Potapov 1969, s. 58.
↑ Potapov 1969, ss. 47, 60, 62, 74.

[1] Russian Census 2010: Population by ethnicity (Wayback Machine saytida 2012-04-24 sanasida arxivlangan) (ruscha)

[GRE-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Nazarov, I.I.; Funk, D.A.; Kondratieva, N.M. (2020). "Кумандинцы" (ru). Большая российская энциклопедия/Great Russian Encyclopedia Online. Archived from the original on 2019-04-02. https://web.archive.org/web/20190402164115/https://bigenc.ru/ethnology/text/2801217. <!--->

[ELP-3] 3,0 ^3,1 „Kumandin“. ELP Endangered Languages Project. Qaraldi: 2021-yil 15-iyul.

[Bitkeeva-4] 4,0 ^4,1 Bitkeeva, A.N. „The Kumandin Language“. Endangered Languages of Indigenous Peoples of Siberia. UNESCO. Qaraldi: 2021-yil 15-iyul.

[5] Potapov, Leonid P.. Этнический состав и происхождение алтайцев. Историко-этнографический очерк (ru). Leningrad: Nauka, 1969 — 21-bet.

[6] Pritsak O., "Stammesnamen und Titulaturen der altaischen Volker. Ural-Altaische JahrMcher", Bd. 24, 1952, Sect. 1–2, pp. 49–104

[FOOTNOTEPotapov196958-7] Potapov 1969, s. 58.

[FOOTNOTEPotapov196947,_60,_62,_74-8] Potapov 1969, ss. 47, 60, 62, 74.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]